←{{متن حدیث|حَمَلَةِ كِتَابِ اللَّهِ}}: حاملان کتاب الهی
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
*نیز فرمود: من آنچه را که در آسمان‌هاست و آنچه را که در [[زمین]] است می‌دانم و آنچه را که در [[بهشت]] است و آنچه را در [[آتش جهنم]] است می‌دانم و آنچه را که واقع شده است یا واقع خواهد شد، می‌دانم. سپس مقداری مکث کرد و دید که این مطلب برای شنونده سنگین است، چنین فرمود: همه اینها را از [[کتاب خدا]] دانسته‌ام. [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ}}<ref>«و بر تو این کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز است» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref><ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۶۱، ح۲.</ref>. | *نیز فرمود: من آنچه را که در آسمان‌هاست و آنچه را که در [[زمین]] است می‌دانم و آنچه را که در [[بهشت]] است و آنچه را در [[آتش جهنم]] است می‌دانم و آنچه را که واقع شده است یا واقع خواهد شد، می‌دانم. سپس مقداری مکث کرد و دید که این مطلب برای شنونده سنگین است، چنین فرمود: همه اینها را از [[کتاب خدا]] دانسته‌ام. [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ}}<ref>«و بر تو این کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز است» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref><ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۶۱، ح۲.</ref>. | ||
*بنابراین، [[امامان]]{{عم}} از [[علوم]] و [[معارف]] سرشار و گسترده [[الهی]] برخوردارند و همه آن، اعطایی و افاضی از سوی اوست و تحصیلی و کسبی نیست. گرچه [[شایستگی]] ذاتی و صلاحیت [[روحی]] و [[اخلاقی]] [[ائمه]]{{عم}} برای دست‌یابی به این [[علوم]] شرط است ولی چگونگی و چرایی اعطای این [[علوم]] و [[معارف]] بلند به آنان، مانند سایر برگزیدگان [[الهی]]، به [[جایگاه]] [[مسئولیت]] آنان به عنوان [[اوصیای پیامبر]] خاتم و [[مقام]] امامتشان برمی‌گردد<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۴۵-۴۶.</ref>. | *بنابراین، [[امامان]]{{عم}} از [[علوم]] و [[معارف]] سرشار و گسترده [[الهی]] برخوردارند و همه آن، اعطایی و افاضی از سوی اوست و تحصیلی و کسبی نیست. گرچه [[شایستگی]] ذاتی و صلاحیت [[روحی]] و [[اخلاقی]] [[ائمه]]{{عم}} برای دست‌یابی به این [[علوم]] شرط است ولی چگونگی و چرایی اعطای این [[علوم]] و [[معارف]] بلند به آنان، مانند سایر برگزیدگان [[الهی]]، به [[جایگاه]] [[مسئولیت]] آنان به عنوان [[اوصیای پیامبر]] خاتم و [[مقام]] امامتشان برمی‌گردد<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۴۵-۴۶.</ref>. | ||
====[[عصمت]]==== | |||
