جزیه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

جزیه گرفتن از [[اقلیت‌های دینی]] یا [[اقوام]] مغلوب، ویژه اسلام نیست، بلکه این امر در میان ملل گوناگون و [[شرایع الهی]] مانند [[بنی اسرائیل]]، [[یونانیان]]، [[رومیان]] و [[ایرانیان]] رایج بوده است.<ref>دراسات فی ولایة الفقیه، ج ۳، ص ۴۷۳؛ حقوق اقلیتها، ص ۹۷. </ref> برخی [[مفسران]] و [[مورخان]]، ذیل [[آیات]] {{متن قرآن|وَإِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را  که شما را از فرعونیان رهانیدیم که به شما عذابی سخت می‌چشاندند، پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌گذاردند و در آن از سوی پروردگارتان برای شما آزمونی سترگ بود» سوره بقره، آیه ۴۹.</ref> و {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنْجَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَيُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلَاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که موسی به قوم خود گفت: نعمت خداوند را بر خویش به یاد آورید هنگامی که شما را از فرعونیان رهایی داد که عذابی سخت را به شما می‌چشاندند و پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌نهادند و در آن آزمونی سترگ از سوی پروردگارتان بود» سوره ابراهیم، آیه ۶.</ref> که از [[سختی]] و شدت [[عذاب]] [[فرعون]] در مورد بنی اسرائیل یاد کرده، یکی از مصادیق این عذاب را [[گرفتن جزیه]] از آنان دانسته‌اند،<ref>جامع البیان، ج ۱، ص ۳۸۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۲۲۶؛ تاریخ طبری، ج ۱، ص ۲۷۲</ref>. چنان که یکی از موارد [[آزار]] و [[اذیت]] را در [[آیه]] {{متن قرآن|قَالُوا أُوذِينَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنَا وَمِنْ بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ وَيَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ}}<ref>«گفتند: ما پیش از آنکه تو نزد ما بیایی و پس از آنکه آمدی آزار دیده‌ایم، (موسی) گفت: امید است پروردگارتان دشمنتان را نابود گرداند و شما را در زمین جانشین سازد آنگاه در نگرد که چگونه رفتار می‌کنید» سوره اعراف، آیه ۱۲۹.</ref> [[جزیه]] گرفتن فرعون از بنی اسرائیل دانسته‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۶۸؛ زاد المسیر، ج ۳، ص ۱۶۷؛ فتح القدیر، ج ۲، ص ۲۳۶. </ref> مراد از [[ذلّت]] در آیه {{متن قرآن|ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُوا إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النَّاسِ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الْمَسْكَنَةُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ الْأَنْبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ}}<ref>«جز در پناه خداوند یا پناه مردم هر جا یافته شوند محکوم به خواری‌اند و دچار خشمی از سوی خداوند و محکوم به تهیدستی شدند، آن بدین رو بود که آنان به آیات خداوند کفر می‌ورزیدند و پیامبران را ناحقّ می‌کشتند، آن، از این رو بود که نافرمانی ورزیدند و تجاوز می‌کرد» سوره آل عمران، آیه ۱۱۲.</ref>. به نظر مفسران جزیه ای است که برخی از [[قبایل]] [[یهود]] به [[مجوس]] و [[نصارا]] می‌‌پرداختند.<ref>التبیان، ج ۲، ص ۵۶۰؛ المیزان، ج ۳، ص ۳۸۴؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۱۰۶. </ref> در [[کتاب مقدس]] نیز از جزیه گرفتن بنی اسرائیل از کنعانیان پس از [[غلبه]] بر آنها،<ref>کتاب مقدس، داوران، ۱: ۲۸؛ دائرة المعارف الکتابیه، ج ۲، ص ۵۴۰. </ref> جزیه گرفتنِ [[حضرت داود]] و [[سلیمان]]{{ع}} <ref>کتاب مقدس، اول پادشاهان، ۱۰: ۱۴ - ۱۵؛ دائره المعارف الکتابیه، ج ۲، ص ۵۴۰ - ۵۴۱؛ قاموس الکتاب المقدس، ج ۲، ص ۲۶۰</ref>. و نیز برخی از [[پادشاهان]] <ref>دائره المعارف الکتابیه، ج ۲، ص ۵۴۱ - ۵۴۳؛ قاموس کتاب مقدس، ص ۳۴۶. </ref> یاد شده است. دریافت جزیه از سوی پادشاهان [[فارس]] مانند [[بهرام]]<ref>تاریخ طبری، ج ۱، ص ۵۰۷</ref>. و انوشیروان <ref> الکامل، ج ۱، ص ۴۵۵</ref>. و نیز از جانب یونانیان و رومیان پس از غلبه بر برخی مناطق در [[منابع تاریخی]] گزارش شده‌اند؛<ref>مؤلفات جرجی زیدان، ج ۱۱، ص ۲۸۸ - ۲۸۹؛ الجزیة و احکامها، ص ۱۷</ref>. البته [[جزیه]] در [[اسلام]] رویکرد دیگری دارد که به آن اشاره می‌‌شود.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی، سید سعید]]، [[جزیه (مقاله)|مقاله "جزیه"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]] ج۹.</ref>

[[تشریع حکم]] جزیه پس از اسلام، به گونه رسمی در [[سال نهم هجری]] با [[نزول آیه]] {{متن قرآن|قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ}}<ref>«با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری  جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.</ref> صورت گرفت که [[مسلمانان]] را به [[جنگ]] با [[اهل کتاب]] تا [[تسلیم شدن]] و پرداخت جزیه از سوی آنان [[فرمان]] داد<ref>کشف الاسرار، ج ۴، ص ۱۱۴ - ۱۱۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۷۰ - ۷۱. </ref>. بسیاری از [[مفسران]] [[نزول]] این [[آیه]] را هنگامی دانسته‌اند که [[پیامبر]]{{صل}} برای جنگ با [[رومیان]] عازم [[تبوک]] شد.<ref>جامع البیان، ج ۱۰، ص ۱۳۹؛ مجمع البیان، ج ۵، ص ۳۴</ref>. برخی نزول این آیه را در [[سال دهم هجرت]] و در ماجرای [[مسیحیان]] [[نجران]] دانسته‌اند؛<ref>الجزیة و احکامها، ص ۱۸. </ref> ولی به نظر برخی دیگر، [[پذیرش]] جزیه از سوی نجرانیان در [[سال ششم هجرت]] رخ داده است.<ref>المیزان، ج ۹، ص ۲۵۳</ref>. برخی منابع [[تفسیری]] نیز جزیه خواستن پیامبر{{صل}} را سال‌های ششم و هفتم [[هجری]] دانسته‌اند.<ref>المیزان، ج ۳، ص ۲۶۶. </ref> با توجه به نزول آیه مذکور در سال نهم یا دهم هجری از یک سو و مطرح شدن اخذ جزیه در سال ششم یا هفتم هجری از سوی دیگر، برخی برای رفع این ناهماهنگی، دو احتمال داده اند:

#این آیه دو بار نازل شده باشد: یک بار پیش از [[صلح حدیبیه]] در [[سال ششم هجری]] و دیگر پس از [[فتح مکه]] در سال نهم هجری.