منظور از علائم حتمی ظهور چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]]

| تصویر = 7626626268.jpg

| مدخل بالاتر = [[مهدویت]] / [[مقدمات ظهور امام مهدی]] / [[نشانه‌های ظهور امام مهدی]]  

| مدخل اصلی =  

| مدخل وابسته =  

| تعداد پاسخ = 3

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

== پاسخ جامع اجمالی ==

* واژۀ حتم به معنای قضای مقدر<ref>راغب، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۲۱۸</ref> و یا [[قضا]] و [[وجوب]] [[قضا]] که گریزی از انجام آن نیست<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۱۲، ص ۱۱۳</ref> آمده است<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج ۳، ص ۱۱۶؛ [[سید نذیر حسنی|حسنی، سید نذیر]]، [[مصلح کل (کتاب)|مصلح کل]]، ص ۱۹۰</ref> و محتوم: عبارت است از امری که باید باشد و تغییر در آن صورت نمی‌گیرد، یعنی تغییر و تبدیلی نمی‌کند.<ref>ر.ک. [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۳۰ ـ ۳۲</ref> [[علائم حتمی ظهور]]، نشانه‌هایی است که بدون [[تردید]] [[هنگام ظهور]] [[امام زمان]] {{ع}} رخ می‌دهد<ref>ر.ک. [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، ظهور، ص ۲۵۲ـ ۲۶۲؛ [[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص ۳۰۷ ـ ۳۰۸.</ref> و به هیچ قید و شرطی [[مقید]] و مشروط نیست.<ref>ر.ک. [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۳۳ـ ۴۳؛ [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۳۰ ـ ۳۲</ref> و [[قبل از ظهور]] باید واقع شود،<ref>ر.ک. [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۳۳ـ ۴۳؛ [[سید اسدالله هاشمی شهیدی|هاشمی شهیدی، سید اسدالله]]، [[زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی (کتاب)|زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی]]، ص ۲۵ـ ۲۶</ref> به گونه‌‏ای که تا آنها واقع نشود، [[حضرت مهدی]] {{ع}} [[ظهور]] و [[قیام]] نخواهد کرد.<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ـ ۴۴۸؛ [[سید نذیر حسنی|حسنی، سید نذیر]]، [[مصلح کل (کتاب)|مصلح کل]]، ص ۱۹۰</ref> زمان دقیق پیدایش این [[علائم]]، اندکی [[پیش از ظهور]] و اوایل [[قیام]] [[حضرت]] است.<ref>ر.ک. [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، ظهور، ص ۲۵۲ـ ۲۶۲</ref> لذا با توجه به اینکه برخی از [[نشانه‌ها]] همزمان و برخی [[پس از ظهور]] اتفاق می‌افتد مناسب آن است که گفته شود [[نشانه‌های حتمی]] [[قیام]]، چه آنکه در روایتی آمده است:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، ج ۱، ص ۳۰۳</ref> {{متن حدیث|خَمْسٌ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ}}<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۲۲۶ـ ۲۲۹</ref>