*[[شیعه]] -برخلاف [[معتزله]] و [[اشاعره]] از [[اهل سنت]]- [[معتقد]] است که [[امام]] از ویژگی [[عصمت]] برخوردار است. [[امام]] از نظر [[متکلمان امامیه]]، همانند [[پیامبران]] و [[فرشتگان]]، باید [[معصوم]] از هرگونه [[پلیدی]] و [[خطا]] باشد؛ چون [[سرپیچی]] از [[دستورهای الهی]] و [[ارتکاب معاصی]] اعم از کوچک یا بزرگ، عمدی یا سهوی و [[آشکار]] یا [[نهان]]، با [[منصب امامت]] منافات دارد. | |||
*واژه "[[عصمت]]"، اسم مصدر از ریشه "عصم"، به معنای منع و امساک است. یکی از لغت‌شناسان می‌نویسد: [[عصمت]]، آن است که [[خداوند متعال]] تو را از [[شرّ]] نگه دارد، یعنی [[شرّ]] را از تو دفع کند<ref>کتاب العین، ج۱، ص۳۱۳.</ref>. | |||
*[[عصمت]] در اصطلاح [[کلام]]، تعریف‌های گوناگونی دارد. [[ابن ابی‌الحدید]] معتزلی می‌گوید: [[عصمت]] نزد [[دانشمندان]]، لطفی است که مکلّف را از [[فعل قبیح]]، به [[اختیار]] باز می‌دارد<ref>شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۸.</ref>. | |||
*[[خواجه طوسی]] می‌نویسد: [[عصمت]]، آن است که مکلّف به گونه‌ای باشد که گناهی از وی صادر نشود؛ البته بدون آنکه چنین وضعیتی بر وی [[اجبار]] گردد<ref>قواعد العقائد، خواجه نصیر الدین طوسی، ح۹۳.</ref>. | |||
*[[علامه حلی]]، [[عصمت]] را [[لطف]] [[پنهان]] [[خداوند]] می‌داند که در هر کس از [[بندگان]] پدید آید، با این که توان انجام کار [[زشت]] را دارد، ولی برای ارتکاب آن، انگیزه‌ای ندارد<ref>باب حادی عشر، علامه حلی، ص۶۴.</ref>. | |||
*[[فاضل مقداد]] نیز [[عصمت]] را ملکه‌ای [[نفسانی]] می‌داند که متصف به آن را از [[فجور]] و زشتی‌ها باز می‌دارد، اگرچه او [[توانایی]] ارتکاب چنین رفتارهایی را دارد<ref>اللوامع الالهیه، مقداد بن عبدالله اسدی، ص۱۷۰.</ref>. | |||
*[[امام هادی]]{{ع}} در [[زیارت جامعه کبیره]] با توصیف [[ائمه]] به {{متن حدیث|الْمَعْصُومُونَ الْمُكَرَّمُونَ...}}، به برخورداری آنان از ویژگی [[عصمت]] تصریح کرده و در [[تبیین]] معنای [[عصمت]] در [[ائمه طاهرین]]{{عم}} فرموده است: "[[خداوند]] شما را از [[لغزش‌ها]][ی غیرارادی] بازداشت و از [[فتنه‌ها]] و [گردنه‌های پرپیچ و [[خم]]] [[آزمون]]، ایمنی بخشید [از امتحان‌های دشوار [[زندگی]] سربلند بیرون آمدید] و از آلودگی‌ها [[پاک]] گردانید و هرگونه [[پلیدی]] و پلشتی را از شما زدود و پاکتان کرد، چه [[پاک]] کردنی!"<ref>{{متن حدیث|عَصَمَكُمُ اللَّهُ مِنَ الزَّلَلِ وَ آمَنَكُمْ مِنَ الْفِتَنِ وَ طَهَّرَكُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ أَذْهَبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ طَهَّرَكُمْ تَطْهِيراً}}.</ref> | |||
*این بخش از [[زیارت جامعه کبیره]]، تأکیدی است بر آنچه در [[آیه تطهیر]] درباره [[عصمت]] و [[پاکی]] مطلق [[ائمه]] مطرح شده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref>. | |||
