←دسته سوم
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
*و با توجه به اینکه در [[قرآن کریم]] به مقتضای [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} تنها کسی که بعد از [[خدا]] و [[رسول]] اطاعتش به طور مطلق [[واجب]] شده [[اولو الامر]] است. بنابراین و با توجه به [[وجوب اطاعت]] قربای [[رسول خدا]]{{صل}} به موجب [[آیه]] [[وجوب]] [[مودّت]]، معلوم می شود مصداق "[[اولو الامر]]"ی که اطاعتش [[واجب]] است، قربای [[رسول الله]]{{صل}} می باشند<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>. | *و با توجه به اینکه در [[قرآن کریم]] به مقتضای [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} تنها کسی که بعد از [[خدا]] و [[رسول]] اطاعتش به طور مطلق [[واجب]] شده [[اولو الامر]] است. بنابراین و با توجه به [[وجوب اطاعت]] قربای [[رسول خدا]]{{صل}} به موجب [[آیه]] [[وجوب]] [[مودّت]]، معلوم می شود مصداق "[[اولو الامر]]"ی که اطاعتش [[واجب]] است، قربای [[رسول الله]]{{صل}} می باشند<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>. | ||
===دسته سوم=== | ===دسته سوم=== | ||
آیاتی که بر دوران امر بین اتّباع و [[اطاعت از خدا]] و [[رسول]] از یکسو و اتّباع و [[اطاعت]] از [[هوای نفس]] از سوی دیگر دلالت دارند. | *آیاتی که بر دوران امر بین [[اتباع|اتّباع]] و [[اطاعت از خدا]] و [[رسول]] از یکسو و [[اتباع|اتّباع]] و [[اطاعت]] از [[هوای نفس]] از سوی دیگر دلالت دارند. | ||
از [[آیات]] کریمه [[قرآن]] چنین استفاده می شود که | *از [[آیات]] کریمه [[قرآن]] چنین استفاده می شود که به جز [[خدا]] و آنها که [[اتباع|اتّباع]]شان و [[پیروی]] از ایشان [[اتباع|اتّباع]] و [[پیروی]] از خداست - چون [[خداوند]] [[دستور]] به [[اتباع|اتّباع]] آنها صادر فرموده است - هر متبوع دیگری فرمانش، [[فرمان]] [[هوای نفس]] و [[اتباع|اتّباع]] از او، [[اتباع|اتّباع]] از [[هوای نفس]] است. | ||
و از آنجا که متبوع بودن، یعنی | *و از آنجا که متبوع بودن، یعنی مطاع بودن و [[اتباع|اتّباع]] به معنای [[اطاعت]] کامل است و [[اطاعت]]، [[حقیقت]] [[عبادت]] است، چنان‌که سابقاً توضیح دادیم، لهذا [[برگزیدن]] هر متبوعی جز [[خداوند متعال]] و آن کس که [[پیروی]] از او به [[دستور خداوند]] [[پیروی]] از [[خداوند]] است، به معنای [[پرستش]] خدایی غیر [[خداوند متعال]] است. | ||
این مطالب را می توان | *این مطالب را می توان به روشنی در [[آیات]] کریمه ذیل ملاحظه کرد: {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ * وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ * أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ}}<ref>«و این کتاب [= قرآن] را به حق بر تو نازل کردیم، درحالى‌که کتب پیشین را تصدیق مى‌کند، و نگاهبان و حاکم بر آنهاست؛ پس بر طبق آنچه خدا نازل کرده، در میان آنها حکم کن و از هوا و هوس‌هاى آنان پیروى نکن؛ و از احکام الهى، روى مگردان. ما براى هر کدام از شما (امت ها)، آیین و طریقه روشنى قرار دادیم؛ و اگر خدا مى‌خواست، همه شما را امّت واحدى قرار مى‌داد؛ ولى خدا مى‌خواهد شما را در آنچه به شما ارزانى داشته بیازماید؛ (و استعدادهاى مختلف شما را پرورش دهد) پس در نیکی‌ها بر یکدیگر سبقت