=== مصادیق [[علائم]] حتمی ===

* محققان، بر اساس [[روایات]] و آنچه مشهور است پنج نشانه را از نشانه‌های قطعی می‌دانند: [[قیام]] [[یمانی]]، [[قیام]] [[سفیانی]]، [[ندای آسمانی]]، فرو رفتن [[سفیانی]] در سرزمین [[بیداء]] و [[قتل]] [[نفس زکیه]].<ref>ر.ک. [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، ظهور، ص ۲۵۲ـ ۲۶۲؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ـ ۴۴۸؛ [[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص ۳۰۷ ـ ۳۰۸.</ref> در [[روایات]] مختلفی برخی از موارد جزء [[علائم حتمی ظهور]] معرفی شده‌اند،<ref>ر.ک. [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۳۳ـ ۴۳؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ص ۲۶۲</ref> مثلاً [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند:<ref>ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ص ۶۵۰: {{متن حدیث|خَمْسٌ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ: خُرُوجُ الْيَمَانِيِ‏، وَ السُّفْيَانِيِ‏، وَ الْمُنَادِي‏ يُنَادِي‏ مِنَ‏ السَّمَاءِ، وَ خَسْفٌ بِالْبَيْدَاءِ، وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ}}</ref> «[[پیش از ظهور]] [[قائم]] {{ع}} پنج نشانه حتمی است؛ [[یمانی]]، [[سفیانی]]، صیحۀ آسمانی، [[قتل نفس زکیه]] و [[فرو رفتن در بیابان]].»<ref>ر.ک. [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۳۳ـ ۴۳؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ص ۴۲۹ـ ۴۳۱؛ [[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص ۳۰۷ ـ ۳۰۸.</ref> البته برخی [[روایات]] موارد دیگری را هم جزء [[علائم حتمیه]] نام برده‌اند منتها آنچه مشهور است که از [[نشانه‌های حتمی]] است همین پنج مورد است.

== پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه ==

| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. آیت‌الله قزوینی؛

| تصویر = 13681099.jpg

| پاسخ‌دهنده = سید محمد کاظم قزوینی

| پاسخ = آیت‌الله '''[[سید محمد کاظم قزوینی]]'''، در کتاب ''«[[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]»'' در این‌باره گفته است:

«[[علایم حتمی ظهور]] [[امام زمان]] {{ع}} که قطعاً واقع خواهد شد و با [[ظهور]] ارتباط بسیار دارد، پنج علامت هستند. بعضی از این علایم، چند روز قبل از [[ظهور]] یا چند ماه بعد از [[ظهور]] است و بعضی از آنها قبل از قیام [[امام]] {{ع}} واقع می‌شود. احادیث بسیاری هستند که علایم را بیان می‌کنند و فعلاً ما بعضی از احادیثی که این علایم را به صورت کوتاه در بردارد، می‌آوریم و توضیحاتی که به ذهنمان آمده؛ را بیان می‌کنیم: [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "پنج چیز قبل از قیام [[قائم]] {{ع}} رخ می‌دهد: ۱- [[خروج یمانی]] ۲- [[سفیانی]] ۳- [[صیحه آسمانی|منادی‌ای که از آسمان صدا می‌کند]] ۴- [[فرو رفتن در زمین بیداء]] ۵- [[قتل نفس زکیه|کشته شدن نفس زکیه]]"<ref>{{متن حدیث|" خَمْسٌ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ: (خُرُوجُ) الْيَمَانِيِّ، وَ السُّفْيَانِيِّ، وَ الْمُنَادِي يُنَادِي مِنَ السَّمَاءِ، وَ خَسْفٌ‏ بِالْبَيْدَاءِ، وَ قَتْلُ‏ النَّفْسِ‏ الزَّكِيَّةِ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ کمال الدین؛ صدوق؛ ج ۲، ص ۶۴۹ و شیخ طوسی رحمه الله در غیبت؛ ص ۲۶۷ با اختلاف ترتیب علامت‌ها آن را روایت کرده است.</ref>؛ و نیز ایشان فرمود: "قبل از قیام [[قائم]] {{ع}}، پنج نشانه قطعی و حتمی است: ۱- [[خروج یمانی]] ۲- [[قیام سفیانی]] ۳- [[صیحه آسمانی|فریاد آسمانی]] ۴- [[قتل نفس زکیه|کشته شدن نفس زکیه]] ۵- [[خسف بیدا|فرو رفتن در زمین بیداء]]" <ref>{{متن حدیث|" قَبْلَ‏ قِيَامِ‏ الْقَائِمِ‏ خَمْسُ‏ عَلَامَاتٍ‏ مَحْتُومَاتٍ‏ الْيَمَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الصَّيْحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَيْدَاءِ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ کمال الدین؛ صدوق؛ ج ۲، ص ۶۵۰.</ref>. همچنین ایشان فرمود:"[[ندای آسمانی]] از علایم حتمی است، [[قیام سفیانی]] از علایم حتمی است، فرو رفتن در زمین بیداء از علایم حتمی است، [[خروج یمانی]] از علایم حتمی است و [[قتل نفس زکیه|کشتن نفس زکیه]] از علایم حتمی است"<ref>{{متن حدیث|" النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ الْيَمَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ الْمَحْتُوم‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ غیبت؛ نعمانی؛ صص ۲۵۲- ۲۵۷.</ref>»<ref>[[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص ۳۰۷-۳۰۸.</ref>.