*با توجّه به معنای گسترده و فراگیر "رِجس"، که هرگونه [[پلیدی]] و [[ناپاکی]] [[باطنی]] و ظاهری در ساحت‌های [[اندیشه]]، [[عقیده]] و عمل را در برمی‌گیرد<ref>المیزان، ج۶، ص۳۱۲-۳۱۳.</ref>، این [[آیه]] بر [[عصمت]] همه جانبه [[اهل بیت]] [[پیامبر]]{{صل}} دلالت دارد. منظور [[اهل بیت]]{{عم}} در این [[آیه]] بنابر [[روایات]] فراوان که در کتاب‌های [[سنّی]] و [[شیعه]] آمده است [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]]{{عم}} است<ref>برخی منابع اهل سنّت عبارت است از: صحیح مسلم، به شرح النّوَری، ج۱۵، ص۱۹۴-۱۹۵؛ سنن ترمذی، ج۵، ص۳۲۸؛ الصواعق المحرقه، ص۱۴۳؛ التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۲۰۹. دلالت آیه تطهیر بر عصمت سایر ائمه{{عم}} از طریق روایات شیعه مسلم است (ر.ک: تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۲۷۱-۲۷۳، ح۸۸، ۹۲ و ۹۴).</ref>. | |||
*بنابراین، با توجه به [[اراده خداوند]]<ref>درباره ماهیت این اراده مبنی بر این که تشریعی است یا تکوینی و یا چیز دیگر، محل اختلاف واقع شده است ولی بیشتر علما و مفسران آن را از سنخ تکوینی می‌دانند. ولی با این حال تصریح و تأکید می‌کنند اراده تکوینی در این جا به طوری نیست که علت تامّه تطهیر ائمه اهل بیت{{عم}} شود و سر از جبر درآورد، بلکه به صور علّت مُعِدّه و به نحو مقتضی است و لذا با اختیار آنان منافات ندارد. برای تحقیق بیشتر در این زمینه به این کتب رجوع کنید: المیزان، ج۱۶، ص۳۱۳؛ مفاهیم القرآن، جعفر سبحانی، ج۵، ص۲۶۳-۲۷۳؛ تفسیر روح المعانی، ج۲۲، ص۲۷؛ تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۳۰۳-۳۰۵؛ پیام قرآن، مکارم شیرازی، ج۹، ص۱۴۹-۱۵۵؛ ادب فنای مقربان، ج۵، ص۲۱۴-۲۳۴.</ref> بر [[تطهیر]] همه‌جانبه [[ائمه]]{{عم}}، آنان نیز - مانند سایر [[اوصیا]] و [[انبیا]]- از ویژگی [[عصمت]] در بالاترین [[درجه]] آن برخوردارند<ref>موهبت‌های ویژه علم، عصمت و ولایت (برای اظهار معجزه و کرامت) به پیامبر{{صل}} و اوصیای به حق او (ائمه)، به اقتضای جایگاه رسالتی و منصب الهی آنان برمی‌گردد که باید از این ویژگی‌ها برخوردار باشند تا شایسته مقام نبوّت، وصایت و امامت شوند. این که چرا فقط آنان به این مناصب الهی دست یازیدند، بنابر آیه {{متن قرآن|اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ}} «خداوند داناتر است که رسالت خود را کجا قرار دهد» سوره انعام، آیه ۱۲۴، خداوند چنین صلاح دانسته و حکمتش را خودش می‌داند.</ref>. | |||
*[[پرسش]] مهم این است که چگونه [[عصمت]] با [[اختیار]] [[ائمه]]{{عم}} در [[عمل]] [[سازگاری]] دارد و موجب سلب [[اختیار]] از آنان هنگام انجام [[کارها]] و [[جبر]] و [[الزام]] آنان در عمل نمی‌گردد؟ | |||
