ربوبیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

ربوبیت در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۴ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۱۰

۷٬۶۶۷ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۴ ژوئن ۲۰۲۰

←‏تبلور ربوبیت در تربیت انسان

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۱۲۰: / خط ۱۲۰: @@
 *[[قرآن کریم]]، افزون بر تأکید بر [[ربوبیّت]] عمومی [[خدا]] بر موجودات {{متن قرآن|قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ}}<ref>«بگو: آیا جز خداوند پروردگاری بجویم حال آنکه او پروردگار هر چیز است و هیچ کس کاری (زشت) جز به زیان خویش نمی‌کند و هیچ باربرداری بار (گناه) دیگری را بر نمی‌دارد سپس بازگشتتان به سوی پروردگارتان است آنگاه شما را به آنچه در آن اختلاف می‌ورزیدید آگاه می‌گرداند» سوره انعام، آیه ۱۶۴.</ref>. [[عنایت]] ویژه‌ای به [[ربوبیت]] و [[تربیت]] [[انسان‌ها]] دارد که برخی آن را به استناد [[آیه]] {{متن قرآن|أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«آنان از (سوی) پروردگارشان به رهنمودی رسیده‌اند  و آنانند که رستگارند» سوره بقره، آیه ۵.</ref> عین [[هدایت]] آنان دانسته‌اند <ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۳، ص ۸۳.</ref>.
 *آیاتی که اسم "[[رب]]" در آنها به ضمایر گوناگونی مانند "ک"، "کما"، "کم"، "ه"، "ها"، "هما"، "هم"، "ی" و "نا" افزوده شده و بیشتر به پرورش [[انسان‌های کامل]] و ناکامل و [[مؤمن]] و غیر [[مؤمن]] اشاره دارد، به بیش از ۸۵۰ می‌رسد و این از اهمیت [[تربیت]] [[انسان‌ها]] به‌ویژه [[تربیت]] [[انسان کامل]] پرده برمی‌دارد که در وجود [[حضرت]] ختمی [[مرتبت]]{{صل}} [[ظهور]] تام یافته است.
-*براین‌پایه، برخی از [[عارفان]] که [[تربیت]] هر پدیده‌ای را با اسم خاصّی ـ که سهم آن پدیده از [[ربوبیت]] مطلق است ـ می‌دانند "[[حقیقت]] [[انسانیت]]" را ـ که مرتبه [[انسان کامل]] است ـ از آن استثناء کرده‌اند<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۶۴۰، نیز نک: المقدمات من نص النصوص، ص ۴۵۲.</ref>، زیرا "[[حقیقت]] انسانیّت" همان "برزخیّت اولی" است که اصل همه موجودات و [[غایت]] و منتهای تمام اسماء و حقایق است و این [[حقیقت]]، [[مربّی]] [[رسول]] اللّه‌{{صل}} است: {{متن قرآن|وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنْتَهَى}}<ref>«و اینکه پایان (هر چیز) به سوی پروردگار توست» سوره نجم، آیه ۴۲.</ref> براین اساس، [[رسالت]] او همه [[انسان‌ها]] را فرامی‌گیرد: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«و تو را جز مژده‌بخش و بیم‌دهنده برای همه مردم نفرستاده‌ایم اما بیشتر مردم نمی‌دانند» سوره سبأ، آیه ۲۸.</ref>، زیرا [[حقیقت]] وی به هیچ [[حکم]]، قید، [[وصف]] و اسمی مقیّد نیست، بلکه [[حکم]] "جمعی" و "وسطی [[حقیقی]]" ([[اعتدال]] تام) در او ظاهر است<ref>مشارق الدراری، ص ۱۶۶.</ref>.