{{پاسخ پرسش

«[[ابن منظور]] در لسان العرب می‌گوید: چیزی را بر تو حتمی کردم، یعنی آن‌را بر تو [[واجب]] نمودم، الحتم: لازم و واجبی است که باید انجام شود و {{عربی|حتم الله الامر بحتمه}} [[اراده الهی]] بر انجام آن تعلق گرفت (امر کرد) و الحتم یعنی [[استوار]] کردن (محکم کردن) کار و حاتم یعنی حاکمی که انجام [[حکم]] را [[واجب]] می‌کند و محتوم از نظر لغوی یعنی واجبی که ناگزیر باید انجام شود و این چیزی است که همچنین آن‌را در [[حدیث]] و سخن [[اهل بیت]] {{عم}} می‌یابیم.

 

[[ابو جعفر]] [[محمد بن علی]] {{ع}} در مورد آیه‌ ‌{{متن قرآن|قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ}}<ref>«آنگاه مدتی را [برای شما] مقرر داشت و اجل حتمی نزد اوست» سوره انعام، آیه ۲.</ref>‌، می‌فرمایند: آنها دو اجل و مدت هستند، یک اجل حتمی و دیگری اجل مشروط و موقوف. پس [[حمران]] بن اعین پرسید: اجل و مدت حتمی چیست؟ فرمود: آن است که غیر از آن نمی‌شود و پرسید موقوف چیست؟ [[امام]] {{ع}} فرمود: چیزی است که [[مشیت]] [[خدا]] در آن است.

 

بنابراین، امر محتوم نه زمان آن مقدم می‌شود و نه مؤخر و ناچار اتفاق می‌افتد (به وقوع می‌پیوندد) و این چیزی است که [[طبرسی]] آن‌را از این سخن [[خدای تعالی]] که می‌فرماید ‌{{متن قرآن|مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا يَسْتَأْخِرُونَ}}<ref>«هیچ امتی نه از اجل خود پیشی می‌گیرد و نه بازپس می‌ماند، دریافته است» سوره مؤمنون، آیه ۴۳.</ref>. او می‌گوید: اجل و مدت حتمی، نه از زمان خود پیشی می‌گیرد و نه بازپس می‌ماند.

 

ظاهرا امر محتوم به ناچار اتفاق می‌افتد و بعضی [[روایت‌ها]] از نشانه‌های قطعی [[پیش از ظهور]] که ناگزیر رخ می‌دهند، سخن گفته‌اند و بعضی [[آرزو]] کرده‌اند که این [[نشانه‌ها]] [[پیش از ظهور]] [[قائم]] {{ع}} رخ ندهد و پیش نیاید. اما [[امام]] آن‌را رد کرد و فرمود خیر آن حتمی است. [[نعمانی]] پس از اینکه تعدادی از [[نشانه‌های ظهور]] را برمی‌شمارد می‌گوید: این نشانه‌های بسیار زیادی که [[امامان]] آن‌را بیان کرده‌اند و در [[روایت‌ها]] ذکر شده و به حد [[تواتر]] رسیده و در مورد آنها [[اتفاق نظر]] وجود دارد، [[دلیل]] بر این است که [[حضرت قائم]] {{ع}} حتما زمانی [[ظهور]] می‌کند که این [[نشانه‌ها]] و اتفاق‌ها روی داده باشد؛ چرا که [[ائمه]] خبر داده‌اند که این علامت‌ها بدون‌شک وجود دارند و [[امامان]] {{عم}} [[صادق]] هستند تا جایی که به یکی از [[امامان]] {{عم}} گفته شد امیدواریم که [[ظهور]] [[قائم]] {{ع}} اتفاق بیفتد اما پیش از ایشان، [[سفیانی]] [[خروج]] نکند. ایشان فرمودند: به [[خدا]] [[سوگند]] آن امر حتمی است و ناچار (ناگزیر) اتفاق می‌افتد»<ref>[[سید نذیر حسنی|حسنی، سید نذیر]]، [[مصلح کل ۱ (کتاب)|مصلح کل]]، ص۱۹۰.</ref>.