جویید. بازگشت همه شما، به سوى خداست؛ و از آنچه در آن اختلاف مى‌کردید؛ (در قیامت) به شما خبر خواهد داد. * و در میان آنها [= اهل کتاب]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داورى کن؛ و از هوس‌هاى آنان پیروى مکن؛ و از آنها برحذر باش، مبادا تو را نسبت به بخشى از آنچه خداوند بر تو نازل کرده، منحرف سازند؛ و اگر آنها (از حکم و داورى تو)، روى گردانند، بدان که خداوند مى‌خواهد آنان را به خاطر پاره‌اى از گناهانشان مجازات کند؛ و بسیارى از مردم فاسقند. * آیا آنها حکم جاهلیّت را (از تو) مى‌خواهند؟! و چه کسى بهتر از خدا، براى قومى که اهل ایمان و یقین هستند، حکم مى‌کند؟!» سوره مائده، آیه ۴۸-۵۰.</ref>. | ||
{{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ * وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ * أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ}}<ref>«و این کتاب [= قرآن] را به حق بر تو نازل کردیم، درحالى‌که کتب پیشین را تصدیق مى‌کند، و نگاهبان و حاکم بر آنهاست؛ پس بر طبق آنچه خدا نازل کرده، در میان آنها حکم کن و از هوا و هوس‌هاى آنان پیروى نکن؛ و از احکام الهى، روى مگردان. ما براى هر کدام از شما (امت ها)، آیین و طریقه روشنى قرار دادیم؛ و اگر خدا مى‌خواست، همه شما را امّت واحدى قرار مى‌داد؛ ولى خدا مى‌خواهد شما را در آنچه به شما ارزانى داشته بیازماید؛ (و استعدادهاى مختلف شما را پرورش دهد) پس در نیکی‌ها بر یکدیگر سبقت جویید. بازگشت همه شما، به سوى خداست؛ و از آنچه در آن اختلاف مى‌کردید؛ (در قیامت) به شما خبر خواهد داد. * و در میان آنها [= اهل کتاب]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داورى کن؛ و از هوس‌هاى آنان پیروى مکن؛ و از آنها برحذر باش، مبادا تو را نسبت به بخشى از آنچه خداوند بر تو نازل کرده، منحرف سازند؛ و اگر آنها (از حکم و داورى تو)، روى گردانند، بدان که خداوند مى‌خواهد آنان را به خاطر پاره‌اى از گناهانشان مجازات کند؛ و بسیارى از مردم فاسقند. * آیا آنها حکم جاهلیّت را (از تو) مى‌خواهند؟! و چه کسى بهتر از خدا، براى قومى که اهل ایمان و یقین هستند، حکم مى‌کند؟!» سوره مائده، آیه ۴۸-۵۰.</ref>. | *از این [[آیات]] کریمه - در رابطه با موضوع مورد بحث - مطالب زیر استفاده می شود: | ||
از این [[آیات]] کریمه - در رابطه با موضوع مورد بحث - مطالب زیر استفاده می شود: | *'''مطلب اول:''' میان [[حکم]] به [[ما انزل الله]] [[علی]] رسوله و [[اتباع|اتّباع]] هوی قضیه منفصله حقیقیه مانعة‌الجمع و الخلو برقرار است. [[حکم]] به [[ما انزل الله]] [[علی]] رسوله ملازم با [[نفی]] [[اتباع|اتّباع]] هوی است و [[اتباع|اتّباع]] هوی نیز با [[نفی]] [[حکم]] به [[ما انزل الله]] ملازمت دارد و [[نفی]] [[اتباع|اتّباع]] هوی راهی بهجز [[اتباع|اتّباع]] [[ما انزل الله]] ندارد و هر [[انحرافی]] از [[ما انزل الله]] مصداق [[اتباع|اتّباع]] [[هوای نفس]] است: {{متن قرآن|فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ}}<ref>«پس بر طبق آنچه خدا نازل کرده، در میان آنها حکم کن و از هوا و هوس‌هاى آنان پیروى نکن؛ و از احکام الهى، روى مگردان» سوره مائده، آیه ۴۸.</ref>، {{متن قرآن|وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ...}}<ref>«و در میان آنها [= اهل کتاب]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داورى کن؛ و از هوس‌هاى آنان پیروى مکن» سوره مائده، آیه ۴۹.</ref>. | ||