+*براین‌پایه، برخی از [[عارفان]] که [[تربیت]] هر پدیده‌ای را با اسم خاصّی ـ که سهم آن پدیده از [[ربوبیت]] مطلق است ـ می‌دانند "[[حقیقت]] [[انسانیت]]" را ـ که مرتبه [[انسان کامل]] است ـ از آن استثناء کرده‌اند<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۶۴۰، نیز نک: المقدمات من نص النصوص، ص ۴۵۲.</ref>، زیرا "[[حقیقت]] انسانیّت" همان "برزخیّت اولی" است که اصل همه موجودات و [[غایت]] و منتهای تمام اسماء و حقایق است و این [[حقیقت]]، [[مربّی]] [[رسول الله]]{{صل}} است: {{متن قرآن|وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنْتَهَى}}<ref>«و اینکه پایان (هر چیز) به سوی پروردگار توست» سوره نجم، آیه ۴۲.</ref> براین اساس، [[رسالت]] او همه [[انسان‌ها]] را فرامی‌گیرد: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«و تو را جز مژده‌بخش و بیم‌دهنده برای همه مردم نفرستاده‌ایم اما بیشتر مردم نمی‌دانند» سوره سبأ، آیه ۲۸.</ref>، زیرا [[حقیقت]] وی به هیچ [[حکم]]، قید، [[وصف]] و اسمی مقیّد نیست، بلکه [[حکم]] "جمعی" و "وسطی [[حقیقی]]" ([[اعتدال]] تام) در او ظاهر است<ref>مشارق الدراری، ص ۱۶۶.</ref>.
 *[[رب]] [[حضرت]] ختمی تعیّن اوّل است که اصل [[اسمای الهی]] و منشأ و منتهای [[ربوبیّت]] است<ref>رسالة النصوص، ص ۱۵.</ref> و تجلّی اوّل است که مسمّای "هو" و [[باطن]] اسم "[[الله]] ‌" و منتهای همه تعیّنات است؛ {{متن قرآن|وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ}}<ref>« و همه کارها بدو باز گردانده می‌شود » سوره هود، آیه ۱۲۳.</ref><ref>مصباح الانس، ص ۳۶۴.</ref>.
 *[[رب]] الارباب بودن [[خدا]] نیز به اعتبار [[اسم اعظم]] و تعیّن اوّل است که منشأ تمام اسماء، [[غایت]] همه غایات و دارای جمیع مطالب است و [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنْتَهَى}}<ref>«و اینکه پایان (هر چیز) به سوی پروردگار توست» سوره نجم، آیه ۴۲.</ref> به آن اشاره دارد، بنابراین [[ربوبیّت]] ویژه [[رسول الله]]{{صل}} [[ربوبیت]] عظماست<ref>المقدمات من نص النصوص، ص ۴۵۲.</ref>، زیرا [[تربیت]] هر پدیده‌ای مناسب با همان موجود است؛ مثلاً [[ربوبیت]] [[رسول اکرم]]{{صل}} با [[ربوبیت]] دیگران، اعم از [[پیامبران]]، [[فرشتگان مقرّب]] و توده [[مردم]] متفاوت است.
 *براین اساس، [[ربوبیت]] مراتبی دارد به [[اختلاف]] مراتب مربوبان<ref>مواهب الرحمن، ج ۱، ص ۲۹، نیز نک: شرح فصوص الحکم، جندی، ص ۳۹۹.</ref> و بالاترین مرتبه به [[خاتم پیامبران]]{{صل}} اختصاص دارد، از این رو همه [[انسان‌ها]] باید در [[سیر]] [[تربیتی]] و تکاملی خویش تنها به برنامه [[تربیتی]] [[مکتب اسلام]] بنگرند که اسباب [[تکامل]] را تمام ساخته است، چنان‌که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در این [[مکتب]] [[تربیت]] و مقامی یافت که [[فرشتگان مقرّب]] برای نزدیک شدن به آن توان ندارند<ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص ۳۸۷ـ۳۸۸.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>.
