ابوالأسود دوئلی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابوالأسود دوئلی''' از دلباختگان [[علی]]{{ع}}، ادیب، شاعر و شیعۀ برجسته بود. او نزد [[خلفاء]] [[جایگاه]] [[بزرگی]] داشته تا جایی که از [[کارگزاران]] آنها بوده ولی نسبت به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} ارادت ویژه‌ای داشت. در [[نبرد جمل]] و [[صفین]] حضور داشت و از طرف امیرالمؤمنین{{ع}} [[قاضی]] [[بصره]] شد. پس از [[شهادت]] [[حضرت]] در [[سخنرانی]] خود [[مردم]] را به [[بیعت با امام]] [[مجتبی]]{{ع}} [[دعوت]] می‌کند. با [[مشاهده]] [[خطا]] در گفتار مردم به توصیه [[امام علی]]{{ع}} به وضع و تدوین [[علم]] نحو و رسم‌الخط [[قرآن]] پرداخت و پایه‌گذار علم نحو شد.

[[ابوالاسود دوئلی]] نامش [[ظالم بن عمرو]] است که بیشتر به کنیه‌اش معروف شده است<ref>اسدالغابه، ج۳، ص۶۹.</ref>.<ref>ر.ک: ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۵۶-۵۷.</ref> وی از [[اصحاب]] و [[موالیان]] [[امیرالمؤمنین]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین]] و [[امام سجاد]]{{ع}} بود و از طرف [[عمر بن خطاب]]، [[عثمان]] و [[حضرت علی]]{{ع}} در بعضی [[بلاد اسلامی]] [[حاکم]] بود<ref>اسدالغابه، ج۳، ص۶۹.</ref>.<ref>ر.ک: ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۵۶-۵۷.</ref> پدرش دُئِل بن بکر بن [[عبد]] مَناة ابن [[کنانه]]<ref>تاج العروس، محمد بن محمد زبیدی، ج۲۸، ص۴۶۴.</ref> و مادرش از [[قبیله]] بنی عبد الدَّار<ref>الثقات، محمد بن حبان، ج۵، ص۱۷۸.</ref> بوده است. درباره [[تاریخ]] ولادت این شاعر اطلاعاتی در دست نیست، ولی [[ابوحاتم]] [[سجستانی]] و [[سیوطی]] ولادت او را در [[زمان]] [[جاهلیت]] دانسته اند<ref>ابوالاسود دوئلی و نشاه النحو العربی، فتحی عبد الفتاح، دجینی، ص۱۰۳؛ مراتب النحویین، ابو الطیب لغوی، عبدالواحد بن علی، ص۸.</ref>.<ref>ر.ک: صبور، رحیم، ابوالأسود دوئلی، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۱۵۸.</ref> درباره [[صحابی]] یا [[تابعی]] بودن [[ابوالاسود]] نیز [[اختلاف]] است. هرچند او در زمان [[پیامبر اکرم]]{{صل}} حضور داشته و در همان زمان به [[دین اسلام]] مشرف شده، اما به [[دلیل]] ندیدن [[پیامبر]] از [[تابعین]] محسوب می‌شود<ref>اختیار معرفه الرجال، شیخ طوسی، ج۲، ص۴۷۵.</ref>. بنابه گفته [[ابوالفرج اصفهانی]]<ref>ابوالاسود دوئلی و نشاه النحو العربی، فتحی عبد الفتاح، دجینی، ص۱۰۸.</ref> و [[ابن حجر]]<ref>الاصابه، ابن حجر، ج۳، ص۴۵۵.</ref>، در [[غزوه بدر]] همراه [[مسلمانان]] بوده است، اما از جزئیات حضور او خبری در دست نیست. [[شیخ طوسی]] او را در زمره [[اصحاب امامان]]: [[علی]]، [[حسن]] و [[حسین]] و [[سجاد]]{{ع}} دانسته<ref>رجال طوسی، طوسی، ص۷۰، ۹۴، ۱۰۲ و ۱۱۶؛ تهذیب المقال، محمدعلی ابطحی، ج۱، ص۱۹۷ و معجم الرجال، خوئی، ج۱۰، ص۱۳۵</ref> اما مشهور آن است که او از [[یاران]] و [[شیعیان امام علی]]{{ع}} بوده است<ref>الکنی و الالقاب، شیخ عباس قمی، ج۱، ص۱۰.</ref>.<ref>ر.ک: صبور، رحیم، ابوالأسود دوئلی، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۱۵۸-۱۵۹.</ref>

