جز
جایگزینی متن - 'تبیین' به 'تبیین'
جز (جایگزینی متن - '{{یادآوری پانویس}}' به '') |
جز (جایگزینی متن - 'تبیین' به 'تبیین') |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
==عمل به [[احکام دین]]، بر اساس [[استنباط]] [[علما]]== | ==عمل به [[احکام دین]]، بر اساس [[استنباط]] [[علما]]== | ||
*'''سؤال:''' [[خداوند]] [[رسول اکرم]]{{صل}} را برای [[تعلیم]] و [[تبیین دین]] نزد [[امّت]] فرستاد و آن [[حضرت]] نیز تفصیل [[احکام]] را بیان فرمود: حال چه منعی وجود دارد که با [[ارتحال]] ایشان، [[علماء]] [[امّت]] و [[صحابی]] آن جناب، با تکیه بر آموزه‌هایی که از آن [[حضرت]] آموخته‌اند، [[احکام]] را به نسل‌های بعد منتقل کنند؛ که در این صورت دیگر نیازی به [[امام]] [[معصوم]] نیست. | *'''سؤال:''' [[خداوند]] [[رسول اکرم]]{{صل}} را برای [[تعلیم]] و [[تبیین دین]] نزد [[امّت]] فرستاد و آن [[حضرت]] نیز تفصیل [[احکام]] را بیان فرمود: حال چه منعی وجود دارد که با [[ارتحال]] ایشان، [[علماء]] [[امّت]] و [[صحابی]] آن جناب، با تکیه بر آموزه‌هایی که از آن [[حضرت]] آموخته‌اند، [[احکام]] را به نسل‌های بعد منتقل کنند؛ که در این صورت دیگر نیازی به [[امام]] [[معصوم]] نیست. | ||
*'''جواب:''' هرچند همه [[احکام الهی]] که [[بشر]] تا [[قیامت]] به آن [[نیازمند]] است در [[قرآن]] بیان شده، ولی درباره | *'''جواب:''' هرچند همه [[احکام الهی]] که [[بشر]] تا [[قیامت]] به آن [[نیازمند]] است در [[قرآن]] بیان شده، ولی درباره تبیین آن باید گفت: | ||
#[[عمر]] [[مبارک]] [[رسول خدا]]{{صل}} کوتاه بود و در این مجال اندک و با وجود اشتغالات زیاد حضرتش، [[فرصت]] بیان همه [[احکام]] نشد. | #[[عمر]] [[مبارک]] [[رسول خدا]]{{صل}} کوتاه بود و در این مجال اندک و با وجود اشتغالات زیاد حضرتش، [[فرصت]] بیان همه [[احکام]] نشد. | ||
#اغلب [[احکام]] در ۹ سال بعد از [[هجرت]] نازل شد و این دوران، مقارن با اوج اشتغالات [[رسول الله]]{{صل}} و درگیری‌های ایشان با [[کفّار]] و [[منافقین]] و رتق و فتق امور داخلی [[حکومت]] نوپای [[اسلامی]] بود. | #اغلب [[احکام]] در ۹ سال بعد از [[هجرت]] نازل شد و این دوران، مقارن با اوج اشتغالات [[رسول الله]]{{صل}} و درگیری‌های ایشان با [[کفّار]] و [[منافقین]] و رتق و فتق امور داخلی [[حکومت]] نوپای [[اسلامی]] بود. | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
#چنان‌که در طیّ [[برهان]] اشاره شد، [[خداوند]] بنا بر [[حقّ]] خالقیّتی که بر خلایق دارد، [[حقّ]] [[ولایت]] بر [[مردم]] دارد و [[انسان‌ها]] [[بندگان]] [[پروردگار]] می‌باشند که باید دائماً [[حقّ]] مولویّت را به جا آورند. در این راستا، ایشان [[یقین]] دارند که وظائفی در قبال مولای خود دارند و قطعاً باید آن را [[امتثال]] کنند. [[عقل]] [[حکم]] می‌کند که اشتغال [[یقینی]] برتکلیفی، [[نیازمند]] به [[برائت]] [[یقینی]] از آن [[تکلیف]] است<ref>اشاره به قاعده اصولی «اشتغال یقینی، برائت یقینی را می‌طلبد».