مطلب اول: میان [[حکم]] به [[ما انزل الله]] [[علی]] رسوله و اتّباع هوی قضیه منفصله حقیقیه مانعة‌الجمع و الخلو برقرار است. [[حکم]] به [[ما انزل الله]] [[علی]] رسوله ملازم با [[نفی]] اتّباع هوی است و اتّباع هوی نیز با [[نفی]] [[حکم]] به [[ما انزل الله]] ملازمت دارد و [[نفی]] اتّباع هوی راهی بهجز | *این قضیه منفصله مانعه الجمع و الخلو در بسیاری از [[آیات]] کریمه [[قرآن]] بیان شده و مورد تأکید قرار گرفته است. نظیر: | ||
{{متن قرآن|فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ}}<ref>«پس بر طبق آنچه خدا نازل کرده، در میان آنها حکم کن و از هوا و هوس‌هاى آنان پیروى نکن؛ و از احکام الهى، روى مگردان» سوره مائده، آیه ۴۸.</ref> | #{{متن قرآن|فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ}}<ref>«اگر به فراخوانی تو پاسخ مثبت ندهند، بدان که آنان تنها از هوس‌هاى خود پیروى مى‌کنند. و چه کسى گمراه‌تر از آن کس است که پیروى هواى نفس خویش کرده و هیچ هدایت الهى را نپذیرفته است؟!» سوره قصص، آیه ۵۰.</ref>. | ||
{{متن قرآن|وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ...}}<ref>«و در میان آنها [= اهل کتاب]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داورى کن؛ و از هوس‌هاى آنان پیروى مکن» سوره مائده، آیه ۴۹.</ref>. | #{{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«سپس تو را بر آیینی از فرمان قرار دادیم، پس از آن پیروی کن، و از هوای نفس جاهلان پیروی مکن» سوره جاثیه، آیه ۱۸.</ref>. | ||
این قضیه منفصله مانعه الجمع و الخلو در بسیاری از [[آیات]] کریمه [[قرآن]] بیان شده و مورد تأکید قرار گرفته است. نظیر: | #{{متن قرآن|فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ}}<ref>«پس به همین خاطر تو (نیز آنان را به سوى این آیین توحیدى) دعوت کن و آنچنان که مأمور شده‌اى استقامت نما، و از هوى و هوس‌هاى آنان پیروى مکن» سوره شوری، آیه ۱۵.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لَا أَتَّبِعُ أَهْوَاءَكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ * قُلْ إِنِّي عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَكَذَّبْتُمْ بِهِ مَا عِنْدِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ يَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ}}<ref>«بگو: "من از پرستش کسانى که غیر از خدا مى‌خوانید، نهى شده‌ام" بگو: "من از هوا و هوس‌هاى شما، پیروى نمى‌کنم؛ اگر چنین کنم، گمراه شده‌ام؛ و از هدایت یافتگان نخواهم بود" * بگو: "من دلیل روشنى از پروردگارم دارم؛ ولى شما آن را تکذیب کرده‌اید. آنچه شما (از عذاب الهى) درباره آن شتاب مى‌کنید در اختیار من نیست. حکم و فرمان، تنها از آن خداست! حق را از باطل جدا مى‌کند؛ و او بهترین جدا کننده (حق از باطل) است"» سوره انعام، آیه ۵۶-۵۷.</ref>. | |||