+==انحصار [[ربوبیت]] در [[خداوند]]==
+اطلاق و نامتناهی بودن وجوه [[ربوبیت]] [[حق]] ـ تعالی ـ مستلزم انحصار [[ربوبیت]] در خداست، زیرا [[ربوبیت]] مطلق و نامتناهی برای [[ربوبیت]] دیگری جایی نمی‌گذارد، از این رو اگر مراد از «العــلَمین» در [[آیه]] ۲۲ [[حمد]] / ۱ تمام [[عوالم]] [[شایسته]] [[تربیت]] باشد، باید [[ربوبیت]] آنها در [[خدا]] منحصر باشد<ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص ۳۶۳.</ref> و به سخن دیگر می‌توان گفت [[مربّی]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] و آنچه میان آنهاست، نمی‌تواند کسی جز [[خدا]] باشد، زیرا مربّیِ هر چیزی، واجد [[کمال وجودی]] وی است و آن را به او [[افاضه]] می‌کند و جز [[خدا]] دارای همه [[کمالات]] نیست<ref>القرآن و العقل، ج ۲، ص ۲۳.</ref>.
+ [[قرآن کریم]] گاهی به روش برهانی در قالب [[قیاس]] استثنایی و بیان [[تالی]] فاسدِ تعدّدِ [[خدایان]] (ارباب)<ref>رک: الالهیات، ج ۲، ص ۶۷.</ref> [[ربوبیت]] و [[تدبیر]] را به گونه انحصاری برای [[خدا]] ثابت و آن را از دیگران [[نفی]] می‌کند: «لَو کانَ فیهِما ءالِهَةٌ اِلاَّ اللّهُ لَفَسَدَتا» ([[انبیاء]] / ۲۱، ۲۲۲) و زمانی از زبان [[یوسف]]{{ع}} جدل‌گونه به شکل استفهام انکاری یا تقریری، [[پروردگار]] یگانه [[قهار]] را از [[خدایان]] گوناگون بهتر می‌داند: «ءَاَربابٌ مُتَفَرِّقونَ خَیرٌ اَمِ اللّهُ الواحِدُ القَهّار» ([[یوسف]] / ۱۲، ۳۹۹) ([[توحید]])، چنان‌که از زبان [[ابراهیم]]{{ع}} بازگو می‌کند که وی با  تکیه بر [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]، در برابر کسانی که به [[ربوبیّت]] اجرام آسمانی و تأثیرشان در امور [[زندگی]] گروهی و فردی [[انسان‌ها]] [[معتقد]] بودند، [[ربّ]] آنان را [[پروردگار]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] دانست؛ همان پروردگاری که آنها را آفرید: «قالَ بَل رَبُّکم رَبُّ السَّمـوتِ والاَرضِ الَّذی فَطَرَهُنَّ» ([[انبیاء]] / ۲۱، ۵۶۶)<ref>المنار، ج ۷، ص ۵۷۰.</ref>. نیز در آیاتی ـ مانند [[آیات]] ۱ـ۴ رعد / ۱۳ و [[آیات]] ۳ـ۶ [[یونس]] / ۱۰۰ ـ به [[بت‌پرستان]] که با وجود [[باور]] به خالقیّت [[خدا]] [[معتقد]] بودند [[ربوبیت]] [[آسمان]]، [[زمین]]، [[انسان]]، حیوان و... به موجودی نیرومند واگذار شده، از این رو آنان برای جلب [[منفعت]] خود آن را می‌پرستیدند، گوشزد می‌کند که [[ربوبیت]] آنها مانند [[ربوبیت]] دیگر پدیده‌های [[جهان]] همه به دست خداست<ref>المیزان، ج ۱۱، ص ۲۸۸، و نیز نک: ج ۱۰، ص ۱۲ ـ ۱۴.</ref> و در [[ربوبیت]] شریکی برای او [[تصور]] ندارد<ref>المیزان، ج ۱۰، ص ۱۲ ـ ۱۴.</ref>؛ البته باید [[اقرار]] کرد [[توحید ربوبی]] از نظر [[دانش]]، غامض است و به لحاظ حال و عمل بر طبق آن دشوار است<ref>مجد البیان، ص ۲۸۷.