مهدویت در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

#[[ابو الحسن]] [[علی]] بن [[عمر]] اعرج، از [[اصحاب امام]] کاظم{{ع}} و [[صاحب]] [[کتاب الغیبة]]<ref>نجاشی، رجال، ص ۲۵۶.</ref>.

#ابو [[علی]] [[حسن]] بن [[محمد]] بن سماعه، از [[اصحاب امام]] کاظم{{ع}}، (م ۲۶۳ ق) و [[صاحب]] [[کتاب الغیبة]]<ref>محمد بن حسن طوسی، فهرست، ص ۸۱؛ نجاشی، رجال، ص ۴۱.</ref>.

با مطالعه این تألیف‌ها و سایر کتاب‌های اختصاصی و عمومی [[حدیثی]]، روشن می‌شود که کمتر کتاب روایی [[شیعه]] است که به موضوع [[حضرت مهدی]]{{ع}} نپرداخته باشد. در اینجا بعضی از این [[منابع روایی]]، به اجمال معرفی می‌شود<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج‌۱، ص۵۲.</ref>.

#'''کتاب [[سلیم بن قیس]] هلالی‌''': این کتاب از "ابو [[صادق]] [[سلیم بن قیس هلالی]] عامری کوفی" (م ۸۰ ق) است و از لحاظ [[تاریخی]] اولین کتاب [[حدیثی]] موجود می‌باشد. مؤلف آن از شخصیت‌های برجسته و از خواص‌ [[اصحاب]] [[امیر مؤمنان]]{{ع}}، [[امام حسن]]، [[حسین]] و [[سجاد]]{{عم}} است و [[امام باقر]]{{ع}} را نیز [[درک]] کرده است. سلیم در نزد [[معصومین]]{{عم}}، مورد [[وثوق]] بوده و از [[علوم]] سرشار آنان بهره‌مند شده است. وی همواره مورد تأیید [[ائمه]]{{عم}} قرار گرفته، نزد آنان از [[محبوبیت]] خاصی برخوردار بوده است. از [[امام سجاد]]{{ع}} [[نقل]] شده- پس از آنکه کتاب سلیم برای آن [[حضرت]] خوانده شد- فرمود: "[[صدق]] سلیم"<ref>ر.ک: کشی، رجال، ۱۰۴؛ محمد بن حسن طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۹۴.</ref>؛ "راست گفت سلیم. خدایش بیامرزد". در این کتاب احادیثی چند درباره [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[نقل]] شده که به لحاظ اهمیت کتاب، قابل توجه است<ref>ر.ک: سلیم بن قیس هلالی، کتاب سلیم بن قیس، ص ۵۶۵، ح ۱؛ ص ۶۲۴، ح ۱۰؛ ص ۸۵۶، ح ۴۵؛ ص ۷۷۵، ح ۲۵؛ ص ۹۰۹، ح ۶۲؛ ص ۹۴۰، ح ۷۷؛ ص ۹۵۷، ح ۹۱.</ref>. گفتنی است درباره کتاب [[سلیم بن قیس]] و صحت [[روایات]] آن، تردیدهایی وجود دارد که در محل خود به آنها پاسخ‌های مناسب داده شده است<ref>در این‌باره خوشبختانه شیخ محمد باقر انصاری ما را از پاسخ بی‌نیاز کرده است؛ چرا که ایشان دوازده سال از عمر خویش را صرف تحقیق درباره کتاب سلیم نموده و آن را در سه جلد، به تفصیل به چاپ رسانده و همه جوانب تحقیق را انجام داده است.</ref>. [[علامه]] شوشتری درباره کتاب سلیم می‌گوید: " [قول‌] صواب [و درست‌] درباره کتاب [[سلیم بن قیس]] این است که اصل کتاب صحیح بوده و سه استاد بزرگ ما، [[نعمانی]]، صفار و دیگران، از آن [[روایت]] کرده‌اند؛ ولی اصل کتاب [در مواردی بسیار اندک‌] از جانب [[دشمنان]] دچار [[تحریف]] گشته است (همان‌گونه که [[شیخ مفید]] بر این [[باور]] است)، و این‌گونه نیست که ابن غضائری پنداشته و تمام کتاب را به جهت [[روایت]] "[[نصیحت]]" [[محمد]] بن [[ابو بکر]] به پدرش در هنگام [[مرگ]]، جعلی دانسته است... ما جز [[روایت]] "[[نصیحت]]"، به [[روایت]] دروغی که محققا ثابت شده باشد، برخورد نکردیم<ref>سید سامی البدری، پاسخ به شبهات احمد الکاتب، ترجمه ناصر ربیعی، ص ۷۵.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج‌۱، ص۵۲، ۵۳.</ref>.

