جنگ جمل: تفاوت میان نسخه‌ها

*پس از کشته شدن [[عثمان]] در سال ۳۵ هجری، [[مردم]] با [[امام علی|علی]]{{ع}} برای [[خلافت]] [[بیعت]] کردند، بیعتی فراگیر و پرشور، جز اندکی از اطرافیان [[عثمان]]. [[طلحه]] و [[زبیر]] از اولین بیعت‌کنندگان بودند که به [[امید]] [[ریاست]] و پست [[بیعت]] کردند، ولی چون دیدند [[امام علی|علی]]{{ع}} امتیاز بیهوده نمی‌دهد، [[حسد]] و کینۀ آنان و روش عادلانۀ [[حضرت امیر]] و تحریکات [[امویان]]، سبب شد آنان [[پیمان]] شکستند و به اسم انجام عمره به مکّه رفتند. [[پیمان‌شکنان]] دیگر به آنان پیوسته و زمزمۀ [[مخالفت]] به بهانۀ [[خونخواهی]] [[عثمان]] آغاز شد. [[عایشه]] هم به جمع آنان پیوست و با آنکه خود از محرّکان اصلی قتل [[عثمان]] بود و به کشتن او [[فتوا]] داده بود! امّا [[پیراهن عثمان]] را [[علم]] کرد و [[فتنه]] به راه انداخت.<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۶ ص ۲۱۹، نقش عایشه در تاریخ اسلام، ج ۲ ص ۲۹</ref> [[پیمان‌شکنان]]، با همۀ تفاوت‌هایی که در [[فکر]] و انگیزه و سوابق و موقعیّت داشتند، در ضدّیت با [[امام علی|علی]]{{ع}} و توطئه بر ضدّ [[حکومت]] [[مشروع]] او ائتلاف کردند و همراه شدند و [[عایشه]] را همراه خود ساختند، تا از وجهۀ [[اجتماعی]] او به عنوان همسر [[پیامبر]] و دختر خلیفۀ اول استفاده کنند.<ref>جمل به معنای شتر است. چون عایشه در این فتنه بر شتر سوار بود، این جنگ به جنگ جمل شهرت یافت. امام علی هم در نهج البلاغه از مردم بصره و از آن پیمان‌شکنان به عنوان سپاه زن و پیروان حیوان (جند المرئه و اتباع البهیمه) یاد کرده است (نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه ۱۳)</ref> آنان به [[بصره]] رفتند و آنجا را پایگاه فعالیت خویش ساختند. [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} برای مقابله با این [[فتنه]] آماده شد و از [[مدینه]] سپاهی به آن سوی [[بسیج]] کرد که تعدادش را ۹۰۰ نفر گفته‌اند. [[سپاه]] [[عایشه]] در مسیر رفتن به [[بصره]] به منطقۀ حوأب رسید که سگان آنجا پارس می‌کردند. به یاد حدیثی از [[پیامبر]] افتاد که او را هشدار داده بود. خواست برگردد، ولی [[شهادت]] [[دروغ]] کسانی که گفتند از حوأب گذشته‌ایم، سبب شد راه را ادامه دهد. [[پیمان]] شکنان در نواحی [[بصره]] مستقر شدند. [[امام]] نامه‌ای به [[فرماندار بصره]] نوشت و ضمن هشدار و آگاهانیدن، [[دستور]] داد که اگر [[ناکثین]] سر ستیزه‌جویی داشتند با آنان بجنگد تا [[حضرت]] و همراهانش برسند. گفتگوهایی انجام شد، [[پیمان‌شکنان]] به [[بصره]] دست‌اندازی و بخشی از آن را اشغال کردند و در اطراف دار الاماره جنگی درگرفت و [[آتش]] بسی کوتاه پیش‌آمد، [[پیمان‌شکنان]] بازهم [[پیمان]] شکستند و علیه [[والی]] [[کوفه]] ([[عثمان بن حنیف]]) شوریدند و [[بیت المال]] را [[غارت]] کردند. [[سپاه]] [[امام علی|علی]]{{ع}} به [[ذی‌قار]] رسیدند که در جنوب [[عراق]] بود. کسانی هم در مسیر به آن [[حضرت]] پیوسته بودند. کسانی هم از [[کوفه]]، به فراخوانی [[امام]] لبیک گفتند و در [[ذی‌قار]] به او پیوستند. [[سپاه]] حقجوی [[امام]]، با گروه دنیاطلب و فتنه‌انگیز [[ناکثین]] درگیر شدند. جنگ جمل در [[جمادی الاولی]] سال ۳۶ شروع شد و یک روز بیشتر طول نکشید. [[شورشیان]] [[شکست]] [[سختی]] خوردند، هزاران نفر از دو طرف کشته شدند. [[زبیر]] که در پی [[ملاقات]] با [[امام]]، از [[جنگ]] منصرف شده بود، در مسیر بازگشت به [[مدینه]] به دست عوامل پیمان‌شکن کشته شد. [[طلحه]] هم در همین [[جنگ]] به قتل رسید. رزمندگان [[سپاه]] [[امام علی|علی]]{{ع}} دلاورانه جنگیدند و [[ناکثین]] درهم شکسته شدند و با پی شدن شتر [[عایشه]]، وی بر [[زمین]] فرود آمد. او از [[امام علی|علی]]{{ع}} [[انتظار]] خوش‌رفتاری داشت. [[امام]] به [[محمّد]] بن ابی بکر که برادر [[عایشه]] بود، گفت تا خواهرش را به [[بصره]] ببرد. به [[دستور]] [[امام]]، [[عایشه]] را همراه عده‌ای از زنان که [[لباس]] مردان پوشیده بودند، از [[بصره]] به [[مدینه]] بردند. [[امام]] در [[بصره]] استقرار یافت، فتنۀ [[پیمان‌شکنان]] به قیمت هزاران کشته و [[شهید]] از دو طرف پایان گرفت، ولی جنگ جمل، پیامدهای گوناگونی از نظر مباحث [[فکری]]، [[اعتقادی]]، [[سیاسی]] از خود بر جای گذاشت و به عنوان درسی مهم از عبرت‌های [[تاریخ]]، ماندگار شد. حادثۀ جنگ جمل بسیار طولانی و پرنکته است که به رؤس کلّی آن اشاره شد. تفصیل ماجرا را در کتب [[تاریخ]] باید خواند.<ref>از جمله: ر. ک: "الجمل" شیخ مفید، "شرح ابن ابی الحدید" ج ۹ و مجلدات دیگر، "مروج الذهب" ج ۲، ص ۳۵۷، "بحار الانوار" ج ۳۲ ص ۱۷۱، "موسوعة الامام علی بن ابی طالب"، ج ۵، "دانشنامۀ امام علی"ج ۹، "امام علی بن ابی طالب" عبد الفتاح عبد المقصود، ج ۳(فاجعۀ جمل)، "نقش عایشه در تاریخ اسلام"، مرتضی عسکری</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۸۳.</ref>