#{{متن قرآن|أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ}}<ref>«آیا دیدى کسى را که معبود خود را هواى نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهى گمراه ساخته و برگوش و قلبش مهر زده و بر چشمش پرده‌اى قرار داده است؟! با این حال، غیر از خدا چه کسى مى‌تواند او را هدایت کند؟! آیا متذکّر نمى‌شوید؟!» سوره جاثیه، آیه ۲۳.</ref>. | |||
*در [[قرآن کریم]] [[اطاعت]] و [[تبعیت]] از [[هوای نفس]]، [[عبادت]] [[هوای نفس]] به شمار آمده و از آن به "إله خود قراردادن [[هوای نفس]]" تعبیر شده است. | |||
*تعبیر به "إله قرار دادن [[هوای نفس]]" چنان‌که در [[آیه]] اخیر آمده، به معنای [[تبعیت]] و [[اطاعت]] از [[هوای نفس]] است و مؤید دیگری است بر آنچه کراراً توضیح داده و مورد تأکید قرار دادیم که در [[قرآن کریم]] [[عبادت]] به معنای [[اطاعت]] و [[تبعیت]] خاضعانه است و از آنجا که "إله" به معنای [[معبود]] است، لهذا [[پیروی]] از [[هوای نفس]] در برابر [[اطاعت]] [[اوامر خدا]] و [[رسول]]، [[عبادت]] و [[پرستش]] [[هوای نفس]] و إله قلمداد نمودن و به الوهیتپذیرفتن خواسته و [[هوای نفس]] است. | |||
*همین مضمون در [[آیه]] دیگری نیز آمده است: {{متن قرآن|أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا}}<ref>«آیا دیده‌ای آن را که هوای خود را معبود خود قرار داده است؟ آیا تو می‌توانی عهده‌دار دفاع و حمایت از او باشی؟» سوره فرقان، آیه ۴۳.</ref>. | |||
در [[قرآن کریم]] [[اطاعت]] و [[تبعیت]] از [[هوای نفس]]، [[عبادت]] [[هوای نفس]] | *در هر صورت، این مجموعه [[آیات]] و [[آیات]] دیگر آشکارا دلالت بر این [[حقیقت]] دارند که میان [[پیروی]] از [[هوای نفس]] و [[پیروی]] از [[خدا]] و [[رسول]]، تلازم عکسی وجود دارد؛ به گونه ای که [[اطاعت از خدا]] و [[رسول]] با [[نفی]] [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] و [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] با [[نفی]] [[اطاعت از خدا]] و [[رسول]] تلازم دارد. | ||
تعبیر به "إله | *از این تلازم، این مطلب نتیجه گرفته می شود که در برابر [[بشر]] بیش از دو راه وجود ندارد: یا آنکه در [[زندگی]] خود از [[اوامر خدا]] و [[رسول]] [[پیروی]] کند و [[حاکمیت]] و [[قانون]] و [[فرمانروایی خدا]] و [[رسول]] را بپذیرد، یا آنکه راه [[هوای نفس]] را در پیش گیرد و با [[پیروی]] از [[هوای نفس]] قدم در [[بیراهه]] و [[گمراهی]] گذاشته و [[زندگی]] و هستی خود را تباه نموده و شقاوتمندی [[سرنوشت]] خود را رقم زند. | ||
همین مضمون در [[آیه]] دیگری نیز آمده است: | *'''مطلب دوم:''' [[تبعیت]] و [[پیروی]] از لوازم لاینفک [[پذیرش]] [[حاکمیت]] است، بلکه اساساً [[پذیرش]] [[حاکمیت]] هر حاکمی معنایی جز [[پیروی]] و [[تبعیت]] از او ندارد؛ زیرا [[پیروی]] و [[تبعیت]] به معنای گردن نهادن به امر و [[فرمان]] متبوع است و [[پذیرش]] [[حاکمیت]] هر حاکمی به معنای گردن نهادن به امر و [[فرمان]] اوست. | ||
{{متن قرآن|أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا}}<ref>«آیا دیده‌ای آن را که هوای خود را معبود خود قرار داده است؟ آیا تو می‌توانی عهده‌دار دفاع و حمایت از او باشی؟» سوره فرقان، آیه ۴۳.