#'''[[تفسیر]] القمی‌''': این [[تفسیر]] اثر [[ابو الحسن]]، [[علی بن ابراهیم]] بن هاشم قمی (م قرن ۴ ق) از [[راویان]] بزرگ‌ [[شیعه]] و از [[یاران امام حسن]] [[عسکری]]{{ع}} است. وی از [[مشایخ]] معتبر [[شیخ کلینی]] است و وی بسیاری از [[روایات]] کافی را از او [[نقل]] کرده است. این [[تفسیر]] از قدیمی‌ترین تفاسیری است که پرده از روی آیاتی که در [[شأن]] [[ائمه]]{{عم}} نازل شده است، برمی‌دارد. ازاین‌رو در میان [[مفسران شیعه]]، از [[ارزش]] و اعتبار خاصی برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که آنان، اعتبار دیگر کتب "[[تفسیر]] روایی" را با این کتاب می‌سنجند. [[نجاشی]] درباره او می‌گوید: "[[علی بن ابراهیم]] از بزرگ‌ترین [[راویان]] [[شیعه]] است که در عصر [[امام حسن عسکری]]{{ع}} [[زندگی]] می‌کرده و [[محمد]] بن [[یعقوب]] کلینی، در [[کتاب کافی]] بسیار از او [[روایت]] [[نقل]] می‌کند". از ویژگی‌های این [[تفسیر]]، آن است که مؤلف همه [[روایات]] را، از [[امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} [[نقل]] کرده است. درباره مؤلف و شیوه تألیف و پاره‌ای مباحث مربوط به شناسنامه کتاب، بحث‌های مفصل و گسترده‌ای شده و برخی انتساب آن را به او مورد [[تردید]] قرار داده‌اند<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج ۴، ص ۳۰۲.</ref>؛ اما اصل کتاب به عنوان یکی از [[کتاب‌های حدیثی]] [[مرجع]]، مورد توجه بوده و؟؟ دقت در [[روایات]] آن خالی از فایده نیست. [[دلایل]] و شواهد بر اینکه حداقل بخش‌هایی از این کتاب، از [[علی بن ابراهیم]] نیست، فراوان است؛ به عنوان نمونه مقدمه این کتاب، به‌گونه‌ای مباحث را طرح می‌کند که گویی شخص دیگری، سخن می‌گوید و گاه، حتی از [[علی بن ابراهیم]] [[نقل]] قول می‌کند. افزون بر آنکه این مقدمه، مشتمل بر [[انحرافات]] و [[عقاید]] نادرستی (مانند [[تحریف قرآن]]) است. در [[حقیقت]] این کتاب، مجموعه‌ای است از چند [[تفسیر]]: [[تفسیر]] [[علی بن ابراهیم]]، [[تفسیر]] ابو الجارود و نقلیات ابو الفضل [[عباس بن محمد]] بن قاسم<ref>سید محمد علی ایازی، شناخت نامه تفاسیر، ص ۹۸.</ref>. کتاب یاد شده مشتمل بر سی [[روایت]] در رابطه با [[حضرت مهدی]]{{ع}} است و مضامین مختلفی در آن وجود دارد که عمدتا به صورت تطبیق [[آیات]] بر [[حضرت مهدی]]{{ع}} است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج‌۱، ص۵۶، ۵۷.</ref>.

