خشم در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

*خشم به‌معنای [[غضب]]، غیظ، [[قهر]]، سَخَط و در مقابل [[خشنودی]] است. خشم عکس‌العمل و حرکتی انفعالی در برابر احساس ناخشنودی، تحقیر، عصبانیت و ... است. این حالت و عکس العمل از [[قوه]] غضبیه، که از قوای حیوانی در وجود [[آدمی]] است، نشأت می‌گیرد. به هنگام خشم که موجب از دست رفتن [[تعادل]] در [[انسان]] می‌شود، حالتی دست می‌دهد که برخی [[دانشمندان]] از آن به مستی یاد کرده‌اند.

*خشم در حوزه [[اخلاق]] عملی مورد بحث است و جزو رذیلت‌های [[اخلاقی]] به‌شمار می‌رود. در [[احادیث]] نیز خشم مورد [[نکوهش]] قرار گرفته است.

*[[امام علی]] {{ع}} در [[مکتب]] [[اخلاقی]] خویش نسبت به تعریف، [[علت]]، آثار و درمان خشم سخن رانده‌اند که توجه به آن موجب پیش‌گیری و درمان یکی از تأثیرگذارترین عوامل مخرب فضیلت‌های انسانی می‌شود. [[امام علی]] {{ع}} خشم را کمند [[ابلیس]] در به دام انداختن [[انسان]] می‌داند<ref>غررالحکم، ۲ / ۵۹۵</ref> و هشدار می‌دهد که بر اعضای [[انسان]] ناسپاس‌تر از خشم چیزی وجود ندارد، پس به آن تن ندهید که [[آدمی]] را از [[یاد خدا]] بازمی‌دارد<ref>غررالحکم، ۲ / ۵۹۷</ref>. [[امام]] {{ع}} به [[تبیین]] میدان معنایی خشم پرداخته‌اند. مطابق با این مفاهیم، خشم به‌مثابه اسبی [[سرکش]] به سوار خویش آسیب می‌رساند<ref>غررالحکم، ۱ / ۴۶۲</ref>، آتشی سوزنده است<ref>غررالحکم، ۱۴۲</ref>، لشکری بزرگ از لشکرهای [[شیطان]] است<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۹</ref> و تسلط آن بر [[آدمی]] باعث [[نادانی]] و تقلیل [[منزلت]] [[انسان]] در حد چهارپایان می‌شود<ref>غررالحکم، ۲ / ۶۸۰ و ۷۳۱</ref>. تسلط [[آدمی]] بر خشم در [[کلام امام]] [[برترین]] [[سلطنت]] دانسته شده است<ref>غررالحکم، ۱ / ۱۷۷</ref> و از [[بردباری]] و فروبردن خشم با عباراتی چون [[خصلت]] [[پارسایان]]<ref>غررالحکم، ۲ / ۴۹۹</ref>، به‌کارگیری نیروی [[خرد]]<ref>غررالحکم، ۵۰۶</ref> و [[آگاهی]] و [[دانش]] فرد<ref>غررالحکم، ۶۳۹</ref> یاد شده است.

*[[علت]] پدیداری خشم را می‌توان در عواملی دانست که موارد زیر از آن جمله‌اند: تسلط [[نفس]] و [[شیطان]] بر [[آدمی]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۹</ref>، فعال نشدن نیروی [[عقل]] و [[تدبر]] در وجود [[انسان]]<ref>غررالحکم، ۱ / ۴۳۶</ref>، تقلیل صفت [[جوان‌مردی]] و [[مردانگی]] در وجود [[آدمی]]<ref>غررالحکم، ۱۹۰ و ۴۳۸</ref>، فقدان بهره‌مندی از [[عدل]] و [[عدالت]] در زندگی<ref>غررالحکم، ۱۲۸</ref>، عدم [[تکامل]] [[ایمان]]<ref>غررالحکم، ۲ / ۶۹۳</ref>، فقدان [[فضیلت]] [[صبر]] در وجود [[آدمی]]<ref>غررالحکم، ۵۷۳</ref>، کینه‌توزی<ref>غررالحکم، ۱ / ۲۱</ref>، آزمندی<ref>غررالحکم، ۲۸</ref>، سبک‌سری<ref>غررالحکم، ۳۲</ref>، اصرار بر [[گناه]]<ref>غررالحکم، ۳۶</ref> و عصبیّت و تندی<ref>غررالحکم، ۹۲</ref>. در اثر [[ناتوانی]] در فروبردن خشم، آثاری بر [[آدمی]] عارض می‌شود که [[امام]] به آن‌ها اشاره دارد: [[هلاکت]]، [[ذلت]] و [[خواری]]<ref>غررالحکم، ۲۹۳</ref>، تسلط [[شیطان]]<ref>غررالحکم، ۳۱۱</ref>، برافروختن کینه‌ها<ref>غررالحکم، ۱۰۳</ref>، عامل [[تباهی]] عقل‌ها<ref>غررالحکم، ۴۹</ref>، عامل [[آشکار]] شدن زشتی‌ها<ref>غررالحکم، ۶۷</ref>، آتشی فروزنده و فروبرنده شخص خشمگین در کام خود<ref>غررالحکم، ۷۱ و ۱۴۲</ref>، از بین برنده شخصیت [[آدمی]]<ref>غررالحکم، ۲ / ۶۸۰</ref>، [[فروپاشی]] [[اخلاق]] و [[ادب]]<ref>غررالحکم، ۸۳۳</ref>، موجب [[اندوه]] و [[رنج]] و [[عذاب]]<ref>غررالحکم، ۶۷۷</ref>، موجب [[گمراهی]] و [[فروپاشی]] [[تقوا]]<ref>غررالحکم، ۱ / ۲۶۲</ref> و موجب [[پشیمانی]] و [[ندامت]]<ref>غررالحکم، ۲ / ۴۷۲</ref>. نیز می‌فرماید: از خشم بپرهیز که نشانه سبک‌مغزی و از سوی [[شیطان]] است<ref>نهج البلاغه، نامه ۷۶</ref>.  