</ref>. | *مؤید این مطلب، [[آیات شریفه]] [[سوره یونس]] است. آنجا که [[خدای متعال]] در راستای [[نقل]] داستان [[موسی]]{{ع}} و [[فرعون]] می فرماید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُبِينٍ * إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاتَّبَعُوا أَمْرَ فِرْعَوْنَ وَمَا أَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشِيدٍ * يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ}}<ref>«ما، موسى را با آیات خود و دلیل آشکارى فرستادیم * به سوى فرعون و اطرافیانش؛ امّا آنها از فرمان فرعون پیروى کردند؛ درحالى‌که فرمان فرعون، مایه رشد و نجات نبود. * روز قیامت، او در پیشاپیش قومش خواهد بود؛ و (به جاى چشمه‌هاى زلال بهشت) آنها را وارد آتش مى‌کند؛ و چه بد آبشخورى است (آتش)، که بر آن وارد مى‌شوند!» سوره هود، آیه ۹۶-۹۸.</ref>. | ||
در هر صورت، این مجموعه [[آیات]] و [[آیات]] دیگر آشکارا دلالت بر این [[حقیقت]] دارند که میان [[پیروی]] از [[هوای نفس]] و [[پیروی]] از [[خدا]] و [[رسول]]، تلازم عکسی وجود دارد؛ | *در این [[آیات]]، از [[تبعیت]] از [[فرعون]]، به صراحت به [[تبعیت]] از امر او تعبیر و اعلام شده که نتیجه [[پذیرش رهبری]] و [[حاکمیت]] او در [[روز قیامت]]، گرفتار آمدن به [[سرنوشت]] سیاه و شقاوتمندانه ای است که [[فرعون]] بدان گرفتار خواهد شد. | ||
از این تلازم، این مطلب نتیجه گرفته می شود که در برابر [[بشر]] بیش از دو راه وجود ندارد: | *[[تطبیق]] [[تبعیت]] بر [[اطاعت]] [[امر]] در [[آیات]] دیگری از [[قرآن کریم]] نیز آمده است. نظیر: {{متن قرآن|فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«پس آن کس که از من پیروی نمود، از من است و آن کس که از من فرمانبری نکند، همانا تو بخشنده مهربانی» سوره ابراهیم، آیه ۳۶.</ref>. | ||
یا آنکه در [[زندگی]] خود از [[اوامر خدا]] و [[رسول]] [[پیروی]] کند و [[حاکمیت]] و [[قانون]] و [[فرمانروایی خدا]] و [[رسول]] را بپذیرد، یا آنکه راه [[هوای نفس]] را در پیش گیرد و با [[پیروی]] از [[هوای نفس]] قدم در [[بیراهه]] و [[گمراهی]] گذاشته و [[زندگی]] و هستی خود را تباه نموده و شقاوتمندی [[سرنوشت]] خود را رقم زند. | *در [[آیه]] فوق [[تقابل]] میان {{متن قرآن|مَنْ تَبِعَنِي}} و {{متن قرآن|مَنْ عَصَانِي}} قرینه روشنی است بر اینکه مراد از "[[تبعیت]]"[[اطاعت]] [[امر]] است. | ||
مطلب دوم: [[تبعیت]] و [[پیروی]] از لوازم لاینفک [[پذیرش]] [[حاکمیت]] است، بلکه اساساً [[پذیرش]] [[حاکمیت]] هر حاکمی معنایی جز [[پیروی]] و [[تبعیت]] از او ندارد؛ زیرا [[پیروی]] و [[تبعیت]] به معنای | *{{متن قرآن|وَتِلْكَ عَادٌ جَحَدُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ}}<ref>«و این قوم "عاد" بودند که آیات پروردگارشان را انکار کردند؛ و از اطاعت پیامبرانشان سر برتافتند؛ و از فرمان هر ستمگر حق ستیز، پیروى کردند!» سوره هود، آیه ۵۹.</ref>. | ||
مؤید این مطلب، [[آیات شریفه]] [[سوره یونس]] است. آنجا که [[خدای متعال]] در راستای [[نقل]] داستان [[موسی]]{{ع}} و [[فرعون]] می فرماید: | *{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ * ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ * فَكَيْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ * ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَكَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ}}<ref>«به یقین کسانى که بعد از روشن شدن راه هدایت براى آنها، پشت