#'''الکافی‌''': این کتاب ارزشمند، اثری گران‌سنگ از [[شیخ]] [[ابو جعفر]]، [[محمد]] بن [[یعقوب]] کلینی [[رازی]] (م ۳۲۹ ق)، از برجسته‌ترین علمای [[شیعه]] در نیمه دوم [[قرن سوم]] و آغاز قرن چهارم هجری است. کلینی با سفر به [[شهرها]] و [[سرزمین‌های اسلامی]] و ارتباط با [[راویان احادیث]] و دستیابی به اصول چهارصدگانه شیعه‌<ref>این مجموعه به اصول اربعمائة شهرت دارد، یعنی، چهارصد اصل. اصول نوعی کتاب است جامع مقداری حدیث از معصومین{{عم}} و علمای حدیث که نوعا می‌گویند« له اصل»، یعنی احادیث کتاب را مؤلف از امام{{ع}} شنیده است یا اینکه از راوی امام استماع کرده است و از آن جهت چنین کتابی را اصل می‌گویند که از کتاب دیگر گرفته نشده است. ظاهرا اصول تا زمان امام عسکری{{ع}} نوشته شده و گرچه تاریخ تصنیف این کتب به‌طور قطع مسلم نیست ولی تالیف بیشتر آنها در زمان امام صادق{{ع}} بوده است.</ref> و ارتباط با [[نواب خاص امام زمان]]{{ع}}، مجموعه‌ای ارزشمند و کتابی معتبر و جامع به [[نگارش]] درآورده است. [[محمد]] بن [[یعقوب]] کلینی نام‌آورترین و بلندآوازه‌ترین [[اندیشمند]] عصر خود بود؛ دورانی که اوج [[تلاش]] [[محدثان]] و [[دانشمندان]] بزرگ و حتی [[نواب خاص]] [[حضرت]] بود. با اینکه این چهار تن از [[فقها]] و [[محدثان]] بزرگ [[شیعه]] بودند و [[شیعیان]] آنها را به جلالت [[قدر]] می‌شناختند؛ اما کلینی مشهورترین شخصیتی بود که در آن زمان، میان [[شیعه]] و [[سنی]] با [[احترام]] می‌زیست و به‌طور [[آشکار]]، به [[ترویج]] [[مذهب]] [[حق]] و نشر [[فضایل اهل بیت]]{{عم}} [[همت]] می‌گماشت. [[کتاب کافی]] از قدیمی‌ترین و معتبرترین کتاب‌های روایی [[شیعه]] و نگاشته شده در عصر [[غیبت صغرا]] است. این کتاب در طول بیش از هزار سال، پیوسته مورد توجه و [[عنایت خاص]] [[دانشمندان]] و [[فقهای شیعه]] قرار داشته است و آنان در منابع مهم روایی و تألیفات ارزشمند خود، به آن استناد کرده‌اند. [[شیخ مفید]] کافی را چنین معرفی کرده است: "[[الکافی]] هو من [[اجل]] کتب الشیعة و اکثرها فائدة"<ref>شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ص ۶۸.</ref>؛ "کافی از برجسته‌ترین کتاب‌های [[شیعه]] و پرفایده‌ترین آنها است". [[شهید]] اول، [[محمد]] مکی درباره این کتاب نوشته است: "[[کتاب کافی]]، کتابی روایی است که تاکنون [[اصحاب]] و علمای [[شیعه]] مانند آن را ننگاشته‌اند"<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۱۰۴، ص ۱۸۸.</ref>. از ویژگی‌های مهم این کتاب، هم عصر بودن مؤلف آن، با نائبان چهارگانه [[حضرت مهدی]]{{ع}} و دسترسی وی به آنان است. به خصوص که آنان در [[بغداد]] بودند و کلینی نیز مدتی در آن [[شهر]] [[زندگی]] می‌کرده و سال [[وفات]] وی، مصادف با سال [[وفات]] [[آخرین سفیر]] [[امام عصر]]{{ع}} [[علی بن محمد سمری]] بوده است. مؤلف در [[کتاب کافی]]، [[مقید]] به ذکر [[سند]] [[روایات]] تا [[معصوم]]{{ع}} است و این خود [[ارزش]] و اعتبار خاصی به آن بخشیده است. این کتاب شامل بیش از شانزده هزار [[روایت]] است. اگرچه [[روایات]] مربوط به [[حضرت مهدی]]{{ع}} در مجموعه این کتاب، به نوعی پراکنده است؛ اما در باب‌هایی ویژه، [[روایات]] بیشتری [[نقل]] شده است. به عنوان نمونه در قسمت اصول و در "[[کتاب الحجة]]"، مؤلف احادیثی را در بخش "فی الاشارة و النص الی [[صاحب الدار]]"، ذکر کرده و در ادامه همین باب، عناوین دیگری همانند "فی التسمیة من رآه، باب فی النهی عن الاسم، باب نادر فی [[الغیبة]] و باب فی کراهیة التوقیت" ذکر و در هر عنوان، چند [[حدیث]] را [[نقل]] کرده است. مجموع این [[احادیث]] در این قسمت، نزدیک به شصت [[حدیث]] می‌رسد. همچنین در باب "مولد الصاحب" بیش از سی [[روایت]] درباره [[ولادت حضرت مهدی]]{{ع}} و مباحث مربوط به آن است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج‌۱، ص۵۸، ۵۹.</ref>.