برخی از مورخان نوشته‌اند که [[جنگ جمل]] در [[جمادی]] اول سال ۳۶ هجری اتفاق افتاد، در حالی که برخی دیگر تأکید کرده‌اند که در [[جمادی]] ثانی همان سال اتفاق افتاد و بیش از یک روز به درازا نکشید. [[تاریخ]] دو نامه‌ای که [[امام علی]]{{ع}} برای [[مردم]] [[مدینه]] و [[کوفه]] پس از پایان [[جنگ]] نوشت، نظر اول را تأیید می‌کند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۳۴.</ref>.

جنگ جمل در محلی به نام زابوقه (در اطراف [[بصره]]) یا زاویه (یکی از محله‌های [[بصره]]) یا در خریبه (محلی در نزدیکی [[بصره]]) اتفاق افتاد<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۳۴.</ref>.

شمارِ نیروهای دو [[سپاه]] در جنگ جمل به پنجاه هزار نفر رسید که [[سپاه امام علی]]{{ع}} بیست هزار نفر بودند و [[سپاه]] [[ناکثین]]، سی هزار نفر<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۳۴.</ref>.

بسیاری از بزرگان [[صحابیان]] [[پیامبر]]{{صل}} به همراه [[امام علی]]{{ع}} در جنگ جمل شرکت جُستند؛ لیکن [[روایت‌ها]] در گزارش تعداد آنان متفاوت است. برخی مصادر، تصریح دارند که هشتاد نفر بدری و هزار و پانصد [[صحابی پیامبر]]{{صل}} در [[سپاه علی]]{{ع}} بودند. برخی دیگر از مصادر، بیان می‌دارند که تعداد [[صحابیان]] شرکت کننده در این [[جنگ]]، هشتصد نفر از [[انصار]] بود و چهارصد نفر از کسانی که در [[بیعت رضوان]] حضور داشتند. از میان شخصیت‌های برجسته‌ای که در [[سپاه امام علی]]{{ع}} شرکت جستند، می‌توان به این افراد اشاره کرد: [[ابو ایوب انصاری]]، [[ابو هیثم بن تیهان]]، [[خزیمة بن ثابت]]، [[عبد الله بن بدیل]]، [[عبد الله بن عباس]]، [[عثمان بن حنیف]]، [[عدی بن حاتم]]، [[عمار بن یاسر]]، [[عمرو بن حمق]]، [[عمر بن ابی سلمه]] و [[هاشم بن عتبه]]<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۳۴.</ref>.

سرشناسان [[سپاه]] [[جمل]]، از [[یاران پیامبر]]{{صل}} و [[نزدیکان]] وی بودند. همچنین در [[سپاه]] آنان، اشراف و بزرگان دیگر نیز حضور داشتند. در میان آنان، [[عایشه]]، [[طلحه]]، [[زبیر]]، [[مروان بن حکم]]، [[عبد الله بن عامر]]، کعب بن سور و افراد دیگری وجود داشتند که یا حامی عثمان‌بودند و یا تاب [[تحمل]] [[عدالت امام]]{{ع}} را نداشتند. حضور شخصیت‌های برجسته‌ای چون [[طلحه]] و [[زبیر]] و [[عایشه]] در [[جنگ]]، سبب شد گروهی [[ناآگاه]] که [[حقیقت]] را در شخصیت‌های برجسته می‌بینند، در [[شک]] و [[تردید]] افتند یا به [[لشکر]] [[جمل]] بپیوندند<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۳۴.</ref>.

از [[سپاه امام علی]]{{ع}} در [[جنگ جمل]]، پنج هزار نفر کشته شدند و تمام متون [[تاریخی]]، بدون کم‌ترین اختلافی بر این عدد، اتفاق دارند؛ ولی متون [[تاریخی]] درباره تعداد کشته‌های [[لشکر]] [[جمل]]، [[اختلاف]] بسیار دارند که نمی‌توان بر هیچ یک از آنها [[اعتماد]] کرد. در برخی گزارش‌ها آمده است که تعداد کشتگان آنها بیست هزار نفر بود، با آن‌ که در گزارش‌های دیگری آمده که سیزده هزار نفر از آنان کشته شدند و در خبر دیگری ده هزار یا پنج هزار نفر آمده است<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۳۴.</ref>.