از جنگ‌هایی که به [[یقین]] ابوالاسود در آن حضور داشته، [[جنگ جمل]] است. او پیش از آغاز [[جنگ]] هنگامی که [[عایشه]] به سوی [[بصره]] راهی شد، به امر [[عثمان بن حُنیف]] برای [[گفتگو]] نزد او و [[طلحه]] و [[زبیر]] می‌رود<ref>البیان و التبیین، جاحظ، ج۲، ص۲۹۵-۲۹۶؛ شرح ابن ابی الحدید، ج۶، ص۲۲۶ و ج۹، ص۳۱۳؛ الجمل، ص۲۷۴ و با کمی تفاوت تاریخ طبری، ج۴، م ۴۶۱.</ref>. در برخی منابع به [[رفتار]] تند [[ابوالاسود]] با عایشه در این [[دیدار]] اشاره شده است<ref>انساب الاشراف، بلاذری، ج۲، ص۲۲۵؛ تاریخ الطبری، طبری ۴، ص۴۶۲-۴۶۱و الأمامه والسیاسه، ابن قتیبه دینوری، ج۱، ص۶۶-۶۵.</ref>. ابوالأسود [[نقل]] می‌کند وقتی طلحه و زبیر، [[عثمان بن حنیف]] را از بصره با [[اکراه]] بیرون کردند و وارد [[خزانه]] شدند گفتند این غنایمی است که [[خدا]] به ما [[وعده]] داده و در [[اختیار]] ما خواهد بود. پس از [[پیروزی]] [[سپاه]] [[امیرالمؤمنین]]، [[امام علی]]{{ع}} وارد بر خزانه شده و فرمودند: «ای طلاها و نقره‌ها دیگری را بفریبید همانا [[مال]]، [[رئیس]] [[ستمگران]] است و من رئیس مؤمنانم»<ref>{{متن حدیث|یَا صَفْرَاءُ وَ یَا بَیْضَاءُ غُرِّی غَیْرِی اَلْمَالُ یَعْسُوبُ اَلظَّلَمَةِ وَ أَنَا یَعْسُوبُ اَلْمُؤْمِنِینَ}}</ref>، به خدا قسم هیچ توجهی به آن [[اموال]] نکرد با خود گفتم آنها چه گفتند و [[علی]] چه می‌گوید از اینجا [[بصیرت]] و شناختم به امیرالمؤمنین{{ع}} بیشتر شد<ref>{{عربی|عَنْ دَاوُدَ بْنِ أبی حرب بن أبی الأسود، عن أبیه: أَنَّ الزُّبَیْرَ بْنَ الْعَوَّامِ لَمَّا قَدِمَ الْبَصْرَةَ بَعَثَ إِلَیَّ وَإِلَی نَفَرٍ، وَدَخَلَ بَیْتَ الْمَالِ فَإِذَا هُوَ بِصَفْرَاءَ وَبَیْضَاءَ، فَقَرَأَ «وَعَدَکُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ کَثِیرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَکُمْ هَذِهِ» وَقَالَ: فَهَذِهِ لَنَا، وَهَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ. ثُمَّ لَمَّا قَدِمَ عَلِیٌّ دَخَلَ بَیْتَ الْمَالِ فإذا صفراء وبیضاء فأصر مَا بِهَا وَقَالَ غُرِّی غَیْرِی غُرِّی غَیْرِی}}؛ الانساب الاشراف، بلاذری، ج۲، ص۱۳۳؛ الجمل، ص۲۵۸.</ref>.<ref>ر.ک: ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۱-۶۲.</ref> نقل شده در [[جنگ صفین]] هم شرکت داشت<ref>الثقات، ابن حبان، ج۴، ص۴۰۰؛ تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۱۷۷-۱۸۳.