*موهبتی بودن ملکه [[عصمت]] در [[پیشوایان معصوم]]{{عم}}، هرگز به معنای سلب [[اختیار]] از آنان هنگام عمل نیست. [[عصمت]] به این معنا نیست که [[خداوند]] پیوسته افرادی را [[مراقبت]] می‌کند تا دچار [[گناه]] و [[لغزش]] نشوند و هر وقت قصد [[گناه]] کردند بلافاصله جلویشان را بگیرد. به طور مسلم، [[عصمت]] به این معنا نیست؛ چون چنین عصمتی برای صاحبش کمال نیست، در حالی که [[عصمت]] در معنای درستش یعنی نهایت [[ایمان]] و [[کمال]]<ref>برگرفته از امامت و رهبری، شهید مطهری، ص۱۷۴-۱۷۶.</ref>. | |||
*در صورت ناسازگاری [[عصمت]] با [[اختیار]]، [[الگو]] بودن [[پیشوایان معصوم]]{{عم}} برای [[مردم]] معنا نخواهد داشت، آنان [[فضیلت]] و [[برتری]] بر دیگران نخواهند داشت، [[عصمت]] با [[تکالیف]] سخت‌گیرانه [[خداوند]] نسبت به آنان (که برای کوچک‌ترین کار به ظاهر خلاف آنان، شدیدترین [[تنبیه]] و [[توبیخ]] را متوجّه آنان می‌کرد) منافات دارد و [[استحقاق]] [[پاداش]] درباره آنان معنای معقولی نخواهد داشت. هیچ یک از لغت‌دانان و [[عالمان]]، [[عصمت]] را به گونه‌ای معنا نکرده‌اند که با [[اختیار]] [[معصومان]]{{عم}} ناسازگار باشد<ref>چون در این صورت، آنان از سنخ انسان بااراده و اختیار خارج می‌شوند و در زمره فرشتگان درمی‌آیند!</ref>. | |||
*برخی از بزرگان معاصر گفته‌اند ریشه‌های اساسی [[عصمت]]، امور زیر است: | |||
#[[صالح]] بودن [[خاندان]]، [[پاک]] بودن طینت و [[نسل]] و برخورداری از [[مصونیت]] ذاتی و [[روحی]]<ref> بسیاری از مردم از این مصونیت ذاتی تا حدودی برخوردارند و از برخی گناهان گریزانند.</ref>؛ | |||
#[[علم]] و [[آگاهی]] بسیار بالا و گسترده، که از سنخ حضوری و [[شهودی]] است، به گونه‌ای که حتی برخی بزرگان چنین [[علمی]] را برابر [[عصمت]] و بلکه خود [[عصمت]] دانسته‌اند<ref>ر.ک: المیزان، ج۱۱، ص۱۶۲-۱۶۳.</ref> چون کنه و [[باطن]] [[زشتی]] و [[گناه]] را می‌بینند و در نتیجه از آن گریزان می‌شوند؛ | |||
#بر اثر [[اراده]] بسیار [[قوی]]، به همراه [[علم]] سرشاری که دارند، به [[انتخاب]] درست و [[کارهای نیک]] روی می‌آورند و از هرگونه کج‌فکری، [[کج‌رفتاری]] و کارهای [[زشت]] دوری می‌گزینند. | |||
*از این رو، [[پیشوایان معصوم]]{{عم}}، در پرتو [[عنایت ویژه]] [[الهی]] از [[علم]] و [[اراده]] [[قوی]] برخوردار شده‌اند و همراه با [[پاکی]] ذاتی، به [[تقوا]] در بالاترین [[درجه]] ممکن روی آورده‌اند و به [[مقام عصمت]] کبرا و همه جانبه دست یازیده‌اند؛ آنچنان که در پرتو این [[تربیت]] ویژه [[الهی]] و رسیدن به اوج قله کمال، [[شایسته]] [[مناصب]] [[الهی]] [[نبوت]] و [[امامت]] شده‌اند؛ چون چنین [[مناصب]] خاص [[الهی]]، تحصیل ملکه [[عصمت]] در این مرتبه را اقتضا دارد و آن نیز تنها با [[عنایت ویژه]] [[الهی]] قابل دست‌یابی است. | |||
*بنابراین ملکه [[عصمت]]، موهبتی اختصاصی است و با [[اختیار]] نیز منافات ندارد <ref>بحارالانوار، ج۳، ص:۱۴۴؛ ادب فنای مقربان، ج۳، ص:۲۴۸-۲۷۱؛ منشور جاوید، ج۱۰، ص:۳۹-۱۴۴.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۴۶-۵۰.</ref> | |||
==منابع== | ==منابع== | ||