به آن کردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فریفته است. * این به خاطر آن است که آنان به کسانى که از نزول وحى الهى ناخشنود بودند گفتند: "ما در بعضى از امور از شما پیروى مى‌کنیم" درحالى‌که خداوند پنهان‌کارى آنان را مى‌داند. * حالِ آنها چگونه خواهد بود هنگامى‌که فرشتگان (مرگ) بر صورت و پشت آنان مى‌زنند و جانشان را مى‌گیرند؟! * این به خاطر آن است که آنها از آنچه خداوند را به خشم مى‌آورد پیروى کردند، و از آنچه موجب رضاى اوست ناخشنود بودند؛ از این رو (خداوند) اعمالشان را نابود کرد» سوره محمد، آیه ۲۵-۲۸.</ref>. | ||
{{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُبِينٍ * إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاتَّبَعُوا أَمْرَ فِرْعَوْنَ وَمَا أَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشِيدٍ * يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ}}<ref>«ما، موسى را با آیات خود و دلیل آشکارى فرستادیم * به سوى فرعون و اطرافیانش؛ امّا آنها از فرمان فرعون پیروى کردند؛ درحالى‌که فرمان فرعون، مایه رشد و نجات نبود. * روز قیامت، او در پیشاپیش قومش خواهد بود؛ و (به جاى چشمه‌هاى زلال بهشت) آنها را وارد آتش مى‌کند؛ و چه بد آبشخورى است (آتش)، که بر آن وارد مى‌شوند!» سوره هود، آیه ۹۶-۹۸.</ref>. | *در این [[آیات]]؛ همانگونه که ملاحظه می شود، جمله {{متن قرآن|سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ}} با جمله {{متن قرآن|ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ}} [[تبیین]] شده که [[شاهد]] دیگری بر انطباق "[[اتباع|اتّباع]]" بر "[[اطاعت]] [[امر]]" در کاربری های [[قرآن کریم]] است. | ||
در این [[آیات]]، از [[تبعیت]] از [[فرعون]]، به صراحت به [[تبعیت]] از امر او تعبیر و اعلام شده که نتیجه [[پذیرش رهبری]] و [[حاکمیت]] او در [[روز قیامت]]، گرفتار آمدن به [[سرنوشت]] سیاه و شقاوتمندانه ای است که [[فرعون]] بدان گرفتار خواهد شد. | *{{متن قرآن|وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي}}<ref>«و همانا پروردگار شما خداوند رحمان است. پس از من پیروی کنید و فرمان مرا اطاعت کنید» سوره طه، آیه ۹۰.</ref>. | ||
[[تطبیق]] [[تبعیت]] بر [[اطاعت]] [[امر]] در [[آیات]] دیگری از [[قرآن کریم]] نیز آمده است. نظیر: | *در هر صورت، آنچه مسلّم است، این است که [[اطاعت]] [[امر]]، بارزترین مصداق [[اتباع|اتّباع]] است، بلکه هر جا [[اتباع|اتّباع]] مضاف به شخص یا جهتی شود یا مضاف به "[[امر]]" شود، به معنای [[اطاعت]] [[امر]] متبوع و گردن نهادن به [[فرمان]] اوست. | ||
{{متن قرآن|فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«پس آن کس که از من پیروی نمود، از من است و آن کس که از من فرمانبری نکند، همانا تو بخشنده مهربانی» سوره ابراهیم، آیه ۳۶.</ref>. | *'''مطلب سوم:''' بنابر آنچه گفته شد، [[نفی]] [[مشروعیت]] [[تبعیت]] از غیر [[خداوند]] و تعبیر از آن به [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] و امر به [[تبعیت]] از [[خداوند]] و [[آیات]] و [[رسل]] او به معنای [[حصر]] [[مشروعیت]] بالذات و الأصاله [[حاکمیت]] و مطاعیت و متبوعیت در ذات [[اقدس]] حق تعالی است و اینکه [[تبعیت]] و [[اطاعت]] - و در نتیجه [[حاکمیت]] هیچ متبوع و مطاعی - [[مشروع]] نیست، مگر آنکه از سوی [[خداوند]] [[دستور]] به [[تبعیت]] و [[اطاعت]] از او صادر شده باشد تا [[تبعیت]] و [[اطاعت]] از او [[تبعیت]] از [[امر خداوند]] و [[اطاعت]] از [[فرمان]] او باشد<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>. | ||