{{پاسخ پرسش

محتوم:عبارت است از امری که باید باشد و تغییر در آن صورت نمی‌گیرد: یعنی تغییر و تبدیلی نمی‌کند.  

# قضای مقدر  

# [[قضا]] و [[وجوب]] [[قضا]] که گریزی از انجام آن نیست.  

# واجبی که [[اراده]] بر آن تعلق گرفته، اسقاط آن امکان‌پذیر نیست.

# جزم و قطع در [[حکم]] و عمل

# '''[[وعده]] [[حق]]:''' به هیچ وجه دچار تغییر و تبدیل نگشته و تخلف‌ناپذیر است. به عبارت دیگر [[وعده خداوند]] حتمی حتمی است و احتمال عوض شدن آن صفر است. و در [[وعده الهی]] تحقق [[بداء]] ممکن نیست: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لاَ يُخْلِفُ الْمِيعَادَ}}<ref>قطعا خداوند در وعده خود خلاف نمی‌کند؛ آل عمران، آیه ۹.</ref>. [[ظهور]] [[حضرت]] [[ولی عصر]] {{ع}} از [[وعده‌های الهی]] لذا هیچ تغییر و تبدیلی در آن راه ندارد. [[روایت]]: [[داود بن قاسم]] به [[امام محمد تقی]] {{ع}} گفت: آیا برای [[خدا]] بدایی در امر محتوم رخ می‌دهد؟ [[امام]] فرموند: بله، گفت: پس می‌ترسیم که [[خداوند]] درباره [[ظهور]] [[قائم]] {{ع}} بدایی حاصل شود، [[امام]] فرمودند: ([[ظهور]] و [[خروج]] و [[قیام]]) [[قائم]] از معیاد (و در زمره [[وعده‌های الهی]]) است<ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۵۰، ح ۱۳۸.</ref>.

# '''امر حتمی:''' (که از وعده‌های [[خداوند]] نیست) هر چند نسبت به امر غیر حتمی امکان عدم تحققش بسیار ضعیف است ولی ممکن است "بدائی" حاصل شود و آن امر به وقوع نپیوندد. لذا در امر محتوم، وقوع [[بداء]] ممکن است. به عبارت دیگر امر محتومی که در زمره [[وعده‌های الهی]] نباشد، احتمال عوض شدن آن هست، هر چند این احتمال ده درصد یا کمتر از آن باشد. مثلاً [[خروج سفیانی]] از امور محتوم [[الهی]] است و لذا ممکن است با حصول بدائی، محقق نشود. بنابراین ممکن است با [[تضرع]] و دعای خوبان و [[صالحان]] و استحابت [[خداوند متعال]] برخی از [[نشانه‌های حتمی]] که شدید و سخت بوده و [[گرفتاری‌ها]] و ناگواری‌هایی در بردارند، محقق نشوند<ref>خوانندگان بزرگوار، برای اطلاع بیشتر به کتاب شهاب ثاقب فصل هشتم (تعیین زمان ظهور) از، ص ۱۵۰ تا ۱۶۳ رجوع نمایند.</ref>»<ref>[[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۳۰- ۳۲</ref>.