</ref>. گفتنی است اگر [[ربوبیّت]] به معنای آماده کردن اسبابِ وصول به کمال، همراه ترتب غایات بر آنها باشد، بی‌تردید فقط از آنِ خداست، زیرا همه امور یاد شده به [[اراده]] خدای توانا و [[دانا]] وابسته است و به [[صرف]] تحقق مقدمات، نتیجه به دست نمی‌آید؛ چنانچه [[ربوبیت]] [[آماده‌سازی]] اسبابی باشد که در حصول نتیجه اثر دارند، نمی‌توان آن را از دیگران [[نفی]] کرد، چون اسباب و حرکات جزئیِ خارجی همچون مربّیان، معلمان، و اسباب طبیعی همه به شکل اِعداد ([[آماده‌سازی]]) در شکل‌گیری نتایج مؤثر هستند؛ ولی در عین حال این معنا با [[حصر]] [[ربوبیت]] مطلق در [[خدا]] تنافی ندارد، زیرا [[علل]] اِعدادی، خودشان معلول [[علل]] حقیقی‌اند و [[اراده]] و فاعلیّتشان فانی در [[اراده]] و فاعلیت آنهاست.
+براین پایه می‌توان [[ربوبیت]] [[حقیقی]] را تنها از آنِ [[خدا]] دانست و [[ربوبیت]] تبعی دیگران را نیز پذیرفت<ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص ۳۶۷.</ref>، از این رو [[خدا]] [[پیامبر]] خویش را به [[تنزیه]] اسم پروردگارش که [[برتر]] از همه است و همه اشیا را مقهور خویش ساخته، [[دستور]] می‌دهد و هنگامی که او را به نام [[ربّ]] می‌خواند، از [[ربوبیت]] دیگران به گونه‌ای که با [[ربوبیت]] (مطلق) وی منافات داشته باشد یاد نکند: «سَبِّحِ اسمَ رَبِّک الاَعلی». (اعلی / ۸۷، ۱۱)<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۶۴.</ref> برخی برای  [[ربوبیت]] دیگر مربّیان در مقایسه با [[ربوبیّت]] [[حضرت حق]]، لوازمی را برشمرده‌اند که در [[ربوبیّت الهی]] نیست؛ مانند اینکه [[تربیت]] و [[ربوبیت]] دیگران، مستلزم آن است که خود نیز [[رشد]] کرده و بهره‌ای نصیبشان گردد، در حالی که [[خدا]] از [[تربیت]] و [[ربوبیت]] [[جهان]] سودی نمی‌برد؛ نیز [[تربیت]] دیگران به [[ظهور]] نقصان در [[خزائن]] و کاهش [[اموال]] آنها می‌انجامد؛ [[ولی خدا]] منزّه از نقصان و ضرر است؛ همچنین دیگران بر اثر پافشاری اشخاص [[نیازمند]]، خسته می‌شوند؛ [[ولی خدا]] [[اصرار]] کنندگان در [[دعا]] را [[دوست]] می‌دارد: «اِن اللّه‌یحبّ الملحّین فی الدعاء»؛ نیز [[تربیت]] و [[ربوبیت]] دیگران پس از درخواست است؛ امّا [[خدا]] پیش از آن نیازها را  برمی‌آورد؛ همچنین [[احسان]] دیگران با رخ نمودن [[فقر]]، [[غیبت]] و [[مرگ]] می‌گسلد؛ ولی [[احسان]] [[الهی]] این‌گونه نیست، چنان‌که [[تربیت]] و [[احسان]] دیگران محدود است؛ لیکن [[تربیت الهی]] همه مخلوقات را در بر می‌گیرد<ref>الدعوات، ص ۲۰؛ التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۲۳۰.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>.