</ref>؛ و الا همیشه احتمال [[مؤاخذه]] مولا وجود دارد؛ تا زمانی که [[انسان]] [[یقین]] به [[امتثال]] [[فرمان]] [[مولی]] بنماید. [[نصوص]] صریح [[قرآنی]] و همچنین بیان روشن [[رسول خدا]]{{صل}} در زمان [[حیات]] مبارکشان، دو [[حجّت الهی]] هستند که برای [[امّت]] یقین‌آورند و اگر [[امتثال]] شوند، برای [[مردم]] [[برائت]] از [[تکلیف]] [[یقینی]] می‌آورند؛ ولی با فقدان حضرتش{{صل}}، می‌باید حجّتی هم‌طراز آن [[حضرت]] در میان [[امّت]] باشد تا [[مردم]] با [[امتثال]] [[فرمان]] او، [[یقین]] به [[امتثال]] [[تکالیف الهی]] بنمایند؛ و الا همیشه در تردید و [[خوف]] از اسقاط [[تکلیف]] و [[مؤاخذه]] [[پروردگار]] هستند. | #چنان‌که در طیّ [[برهان]] اشاره شد، [[خداوند]] بنا بر [[حقّ]] خالقیّتی که بر خلایق دارد، [[حقّ]] [[ولایت]] بر [[مردم]] دارد و [[انسان‌ها]] [[بندگان]] [[پروردگار]] می‌باشند که باید دائماً [[حقّ]] مولویّت را به جا آورند. در این راستا، ایشان [[یقین]] دارند که وظائفی در قبال مولای خود دارند و قطعاً باید آن را [[امتثال]] کنند. [[عقل]] [[حکم]] می‌کند که اشتغال [[یقینی]] برتکلیفی، [[نیازمند]] به [[برائت]] [[یقینی]] از آن [[تکلیف]] است<ref>اشاره به قاعده اصولی «اشتغال یقینی، برائت یقینی را می‌طلبد».</ref>؛ و الا همیشه احتمال [[مؤاخذه]] مولا وجود دارد؛ تا زمانی که [[انسان]] [[یقین]] به [[امتثال]] [[فرمان]] [[مولی]] بنماید. [[نصوص]] صریح [[قرآنی]] و همچنین بیان روشن [[رسول خدا]]{{صل}} در زمان [[حیات]] مبارکشان، دو [[حجّت الهی]] هستند که برای [[امّت]] یقین‌آورند و اگر [[امتثال]] شوند، برای [[مردم]] [[برائت]] از [[تکلیف]] [[یقینی]] می‌آورند؛ ولی با فقدان حضرتش{{صل}}، می‌باید حجّتی هم‌طراز آن [[حضرت]] در میان [[امّت]] باشد تا [[مردم]] با [[امتثال]] [[فرمان]] او، [[یقین]] به [[امتثال]] [[تکالیف الهی]] بنمایند؛ و الا همیشه در تردید و [[خوف]] از اسقاط [[تکلیف]] و [[مؤاخذه]] [[پروردگار]] هستند. | ||
#با دسیسه [[منافقان]]، باب [[جعل]] [[روایات]] [[رسول خدا]]{{صل}} از همان زمان [[حیات]] حضرتش باز شد؛ تا به آنجا که ایشان در [[حجه‌الوداع]] فرمودند: {{متن حدیث|قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ الْكَذَّابَةُ فَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ}}<ref>بیان امیرالمؤمنین علی{{ع}} در این باره چنین است: {{متن حدیث|عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} إِنِّي سَمِعْتُ مِنْ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ وَ أَبِي ذَرٍّ شَيْئاً مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ وَ أَحَادِيثَ عَنْ نَبِيِّ اللَّهِ{{صل}} غَيْرَ مَا فِي أَيْدِي النَّاسِ ثُمَّ سَمِعْتُ مِنْكَ تَصْدِيقَ مَا سَمِعْتُ مِنْهُمْ وَ رَأَيْتُ فِي أَيْدِي النَّاسِ أَشْيَاءَ كَثِيرَةً مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ وَ مِنَ الْأَحَادِيثِ عَنْ نَبِيِّ اللَّهِ{{صل}} أَنْتُمْ تُخَالِفُونَهُمْ فِيهَا وَ تَزْعُمُونَ أَنَّ ذَلِكَ كُلَّهُ بَاطِلٌ أَ فَتَرَى النَّاسَ يَكْذِبُونَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} مُتَعَمِّدِينَ وَ يُفَسِّرُونَ الْقُرْآنَ بِآرَائِهِمْ قَالَ فَأَقْبَلَ عَلَيَّ فَقَالَ قَدْ سَأَلْتَ فَافْهَمِ الْجَوَابَ إِنَّ فِي أَيْدِي النَّاسِ حَقّاً وَ بَاطِلًا وَ صِدْقاً وَ كَذِباً وَ نَاسِخاً وَ مَنْسُوخاً وَ عَامّاً وَ خَاصّاً وَ مُحْكَماً وَ مُتَشَابِهاً وَ حِفْظاً وَ وَهَماً وَ قَدْ كُذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} عَلَى عَهْدِهِ حَتَّى قَامَ خَطِيباً فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ الْكَذَّابَةُ فَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ثُمَّ كُذِبَ عَلَيْهِ مِنْ بَعْدِهِ}}(الکافی (ط. الإسلامیه، ۱۴۰۷ ه.ق.)، ج۱، ص۶۲.</ref>. چنان‌که در بیان آن [[حضرت]] نیز اشاره شده، این روند با شدّت بیشتری بعد از [[رحلت رسول خدا]]{{صل}} نیز ادامه یافت. حال چگونه ممکن است که [[رجوع]] به بیان [[رسول خدا]]{{صل}}، بدون حضور امامی [[معصوم]]، حجّتی یقین‌آور برای [[امّت]] باشد. | #با دسیسه [[منافقان]]، باب [[جعل]] [[روایات]] [[رسول خدا]]{{صل}} از همان زمان [[حیات]] حضرتش باز شد؛ تا به آنجا که ایشان در [[حجه‌الوداع]] فرمودند: {{متن حدیث|قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ الْكَذَّابَةُ فَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ}}<ref>بیان امیرالمؤمنین علی{{ع}} در این باره چنین است: {{متن حدیث|عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} إِنِّي سَمِعْتُ مِنْ سَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ وَ أَبِي ذَرٍّ شَيْئاً مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ وَ أَحَادِيثَ عَنْ نَبِيِّ اللَّهِ{{صل}} غَيْرَ مَا فِي أَيْدِي النَّاسِ ثُمَّ سَمِعْتُ مِنْكَ تَصْدِيقَ مَا سَمِعْتُ مِنْهُمْ وَ رَأَيْتُ فِي أَيْدِي النَّاسِ أَشْيَاءَ كَثِيرَةً مِنْ تَفْسِيرِ الْقُرْآنِ وَ مِنَ الْأَحَادِيثِ عَنْ نَبِيِّ اللَّهِ{{صل}} أَنْتُمْ تُخَالِفُونَهُمْ فِيهَا وَ تَزْعُمُونَ أَنَّ ذَلِكَ كُلَّهُ بَاطِلٌ أَ فَتَرَى النَّاسَ يَكْذِبُونَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} مُتَعَمِّدِينَ وَ يُفَسِّرُونَ الْقُرْآنَ بِآرَائِهِمْ قَالَ فَأَقْبَلَ عَلَيَّ فَقَالَ قَدْ سَأَلْتَ فَافْهَمِ الْجَوَابَ إِنَّ فِي أَيْدِي النَّاسِ حَقّاً وَ بَاطِلًا وَ صِدْقاً وَ كَذِباً وَ نَاسِخاً وَ مَنْسُوخاً وَ عَامّاً وَ خَاصّاً وَ مُحْكَماً وَ مُتَشَابِهاً وَ حِفْظاً وَ وَهَماً وَ قَدْ كُذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} عَلَى عَهْدِهِ حَتَّى قَامَ خَطِيباً فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ الْكَذَّابَةُ فَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّداً فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ثُمَّ كُذِبَ عَلَيْهِ مِنْ بَعْدِهِ}}(الکافی (ط. الإسلامیه، ۱۴۰۷ ه.ق.)، ج۱، ص۶۲.</ref>. چنان‌که در بیان آن [[حضرت]] نیز اشاره شده، این روند با شدّت بیشتری بعد از [[رحلت رسول خدا]]{{صل}} نیز ادامه یافت. حال چگونه ممکن است که [[رجوع]] به بیان [[رسول خدا]]{{صل}}، بدون حضور امامی [[معصوم]]، حجّتی یقین‌آور برای [[امّت]] باشد. | ||
