آخر الزمان در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

*واژه [[آخرالزمان]] در [[قرآن]] به کار نرفته؛ امّا مطالب گوناگونی درباره این موضوع از [[آیات]] قابل استفاده است. [[قرآن]] به طور کلّی، جهانیان را به دو بخش پیشینیان {{متن قرآن|الْأَوَّلِينَ}}<ref>«پیشینیانند» سوره واقعه، آیه ۱۳.</ref>، {{متن قرآن|الْمُسْتَقْدِمِينَ}}<ref>«پیشینیان» سوره حجر، آیه ۲۴.</ref> و پسینیان {{متن قرآن|الْآخِرِينَ}}<ref>«پسینیان» سوره واقعه، آیه ۴۰.</ref> قسمت کرده است افزون بر آن، آیاتی در [[قرآن]] از میراث‌بری [[زمین]] به وسیله [[صالحان]] و [[مستضعفان]]، [[پیروزی]] نهایی [[حق]] بر [[باطل]] و [[گسترش اسلام]] در سرتاسر [[جهان]] سخن می‌گوید که پس از وقوع [[بلاها]] و فتنه‌های بسیار محقّق می‌شود. {{متن قرآن|قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«موسی به قوم خود گفت: از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، بی‌گمان زمین از آن خداوند است، به هر کس از بندگان خویش که بخواهد به میراث می‌دهد و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره اعراف، آیه ۱۲۸.</ref>؛ {{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ}}<ref>«خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند- چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید- و بی‌گمان دینی را که برای آنان پسندیده است برای آنها استوار می‌دارد و (حال) آنان را از پس هراس به آرامش بر می‌گرداند ؛ (آنان) مرا می‌پرستند و چیزی را شریک من نمی‌گردانند و کسانی که پس از این کفر ورزند نافرمانند» سوره نور، آیه ۵۵.</ref>؛ {{متن قرآن|وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند  منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.</ref>؛ {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا}}<ref>«اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد و خداوند، گواه بس» سوره فتح، آیه ۲۸.</ref>. این [[آیات]] با [[دوره پایانی دنیا]] [[ارتباط]] دارند<ref> قیام وانقلاب مهدی، ص ۵ و ۶.</ref> و برخی از [[نشانه‌های قیامت]] که از آن به "[[ اشراط الساعة]]" تعبیر شده {{متن قرآن|فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَاهُمْ}}<ref>«پس آیا جز چشم به راه رستخیزند که ناگهان بر آنان فرا می‌رسد؟ و به راستی نشانه‌های آن در رسیده است و چون به سراغشان بیاید یادکردشان، آنان را چگونه سود خواهد داشت؟» سوره محمد، آیه ۱۸.</ref> نیز در این بخش واقعند. در [[روایات]] و [[تفاسیر]]، بسیاری از [[نشانه‌های آخرالزمان]] از [[ اشراط الساعة]] نیز شمرده شده است<ref>روح‌المعانی، مج۱۴، ج۲۶، ص ۸۰ ـ۸۲؛ نمونه، ج۲۱، ص ۴۴۹ ـ ۴۵۱.</ref>؛ از این رو برای جدایی این دو موضوع مقاله [[آخرالزمان]] به حوادث و تحوّلات [[اجتماعی]] در واپسین دوره [[حیات]] بشری اختصاص یافته که معمولاً در کتاب‌هایی تحت عنوان الْمَلاحِمُ والْفِتَن<ref> الفتن والملاحم فی‌آخرالزمان، ابن‌کثیر؛ الملاحم والفتن، ابن‌طاووس.</ref> و کتاب‌های مربوط به [[غیبت امام زمان]]<ref>الغیبه، طوسی.</ref> بررسی می‌شوند و [[ اشراط الساعة]] به حوادث طبیعی و دگرگونی‌های کیهانی در [[آستانه قیامت]]، مانند: [[طلوع خورشید از مغرب]]، پوشیده شدن [[آسمان]] از [[دود]]، تاریک شدن [[خورشید و ماه]] و [[ستارگان]]، متلاشی شدن کوه‌ها و... محدود شده است<ref> الکشّاف الموضوعی، ج۱، ص ۹۷ ـ ۱۰۲.</ref>. تعبیر " {{متن قرآن|الْيَوْمِ الآخِرِ}}" که در [[قرآن]] فراوان به کار رفته، با [[جهان آخرت]] مرادف و ناظر به این واقعیّت است که زندگانی آن [[جهان]]، در پی [[حیات]] [[دنیایی]]، سرانجامِ نهایی آن است <ref> التحقیق، ج ۱، ص ۴۶، «أخر».</ref>؛ در نتیجه، این اصطلاح نیز به بحث "[[آخرالزمان]]" مربوط نمی‌شود. از آنجا که مفهوم "آخر" نسبی است و در [[تاریخ]] انقراض [[دنیا]] [[اختلاف]] فراوانی وجود دارد <ref>هزاره‌گرایی، ص ۲۱.</ref> و [[قرآن]] نیز از [[تعیین]] وقتی مشخّص برای آن [[پرهیز]] کرده {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان، تنها خداوند است که دانش رستخیز نزد اوست و او باران را فرو می‌فرستد و از آنچه در زهدان‌هاست آگاه است و هیچ کس نمی‌داند فردا چه به دست خواهد آورد و هیچ کس نمی‌داند در کدام سرزمین خواهد مرد؛ بی‌گمان خداوند دانایی آگاه است» سوره لقمان، آیه ۳۴.</ref>؛ {{متن قرآن|يَسْأَلُكَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَكُونُ قَرِيبًا}}<ref>«مردم از تو از رستخیز می‌پرسند، بگو دانش آن تنها نزد خداوند است و تو چه می‌دانی شاید رستخیز نزدیک باشد» سوره احزاب، آیه ۶۳.</ref> و {{متن قرآن|وَتَبَارَكَ الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَعِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ}}<ref>«و بزرگوار است آن که فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین و آنچه میان آنهاست او راست و دانش رستخیز، تنها نزد اوست و به سوی او بازگردانده می‌شوید» سوره زخرف، آیه ۸۵.</ref> محدوده [[آخرالزمان]] به دقّت قابل اندازه‌گیری نیست؛ با این حال، با استفاده از [[روایات]]<ref>بحارالانوار، ج ۴۰، ص ۱۷۷؛ ج ۲، ص ۸۷؛ ج ۹، ص ۳۱۹؛ ج ۱۲، ص ۲۸۲؛ ج ۱۴، ص ۸۳ و ۸۴؛ ج ۱۵، ص ۲۰۳؛ ج ۱۶، ص ۱۸ ـ ۲۱؛ ج ۲۰، ص ۲۲۲؛ ج ۲۱، ص ۳۱۷ و ۳۵۱.</ref> می‌توان [[بعثت پیامبر خاتم]] را سرآغاز دوره "[[آخرالزمان]]" دانست<ref> التحریر والتنویر، ج ۲۶، ص ۱۰۴.</ref>؛ البتّه در بیش‌تر [[روایات]]، [[آخرالزمان]] به دوره پایانی که با [[ظهور مهدی]] مقارن است، اطلاق شده است.