حضرت سلیمان در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قرآن کریم]] قضاوت حضرت داود و سلیمان ({{ع}}) درباره موضوع مشترکی را گزارش می‌کند: "و داوودَ و سُلَیمنَ اِذ یَحکُمانِ فِی الحَرثِ اِذ نَفَشَت فیهِ غَنَمُ القَومِ و کُنّا لِحُکمِهِم شهِدین * فَفَهَّمنها سُلَیمنَ و کُلاًّ ءاتَینا حُکمًا و عِلمًا."... ([[انبیاء]] / ۲۱، ۷۸ - ۷۹) [[داوری]] آن دو درباره کشتزاری بود که گوسفندان بی‌شبان [[قوم]]، شبانگاه در آن چریده و تباهش کرده بودند.<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۲، ص۱۹۴-۱۹۵.</ref> در ادامه ضمن اشاره به تفهیم [[حکم واقعی]] این حادثه به حضرت سلیمان{{ع}} از سوی [[خداوند]]، به [[شایستگی]] داوری و دانش فراوانِ خدادادی هر دوی آنها، تصریح شده است.

ظاهر آیه، به ویژه جمله "فَفَهَّمنها سُلَیمنَ" نشان می‌دهد که حضرت داود و سلیمان ({{ع}}) هر دو درباره این موضوع داوری کرده‌اند؛ اما از آنجا که [[داود]]{{ع}} قضاوت [[نادرستی]] کرد، [[خداوند]] [[حضرت سلیمان]]{{ع}} را به [[حکم واقعی]] آن رهنمون ساخت.<ref>جامع البیان، ج۱۷، ص۶۷؛ کشف الاسرار، ج۶، ص۲۷۸؛ زادالمسیر، ج۳، ص۲۰۳.</ref> [[مفسران]] برهمین اساس دچار [[اختلاف]] شده‌اند: به گفته دسته‌ای از آنها دو نفر برای طرح دعوا نزد [[حضرت داود]]{{ع}} آمدند. یکی گفت که گوسفندان دیگری مزرعه او را تباه کرده‌اند. حضرت داود{{ع}} [[حکم]] کرد که گوسفندان به صاحب مزرعه داده شوند؛ اما حضرت سلیمان{{ع}} ضمن [[نادرست]] [[خواندن]] این [[حکم]] گفت: از آنجا که فقط محصولات مزرعه تباه شده‌اند باید گوسفندان در [[اختیار]] مزرعه‌دار قرار گیرند و او تا زمانی که صاحب گوسفندان با [[کار در مزرعه]]، آن را همانند سابق آباد کند، به اندازه محصولات تباه شده، از شیر و پشم آنها استفاده کرده و پس از آن به صاحبش باز گرداند. [[داود]]{{ع}} نیز این حکم را [[تصدیق]] کرد.<ref>جامع‌البیان، ج۱۷، ص۶۷-۷۱؛ التفسیر الکبیر، ج۲۲، ص۱۹۴-۱۹۵؛ تفسیر ابن کثیر، ج۳، ص۱۹۵.</ref> این [[تفسیر]] را [[طبری]] بدون هیچ نقدی پذیرفته است؛<ref>جامع البیان، ج۱۷، ص۶۷-۶۸.</ref> ولی مفسران دیگری از [[اهل سنت]] به سبب [[ناسازگاری]] آن با [[عصمت انبیا]]{{ع}} آن را توجیه کرده‌اند. [[ابوسلیمان]] دمشقی سبب اختلاف را [[قضاوت]] آن دو براساس [[اجتهاد]] و نه [[وحی الهی]] دانسته و [[اشتباه]] داود{{ع}} را خطای در اجتهاد نامیده است.<ref>زاد المسیر، ج۳، ص۲۰۳؛ کشف الاسرار، ج۶، ص۲۷۸-۲۷۹.</ref> شماری از [[مفسران اهل سنت]] مانند [[قرطبی]]<ref>تفسیر قرطبی، ج۱۱، ص۳۰۸-۳۰۹.</ref> این دیدگاه را پذیرفته‌اند.