</ref>، با آغاز جنگ، [[ابن عباس]] به امر امام علی{{ع}} ابوالاسود را برای [[بسیج]] نیروها فرستاد<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۷۹-۷۸.</ref> و خود به سوی [[امام]] رفت و گفته‌اند که [[ابوالاسود]] را به جای خویش در [[بصره]] گمارد<ref>وقعه صفین، نصر بن مزاحم، ص۱۱۷.</ref>.<ref>ر.ک: صبور، رحیم، ابوالأسود دوئلی، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۱۵۹-۱۶۱.</ref>

در بیان محبت او نسبت به [[حضرت علی]]{{ع}} حکایات مختلفی [[نقل]] شده است، از جمله داستان سنگ زدن [[قبیله]] بنی قشیر به ابوالأسود به علت دوستداری امام{{ع}} و سرودن شعری در [[دفاع]] از [[شیعه]] بودن خود<ref>قاموس الرجال، شوشتری۵: ۵۷۹-۵۸۱.</ref>، پاسخ او به [[زیاد بن ابیه]] درباره علاقه‌اش به امام که گفت: محبت امیرالمؤمنین دائماً در [[قلب]] من زیاد می‌شود، مانند محبت [[معاویه]] در قلب تو<ref>ربیع الابرار، ج۳، ص۴۷۹.</ref>.<ref>ر.ک: ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۳.</ref> همچنین روزی معاویه برای جلب محبت ابوالاسود و بیزار کردن او از امام{{ع}} مقداری [[حلوا]] به [[خانه]] او می‌فرستد، دختر پنج، شش ساله او وقتی حلوا را می‌بیند، مقداری از آن را بر‌می‌دارد و در دهان می‌گذارد اما ابوالاسود به دخترش امر می‌کند که حلوا را از دهان بیرون بیندازد و به او می‌گوید: «این حلوا سم است و معاویه آن را فرستاده تا ما را از [[دوستی]] [[امام علی]]{{ع}} و [[اهل بیت]] جدا کند»<ref>{{عربی|یا بنتی القیه فإنه سم، هذه حلواء أرسلها معاویة لیخدعنا عن أمیر المؤمنین{{ع}} و ویرتنا عن محبة أهل البیت!}}</ref>، دختر کوچک ابوالاسود نیز پس از بیرون انداختن حلوا از دهان، معاویه را [[نفرین]] می‌کند<ref>{{عربی|قبحه الله یخدعنا عن السید المطهر بالشهد المزعفر، تبا لمرسله و آکله}}؛ سفینة البحار، ج۱، عنوان سود، ص۶۶۹؛ الکنی و الالقاب، شیخ عباس قمی۱: ۱۰-۱۱.</ref>.<ref>ر.ک: ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۳-۶۴؛ صبور، رحیم، ابوالأسود دوئلی، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۱۶۸-۱۶۹.</ref>  

ابوالأسود دوئلی اولین کسی است که مطالب اصلی نحو را از [[حضرت علی]]{{ع}} آموخت و علم نحو را تدوین کرد. درباره شکل‌گیری این جریان داستان‌های متعددی [[نقل]] شده که حاکی از وقوع [[خطا]] در گفتار برخی از [[مردم]] آن [[زمان]] دارد که به پیشنهاد امام یا پیشنهاد ابوالأسود و [[تأیید]] امام، [[حضرت]] با [[آموختن]] اساس علم نحو آن را بنیان گذاشتند<ref>الاغانی، ابوالفرج اصفهانی، ص۴۸۱ – ۴۸۲؛ تاج العروس، زبیدی، ج۱، ص۳۲؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، ج۵، ص۲۷۸؛ تاریخ ابن خلدون، ابن خلدون، ج۲، ص۱۱۶۰؛ الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه، عزیز الله عطاردی)، ص۳۵۴-۳۵۵؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۵، ص۵۸۲-۵۸۳؛ الوافی بالوفیات، صفدی، ج۱۶، ص۳۰۷-۳۰۶؛ الاغانی، ابوالفرج اصفهانی، ج۱۲، ص۴۸۲.