#از جمله وقایع دردناک سده اوّل [[اسلام]]، بعد از [[انحراف]] مسئله [[خلافت]] از [[جایگاه]] خود، [[دستور]] منع [[نشر احادیث]] [[رسول خدا]]{{صل}} بود. حال اگر بنا باشد که [[علماء]] [[امّت]] بعد از [[رسول اکرم]]{{صل}} [[وظیفه]] [[هدایت مردم]] و | #از جمله وقایع دردناک سده اوّل [[اسلام]]، بعد از [[انحراف]] مسئله [[خلافت]] از [[جایگاه]] خود، [[دستور]] منع [[نشر احادیث]] [[رسول خدا]]{{صل}} بود. حال اگر بنا باشد که [[علماء]] [[امّت]] بعد از [[رسول اکرم]]{{صل}} [[وظیفه]] [[هدایت مردم]] و تبیین [[قرآن]] و [[استنباط]] [[احکام]] را به عهده گیرند، چگونه می‌توانند با استفاده از چنین مجموعه روایاتی که در آن مجعول و محرَّف و صحیح و ضعیف درهم آمیخته است، [[پرچم هدایت]] را بر دوش کشند و [[امّت]] [[یقین]] داشته باشد که دچار [[انحراف]] از [[اسلام حقیقی]] نشده و در مسیر [[هدایت الهی]] است؟ | ||
*نتیجه آنکه، اگر بنا باشد این [[احکام]] از طریقی به [[انسان‌ها]] منتقل گردد، باید از راهی باشد که صاحب راه، خود اشراف بر [[حقیقت]] آن داشته باشد، تا بتواند آن را برای [[مردم]] به [[درستی]] | *نتیجه آنکه، اگر بنا باشد این [[احکام]] از طریقی به [[انسان‌ها]] منتقل گردد، باید از راهی باشد که صاحب راه، خود اشراف بر [[حقیقت]] آن داشته باشد، تا بتواند آن را برای [[مردم]] به [[درستی]] تبیین و تفصیل نماید؛ چنان‌که [[خداوند]] به [[رسول]] خود{{صل}} می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«(آنان را) با برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها (فرستادیم) و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.</ref>. | ||
*بنابراین، [[جایگاه]] [[ولی الله]] در اعتباریّات، [[جایگاه]] تفصیل‌دهنده و تبیین‌کننده [[احکام]] اعتباری [[شارع]] [[مقدّس]]، یعنی [[خداوند]]، در میان [[مردم]] است<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۱، ص۴۹۲-۴۹۴.</ref>. | *بنابراین، [[جایگاه]] [[ولی الله]] در اعتباریّات، [[جایگاه]] تفصیل‌دهنده و تبیین‌کننده [[احکام]] اعتباری [[شارع]] [[مقدّس]]، یعنی [[خداوند]]، در میان [[مردم]] است<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۱، ص۴۹۲-۴۹۴.</ref>. | ||
==عمل به [[احکام دین]]، بر اساس [[عقل]] و [[هدایت]] [[علما]]== | ==عمل به [[احکام دین]]، بر اساس [[عقل]] و [[هدایت]] [[علما]]== | ||