در [[آیه]] فوق [[تقابل]] میان {{متن قرآن|مَنْ تَبِعَنِي}} و {{متن قرآن|مَنْ عَصَانِي}} قرینه روشنی است بر اینکه مراد از "[[تبعیت]]"[[اطاعت]] [[امر]] است. | |||
{{متن قرآن|وَتِلْكَ عَادٌ جَحَدُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ}}<ref>«و این قوم "عاد" بودند که آیات پروردگارشان را انکار کردند؛ و از اطاعت پیامبرانشان سر برتافتند؛ و از فرمان هر ستمگر حق ستیز، پیروى کردند!» سوره هود، آیه ۵۹.</ref>. | |||
{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ * ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لِلَّذِينَ كَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ * فَكَيْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ * ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَكَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ}}<ref>«به یقین کسانى که بعد از روشن شدن راه هدایت براى آنها، پشت به آن کردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فریفته است. * این به خاطر آن است که آنان به کسانى که از نزول وحى الهى ناخشنود بودند گفتند: "ما در بعضى از امور از شما پیروى مى‌کنیم" درحالى‌که خداوند پنهان‌کارى آنان را مى‌داند. * حالِ آنها چگونه خواهد بود هنگامى‌که فرشتگان (مرگ) بر صورت و پشت آنان مى‌زنند و جانشان را مى‌گیرند؟! * این به خاطر آن است که آنها از آنچه خداوند را به خشم مى‌آورد پیروى کردند، و از آنچه موجب رضاى اوست ناخشنود بودند؛ از این رو (خداوند) اعمالشان را نابود کرد» سوره محمد، آیه ۲۵-۲۸.</ref>. | |||
در این [[آیات]]؛ همانگونه که ملاحظه می شود، جمله {{متن قرآن|سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ}} با جمله {{متن قرآن|ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ}} [[تبیین]] شده که [[شاهد]] دیگری بر انطباق "اتّباع" بر "[[اطاعت]] [[امر]]" در کاربری های [[قرآن کریم]] است. | |||
{{متن قرآن|وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي}}<ref>«و همانا پروردگار شما خداوند رحمان است. پس از من پیروی کنید و فرمان مرا اطاعت کنید» سوره طه، آیه ۹۰.</ref>. | |||
در هر صورت، آنچه مسلّم است، این است که [[اطاعت]] [[امر]]، بارزترین مصداق اتّباع است، بلکه هر جا اتّباع مضاف به شخص یا جهتی شود یا مضاف به "امر" شود، به معنای [[اطاعت]] [[امر]] متبوع و | |||
مطلب سوم: بنابر آنچه گفته شد، [[نفی]] [[مشروعیت]] [[تبعیت]] از غیر [[خداوند]] و تعبیر از آن به [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] و امر به [[تبعیت]] از [[خداوند]] و [[آیات]] و [[رسل]] او به معنای [[حصر]] [[مشروعیت]] بالذات و الأصاله [[حاکمیت]] و مطاعیت و متبوعیت در ذات [[اقدس]] | |||
<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱.</ref>. | |||
==[[پیروی]] در [[قرآن]]== | ==[[پیروی]] در [[قرآن]]== | ||