در مقابل این دیدگاه، [[ابوعلی جبائی]] با استناد به ۶ [[دلیل]] از جمله برخوردار بودن [[انبیا]] از [[نصّ]] [[وحیانی]]، اجتهاد را مربوط به کسانی دانسته که نصی در اختیار ندارند. او با آوردن ۴ دلیل دیگر گفته است که بر فرض جواز اجتهاد برانبیا، [[دست]] کم در این موضوع جایز نیست. بر اساس این دیدگاه، قضاوت * هر دو براساس نصّ و آموزه وحیانی بود؛ با این تفاوت که [[نص]] نازل شده بر حضرت سلیمان{{ع}}، نصی را که [[داود]]{{ع}} تا آن [[روز]] بر اساس آن [[حکم]] می‌کرده است [[منسوخ]] ساخت.<ref>التبیان، ج۷، ص۲۶۷-۲۶۸؛ مجمع البیان، ج۷، ص۹۱؛ التفسیر الکبیر، ج۲۲، ص۱۹۶-۱۹۷.</ref> به [[عقیده]] فخررازی [[قضاوت]] آن دو می‌تواند براساس هر دو مبنا ([[نص و اجتهاد]]) باشد. وی ضمن نقد [[ادله]] ابوعلی جبایی و ارائه ادله‌ای بر جواز [[اجتهاد]] برای [[انبیا]] حتی در موضوع مورد بحث، دیدگاه [[ابوسلیمان]] دمشقی را ترجیح می‌دهد.<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۲، ص۱۹۶-۱۹۷.</ref> [[مفسران]] [[امامیه]] همانند [[شیخ طوسی]] و [[طبرسی]]، براساس [[اعتقاد به عصمت]] انبیا، دیدگاه [[ابوعلی جبائی]] را پذیرفته‌اند.<ref>التبیان، ج۷، ص۲۶۷-۲۶۸؛ مجمع البیان، ج۷، ص۹۱.</ref> [[علامه طباطبایی]] هر دو دیدگاه (دیدگاه ابوسلیمان دمشقی و ابوعلی جبایی) را با ظاهر تعابیر [[آیه]] ناسازگار می‌داند. به عقیده او تعبیرهای "کُنّا لِحُکمِهِم شهِدین"، "کُلاًّ ءاتَینا حُکمًا و عِلمًا" و "فَفَهَّمنها سُلَیمنَ" نشان می‌دهند که در رخداد یاد شده فقط یک حکم، آن هم [[یقینی]] و بی‌خطا صادر شده است، در حالی که [[ناسخ و منسوخ]] یا مبتنی بر اجتهاد بودن حکم آنها تعدد، ظنی و [[خطا]] بودن آن را می‌طلبد. وی در [[تفسیری]] کاملاً متفاوت و با استناد به آیه ۲۶ [[سوره ص]] / ۳۸ بر این [[باور]] است که [[حاکمیت]] و قضاوت فقط در [[اختیار]] [[حضرت داود]]{{ع}} بود و مداخله [[حضرت سلیمان]]{{ع}} با اجازه وی و بنابر حکمتی مانند ابراز [[شایستگی]] او برای [[جانشینی]] [[داود]]{{ع}} بوده است. بنابراین، آیه مورد بحث، به [[مشورت]] آن دو درباره حکم حادثه و نه صدور حکم نهایی اشاره دارد. آنها ضمن توافق درباره ضامن بودن صاحب گوسفند، درباره چگونگی اجرای حکم و جبران [[مال]] تلف شده، [[اختلاف]] داشتند. حضرت داود{{ع}} به دادن گوسفندان نظر می‌‌داد؛ ولی حضرت سلیمان{{ع}} با [[هدایت الهی]] [[معتقد]] بود که باید خسارت وارد شده، از [[منافع]] و عایدات گوسفندان تأمین شود. نظر حضرت سلیمان{{ع}} ملایم‌تر و مناسب‌تر بود. وی با استناد به تعبیر "اِذ یَحکُمانِ" و "کُنّا لِحُکمِهِم شهِدین" معتقد است که اگر آیه اشاره به صدور حکم داشت، ظاهراً باید "اِذ حَکَمَا" (صیغه ماضی) گفته می‌شد؛ همچنین [[ضمیر]] "هم" در "لَحُکْمِهِمْ" نه به [[داود]] و [[سلیمان]] ({{ع}}) بلکه به انبیایی بازمی‌گردد که در [[آیات]] پیشین بارها از اعطای "[[حکم]]" [[الهی]] به آنان یاد شده است.<ref> المیزان، ج۱۴، ص۳۱۱-۳۱۲.</ref>.<ref>[[علی اسدی|اسدی، علی]]، [[سلیمان (مقاله)|مقاله "سلیمان"]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>