*'''سؤال:''' [[خداوند]] در [[درون انسان]] قوّه [[عقل]] را قرار داده است که [[حجّت]] [[باطنی]] است. در این صورت، چه مانعی وجود دارد که [[بشر]] با اخذ کلّیات از [[رسول باطنی]] و نیز بهره‌مندی از بیانات [[الهی]] در [[قرآن]]، [[راه هدایت]] را بپیماید؟ زیرا [[کلام الهی]] [[نور]] و تبیان کلّ شیء است و هدایتی مستقل است و [[هادی]] بشریّت به [[سعادت ابدی]] است. در این میان، اگر نیاز به | *'''سؤال:''' [[خداوند]] در [[درون انسان]] قوّه [[عقل]] را قرار داده است که [[حجّت]] [[باطنی]] است. در این صورت، چه مانعی وجود دارد که [[بشر]] با اخذ کلّیات از [[رسول باطنی]] و نیز بهره‌مندی از بیانات [[الهی]] در [[قرآن]]، [[راه هدایت]] را بپیماید؟ زیرا [[کلام الهی]] [[نور]] و تبیان کلّ شیء است و هدایتی مستقل است و [[هادی]] بشریّت به [[سعادت ابدی]] است. در این میان، اگر نیاز به تبیین و توضیحی در [[احکام]] و [[اعتقادات]] باشد، [[سنّت]] و [[سیره نبوی]] کافی است؛ خصوصاً با [[عنایت]] به [[رشد]] و [[بالندگی]] که [[امّت اسلام]] داشته است، خود می‌تواند با بهره‌گیری از سه عنصر [[عقل]]، [[سنّت]] و [[قرآن]]، خود [[راه هدایت]] را بیابد و در [[صراط مستقیم]] [[هدایت]] حرکت کند. علاوه بر این، [[رسول اکرم]]{{صل}} بارها به [[مقام]] علمای [[اسلام]] در میان [[امّت]] اشاره کردند و آنان را [[وارثان]] [[انبیاء]]{{عم}} معرفی نمودند. معنای این سخن آن است که بعد از [[رحلت رسول خدا]]{{صل}}، این [[علماء]] امّت‌اند که [[وارث]] آن [[حضرت]] در تبیین [[قرآن]] و بیان [[احکام الهی]] برای [[مردم]] می‌باشند. در این صورت، دیگر نیازی به [[امام]] [[معصوم]] بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} برای [[مردم]] نیست. | ||
*طرح این سؤال مهم، آنگاه حساسیت بیشتری می‌یابد که توجه کنیم حضرات [[ائمه]] [[معصومین]]{{عم}}، برخی [[اصحاب]] صاحب [[علم]] را [[تشویق]] به [[فتوا]] در [[احکام]] می‌کردند؛ چنان‌که [[امام هشتم]]{{ع}} خطاب به [[احمد]] بن [[محمد]] ابی‌نصر فرمود: {{متن حدیث|عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ وَ عَلَيْكُمُ التَّفْرِيعُ}}<ref>رسائل الشیعة (ط. مؤسسه آل البیت{{عم}}، ۱۴۰۹ ه.ق.)، ج۲۷، ص۶۲.</ref>. | *طرح این سؤال مهم، آنگاه حساسیت بیشتری می‌یابد که توجه کنیم حضرات [[ائمه]] [[معصومین]]{{عم}}، برخی [[اصحاب]] صاحب [[علم]] را [[تشویق]] به [[فتوا]] در [[احکام]] می‌کردند؛ چنان‌که [[امام هشتم]]{{ع}} خطاب به [[احمد]] بن [[محمد]] ابی‌نصر فرمود: {{متن حدیث|عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ وَ عَلَيْكُمُ التَّفْرِيعُ}}<ref>رسائل الشیعة (ط. مؤسسه آل البیت{{عم}}، ۱۴۰۹ ه.ق.)، ج۲۷، ص۶۲.</ref>. | ||
*شبیه به همین [[روایت]] در بیانات [[امام صادق]]{{ع}} هم یافت می‌شود. | *شبیه به همین [[روایت]] در بیانات [[امام صادق]]{{ع}} هم یافت می‌شود. | ||