</ref> و ابوالأسود بر آن افزود و تکمیل کرد و حضرت تأیید فرمودند<ref>الاغانی، ج۱۲، ص۳۴۸.</ref>. همچنین او اولین کسی است که [[آیات قرآن]] را نقطه‌گذاری کرد<ref>الوافی بالوفیات، ج۱۶، ص۳۰۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۱۱۷.</ref>.<ref>ر.ک: ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۵۷-۵۹؛ صبور، رحیم، ابوالأسود دوئلی، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۱۶۱-۱۶۳.</ref> ابوالأسود شاگردانی را [[تربیت]] کرد که باعث انتشار علم نحو در بلاد [[عرب]] شدند از جمله؛ [[یحیی بن یعمر]]، عنبسة بن معدان، میمون بن الأقرن و [[نصر]] بن عاصم، ابوالحرب و...<ref>الفهرست، ابن ندیم، ص۶۳؛ تحفة الأحوذی، مبارکفوری، ج۳، ص۱۸۸؛ الاصابه، ابن حجر، ج۳، ص۴۵۵. </ref>.<ref>ر.ک: صبور، رحیم، ابوالأسود دوئلی، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۱۶۱- ۱۶۴.</ref>

[[ابوالاسود]] در [[سخنوری]] و حاضر جواب بودن یکه‌تاز [[زمان]] خود بوده است<ref>الاصابه، ابن حجر، ج۳، ص۴۵۵.</ref>. صاحب طرائف المقال او را از شعرای [[صدر]] اول [[اسلام]] دانسته<ref>طرائف المقال، سید علی بروجردی، ج۲، ص۷۳.</ref>، که با وجود [[زندگی]] در [[دوران جاهلیت]] و آشنایی با اشعار [[جاهلیت]]، به سبب [[تربیت اسلامی]] خود اشعاری را در [[مذمت]] [[ظلم]] و در [[دفاع از مظلوم]] و همچنین اشعاری در [[مدح]] [[علی]]{{ع}}<ref>الاغانی، ابوالفرج اصفهانی، ج۱۲، ص۳۲۸ و ۳۲۹</ref> و مذمت [[معاویه]]<ref>ابوالاسود دوئلی و نشأة النحو العربی، فتحی عبدالفتاح دجینی، ص۶-۸.</ref> سروده است. او از تهدیدات [[دشمن]] در این باره نمی‌هراسید<ref>ابوالاسود دوئلی و نشاه النحو العربی، فتحی عبدالفتاح دجینی، ص۱۰۱-۱۰۳.</ref>. می‌توان او را از [[محدثین]] هم دانست؛ از احادیثی که از او [[نقل]] شده، [[حدیث کساء]] است که نشان دهنده [[دوستی]] او نسبت به [[اهل‌بیت]] است<ref>ابوالاسود دوئلی، محمد هاشم، ص۱۷ به نقل از احقاق الحق، ج۲، ص۵۵۱.</ref>. همچنین ابوالأسود از [[متکلمین]] بوده چنانچه به او نسبت داده شده که رساله‌ای در مذمت [[قدریه]]<ref>فرقه‌ای که معتقد بودند: همه چیز به قضاء و قدرالهی صورت می‌گیرد مگر گناهان انسان</ref> دارد و او را در شمار معتزلیان و قایل به [[عدل]] و [[توحید]] دانسته‌اند<ref>مختلف القبائل و مؤتلفها، ابن حبیب بغدادی، ص۳۱۶؛ فرق و طبقات المعتزله، قاضی عبدالجبار، ص۳۱؛ الطبقات المعتزله، احمد بن یحیی، ص۱۶؛ رجال النجاشی، نجاشی، ص۱۶۹.</ref>.<ref>ر.ک: صبور، رحیم، ابوالأسود دوئلی، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۱۶۴ ـ ۱۶۷.</ref>