*بر فروبردن خشم نیز آثاری مترتب است، از جمله: دلالت [[آدمی]] در مواجهه با اشخاص<ref>غررالحکم، ۱ / ۱۱۶</ref>، موجب [[بزرگواری]] [[آدمی]] در [[دنیا]] و [[آخرت]]<ref>غررالحکم، ۲۰۸</ref>، [[تکامل]] [[ایمان]]<ref>غررالحکم، ۳۶۴</ref>، [[تکامل]] [[علم]] و [[حلم]]<ref>غررالحکم، ۲ / ۶۳۹ و ۸۷۴</ref>، [[تکامل]] [[عقل]]<ref>غررالحکم، ۵۰۶ و ۸۵۷</ref> و جلوگیری از پیشامدهای ناگوار<ref>غررالحکم، ۱ / ۱۸۰</ref>. وقتی برادرت را [[اندرز]] می‌دهی، چه نیک و چه ناهنجار، سخن از سر [[اخلاص]] گوی و خشم خود اندک‌اندک فروخور که من به شیرینی آن شربتی ننوشیده‌ام و پایانی گواراتر از آن ندیده‌ام<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱</ref>.

*[[امام علی]] {{ع}} درباره درمان خشم نیز سخنانی دارند که توجه و عمل به آن، [[آدمی]] را از [[آتش]] خشم در [[امان]] می‌دارد. تمرین و تسلط بر زمان [[نفس]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۸</ref>، افزایش ظرفیت [[صبر]] و [[بردباری]] و [[خویشتن‌داری]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۹</ref>، توجه به ذات احدیّت و [[خشنودی]] او<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۹</ref>، [[به‌کارگیری عقل]] و [[تعقل]] قبل از [[اقدام]]<ref>غررالحکم، ۱ / ۴۳۶</ref>، توجه نداشتن به ظن و [[گمان]]<ref>همان، ۱۱۶</ref>، کنترل غیرت و شدت خشم و یورش دست و زبان و بازداری از حمله کردن هنگام خشم<ref>غررالحکم، ۱ / ۱۲۱</ref>، [[قضاوت]] عادلانه و بر اساس منطق در مسائل<ref>غررالحکم، ۱ / ۱۲۸</ref>، پرهیز از [[کنیه]] و [[رشک]] و [[حسد]]<ref>غررالحکم، ۱ / ۱۳۹</ref> و [[بخشش]] و عذرپذیری<ref>غررالحکم، ۲ / ۵۶۷</ref> از این موارد است. با وجود گفته‌های بسیار در [[نکوهش]] خشم، در مواردی برای خشم آثار مثبت ذکر شده است. از جملهه این موارد می‌توان به خشمی که موجب غیرت [[دینی]] شود، اشاره کرد. [[امام]] در مواجهه با [[سستی]] [[یاران]] فرمود: آیا غیرت [[دینی]] و حمیّتی نیست که شما را به خشم آرد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳۹</ref>.

*[[امام]] {{ع}} به رزمندگان در هنگامه [[نبرد]] گوشزد می‌کند که دندان‌ها را بر هم بفشارید و [[دشمن]] را با خشم بنگرید. هر که سرنیزه خود را به‌خاطر [[خدا]] تیز کند، در نابو کردن سرسخت‌ترین باطل‌ها توانا می‌شود<ref>نهج البلاغه، حکمت  ۱۶۵</ref>. از نگاه [[امام]] {{ع}} آنچه [[آدمی]] را به‌سمت دنیای فانی می‌کشاند، [[شایسته]] آن است که مورد خشم واقع شود: [[مؤمن]] [[دنیا]] را به دیده [[عبرت]] می‌نگرد و به هر چه روزی روزانه اوست، [[خرسند]] است و با خشم و [[کینه]]، سخن [[دنیا]] را می‌شنود<ref>نهج البلاغه، حکمت ۳۵۹</ref>.

*[[امام]] {{ع}} خطاب به [[ابوذر]] غفاری فرمود: ای [[ابوذر]]، به [[راستی]] تو برای [[خدا]] به خشم [[آمدی]]، پس به همو [[امید]] دار. اینان از تو بر دنیاشان ترسیدند و تو به‌خاطر دینت از آنان بیمناکی. اینک [[دنیایی]] را که سنگ آن را به سینه می‌زنند و می‌ترسند که از دستشان بگیری، بدیشان وابگذار و خود به‌سوی [[خدا]] رو بگذار. چه بسیار نیازمندند به ترک [[ظلم]] و [[گناه]] که از آن بازشان می‌داشتی و تو چه [[بی‌نیازی]] که از [[دنیا]] که تو را از آن بازمی‌داشتند. به زودی خواهی دانست که فردا برنده کیست و آن که بیشتر بدو [[رشک]] برند، کدام است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۳۰</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 330- 332.</ref>.