{{پاسخ پرسش

«واژۀ «حتم» فقط یک بار با تعبیر «حتما» در [[قرآن]] استفاده شده است؛ آنجا که [[خداوند متعال]] می‌فرماید: {{متن قرآن| وَإِن مِّنكُمْ إِلاَّ وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَّقْضِيًّا}}<ref> و هر یک از شما در آن درخواهد آمد  این، بر پروردگارت حکمی است ناگزیر انجام‌پذیر؛ سوره مریم، آیه ۷۱.</ref> طریحی «حتم» را واجبی دانسته که [[اراده]] بر آن تعلق گرفته، اسقاط آن امکان‌پذیر نیست <ref>مجمع البحرین، ج ۶، ص ۳۲.</ref> راغب اصفهانی آن را به قضای مقدر معنا کرده است <ref>المفردات فی غریب القرآن، ص ۲۱۸.</ref>. ابن منظور نیز آن را به معنای [[قضا]] و [[وجوب]] [[قضا]] دانسته که گریزی از انجام آن نیست <ref>لسان العرب، ج ۱۲، ص ۱۱۳.</ref>. [[خلیل]] بن [[احمد]] نیز آن را با تعبیر «ایجاب القضاء» تعریف کرده است <ref>العین، ج ۳، ص ۱۹۵.</ref>.

* میان نشانه‌‏های [[ظهور]]، شماری از آن‏ها، [[علایم حتمی]] [[ظهور]] دانسته شده‏اند. منظور از نشانه‌‏های حتمی- مقابل نشانه‌‏های غیر حتمی- آن است که پدیدار شدن آن‏ها- بدون هیچ قید و شرطی- قطعی و الزامی خواهد بود؛ به گونه‌‏ای که تا آن‏ها واقع نشود، [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ [[ظهور]] و [[قیام]] نخواهد کرد. البته باید توجه کرد که حتمی یا مسلم و قطعی بودن وقوع این نشانه‌‏ها، به این معنا نیست که پدید نیامدن آن‏ها، محال است؛ بلکه به حسب فراهم بودن شرایط و نبودن بازدارنده‌‏ها، پدید آمدن آن‏ها قطعی خواهد بود. از [[روایات]] فراوانی که در میان آن‏ها [[روایات]] صحیح نیز وجود دارد حتمی بودن نشانه‌‏های پنجگانه ذیل استفاده می‌‏شود: [[خروج سفیانی]]، [[قیام یمانی]]، [[صیحه آسمانی]]، [[قتل]] [[نفس زکیه]] و [[خسف در بیداء]]"<ref> {{متن حدیث|خَمْسٌ‏ قَبْلَ‏ قِيَامِ‏ الْقَائِمِ‏ مِنَ‏ الْعَلَامَاتِ‏ الصَّيْحَةُ وَ السُّفْيَانِيُ‏ وَ الْخَسْفُ‏ بِالْبَيْدَاءِ وَ خُرُوجُ‏ الْيَمَانِيِ‏ وَ قَتْلُ‏ النَّفْسِ‏ الزَّكِيَّةِ‏‏‏‏}}، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۷</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

در برابر نشانه‌‏های حتمی، نشانه‌‏های غیر حتمی قرار دارد؛ یعنی [[مقید]] و مشروط به اموری است که در صورت تحقق آن‏ها، پدید می‌‏آید. به عبارت دیگر، نشانه‌‏های غیر حتمی، شاید پدید آید و شاید بدون پیدایش آن‏ها [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} [[ظهور]] کند.

 

== پرسش‌های وابسته ==

{{پرسمان نشانه‌های ظهور امام مهدی}}

[[رده:پرسش]]

[[رده:(ات): پرسش‌هایی با ۳ پاسخ]]

[[رده:(ات): پرسش‌های مهدویت با ۳ پاسخ]]