*'''جواب:''' این سؤال، تأکید بیشتر بر [[جایگاه]] [[عقل]] دارد؛ زیرا هرچند [[قرآن]] [[نور]] و تبیان کل شیء است، ولی، تفصیل بسیاری از [[احکام]] در بهره‌مندی از بیانات [[قرآن]] و یا [[سنّت نبوی]]، منوط به [[استنباط]] درست [[عقل]] است. لذا برای پاسخ به این [[پرسش]]، ابتدا به | *'''جواب:''' این سؤال، تأکید بیشتر بر [[جایگاه]] [[عقل]] دارد؛ زیرا هرچند [[قرآن]] [[نور]] و تبیان کل شیء است، ولی، تفصیل بسیاری از [[احکام]] در بهره‌مندی از بیانات [[قرآن]] و یا [[سنّت نبوی]]، منوط به [[استنباط]] درست [[عقل]] است. لذا برای پاسخ به این [[پرسش]]، ابتدا به تبیین [[جایگاه]] [[عقل]] در [[استنباط]] [[احکام]] و محدوده آن می‌پردازیم و سپس به دو مسئله بعد پاسخ می‌دهیم. | ||
*'''[[جایگاه]] [[عقل]] در [[استنباط]]:''' | *'''[[جایگاه]] [[عقل]] در [[استنباط]]:''' | ||
*جای تردید نیست که در [[قرآن]] و [[دین اسلام]]، [[عقل]] و [[تفکّر]] [[جایگاه]] والایی دارد؛ تا به آنجا که فارق میان [[انسان]] و حیوان، [[عقل]] است و در کمتر کتابی دیده می‌شود که به اندازه [[قرآن]]، توصیه به [[تدبّر]] و تعقّل شده باشد؛ همچنین به [[دلیل]] اهتمام [[اهل بیت]]{{عم}} به ارائه ادلّه [[عقلی]] در [[معارف]]، [[علم کلام]] در میان [[اصحاب]] [[رشد]] زیادی کرد و بزرگانی از قبیل [[هشام بن حکم]] در [[مکتب]] [[امام صادق]]{{ع}}[[تربیت]] شدند؛ همچنین [[علوم عقلی]] (مانند [[فلسفه]]) در میان [[مسلمین]] [[بالندگی]] فراوان یافت؛ تا به آنجا که اغلب متکلّمین و [[فلاسفه]] [[شیعه]]، خود را [[شاگرد]] [[مکتب اهل بیت]]{{عم}}، خصوصاً [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} می‌دانند. در [[فقه]] [[شیعه]] نیز، [[عقل]] [[حجّت الهی]] و یکی از منابع [[استنباط]] [[احکام]] شمرده شده. اما با وجود همه آنچه گفته شد، دامنه استنباط‌های [[عقل]] در [[احکام عملی]] و [[معارف]] [[اعتقادی]] محدود است و [[انسان]] [[نیازمند]] به [[هدایت]] مقامی است که عالم به [[علوم]] [[الهی]] و [[معصوم]] از [[خطا]] باشد؛ توضیح آنکه: | *جای تردید نیست که در [[قرآن]] و [[دین اسلام]]، [[عقل]] و [[تفکّر]] [[جایگاه]] والایی دارد؛ تا به آنجا که فارق میان [[انسان]] و حیوان، [[عقل]] است و در کمتر کتابی دیده می‌شود که به اندازه [[قرآن]]، توصیه به [[تدبّر]] و تعقّل شده باشد؛ همچنین به [[دلیل]] اهتمام [[اهل بیت]]{{عم}} به ارائه ادلّه [[عقلی]] در [[معارف]]، [[علم کلام]] در میان [[اصحاب]] [[رشد]] زیادی کرد و بزرگانی از قبیل [[هشام بن حکم]] در [[مکتب]] [[امام صادق]]{{ع}}[[تربیت]] شدند؛ همچنین [[علوم عقلی]] (مانند [[فلسفه]]) در میان [[مسلمین]] [[بالندگی]] فراوان یافت؛ تا به آنجا که اغلب متکلّمین و [[فلاسفه]] [[شیعه]]، خود را [[شاگرد]] [[مکتب اهل بیت]]{{عم}}، خصوصاً [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} می‌دانند. در [[فقه]] [[شیعه]] نیز، [[عقل]] [[حجّت الهی]] و یکی از منابع [[استنباط]] [[احکام]] شمرده شده. اما با وجود همه آنچه گفته شد، دامنه استنباط‌های [[عقل]] در [[احکام عملی]] و [[معارف]] [[اعتقادی]] محدود است و [[انسان]] [[نیازمند]] به [[هدایت]] مقامی است که عالم به [[علوم]] [[الهی]] و [[معصوم]] از [[خطا]] باشد؛ توضیح آنکه: | ||