آسمان در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

==[[آفرینش آسمان]]==

براساس آیاتِ‌قرآن، چهار مرحله بر [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] گذشته است:  

۱. مرحله‌ای که در فضای خالی [[جهان]] <ref> نهج‌البلاغه، خطبه ۱، ص ۱۵.</ref> هیچ چیز وجود نداشت، جز مایعی که قرآن از آن به "ماء" تعبیر کرده، و [[عرش]] آفرینش [[خدا]] بر آن بوده است: "هُوَ الَّذی خَلَق السَّمـوتِ والأرضَ فی سِتّةِ أیّامٍ وَ کانَ عَرشُه عَلی الماءِ". ([[هود]] / ۱۱، ۷) از [[آیه]] پیش گفته، به [[اجمال]] (به کمک [[دانش]] کیهان‌شناسی) می‌توان فهمید که [[آسمان]] و [[زمین]]، پیش از مرحله دخان که در [[آیه]] ۱۱ فصّلت / ۴۱ آمده، "ماء" و به صورت گازهای بسیار فشرده بوده که شکل موادّ مذاب را داشته است.<ref>الفرقان، ج۱۶ و ۱۷، ص ۲۸۵؛ نمونه، ج ۹، ص۲۶.</ref> [[دانشمندان]] نیز مادّه نخستین [[آفرینش جهان]] [[مادّی]] را که [[قرآن]] از آن به ماء تعبیر کرده، موادّ مذاب دارای حرارت بسیار و فوق العاده می‌دانند، نه آب معمولی که ترکیب "O۲H" دارد؛ زیرا آب، در حرارت بیش از صد [[درجه]]، به طور کلّی به بخار تبدیل می‌شود. افزون بر آن، آب در حالت غلیان، [[آتش]] و زبانه تولید نمی‌کند؛ چه رسد به اینکه [[دود]] (دخان) ایجاد کند.<ref> زمین و آسمان و ستارگان از نظر قرآن، ص ۱۸.</ref> برخی برآنند که پیدایش و [[تکامل]] [[جهان]]، از فضایی مملو از مادّه‌ای بسیار گرم آغاز شده و تحت تأثیر فشار شگرف آن، گسترش یافته و در این مدّت، انبساط جهان و درجه حرارت مادّه به کندی در حال تنزّل است، و در مرحله معیّنی از این گسترش، گازِ پیوسته، بریدگی یافته و به پاره ابرهای [[منظم]] گِردی که همان [[ستارگان]] * است، مبدل گشته است.<ref>پیدایش و مرگ خورشید، ص ۲۰۳.</ref> این [[حقیقت]] را می‌توان از [[روایات]] [[امامان]]{{عم}} نیز استفاده کرد. [[امام باقر]]{{ع}} درباره [[آغاز آفرینش]] می‌گوید: همه چیز آب بود و [[عرش الهی]] بر آن قرار داشت؛ سپس [[خداوند]]، اشتعال و انفجاری در آب پدید آورد و پس از آن، شعله و زبانه‌اش را خاموش کرد و در پی آن، گازی پدید آمد که مادّه [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] شد.<ref>نورالثقلین، ج ۴، ص ۵۴۰. </ref> [[حضرت]]، در روایتی دیگر، مادّه نخستین آفرینش * را "ماء" و ویژگی آن را سابقه و نَسَب نداشتن دانسته است<ref>نورالثقلین، ج ۴، ص ۵۴۰. </ref> و از آن به دست می‌آید که "ماء" آب معمولیِ دارای سابقه و ترکیب نبوده است.<ref>زمین و آسمان و ستارگان از نظر قرآن، ص ۲۱.</ref> برخی نیز معتقدند "ماء" در این [[روایت]]، استعاره از [[عقل]] یا [[نور]] است که نخستین [[آفریده]] [[خدا]] به شمار می‌رود؛ بنابراین منظور از آن آب [[جسمانی]] نیست.<ref> توحید صدوق، ص ۶۴؛ شرح توحید صدوق، ج ۱، ص۵۱۸. </ref>

۲. مرحله دخانی: این دوره، پس از دوره موادِّ مذابِ یک‌نواخت است. [[قرآن]]، پس از بیان [[آفرینش]] [[زمین]]، به دوره دخانِ [[آسمان]] تصریح می‌کند: "ثُمَّ استوَی إلَی السَّماءِ وَ هِی دُخانٌ فَقالَ لَها و لِلأرضِ ائتِیا طَوعًا أو کَرهًا قالَتا أَتینا طائِعینَ". (فصلت / ۴۱، ۱۱) لغویان، دخان را به [[دود]] * معنا کرده‌اند. راغب، دخان را چیزی می‌داند که به همراه زبانه [[آتش]] متصاعد می‌شود.<ref>مفردات، ص ۳۱۰، "دخن".</ref> چگونگی پیدایش دخان، در روایت پیشین از [[امام باقر]]{{ع}} آمده است. به نظر بیش‌تر کیهان‌شناسان نیز فرضیه انفجار بزرگ (Bigbang) در مادّه نخستین آفرینش، به [[حقیقت]] پیوسته.<ref>من علم الفلک القرآنی، ص ۳۰.</ref> درباره شکل و ترکیب دخان باید گفت: همان‌گونه که مقصود از ماء، آب معمولی نیست، دخان نیز نباید دود ساده و معمولی باشد. "ژرژگاموف" می‌نویسد: ادلّه نجومی، ما را به این حقیقت رهنمون می‌سازد که این [[ستارگان]] بی‌شمار آسمان، آغازی دارند و تمام آنها از گازهای بسیار داغ پدید آمده‌اند.<ref>پیدایش و مرگ خورشید، ص ۲۰۳.</ref> "بوکای" در ذیل [[آیه]] پیشین، واژه دخان را چنین ترجمه کرده است: بنیانی گازیِ ساخته شده که در آن، بخشچه‌های ریزی به حالت کمابیش [[پایدار]] معلّقند و ممکن است دارای حالت جامد یا مایع و [[درجه]] گرمای بالا باشد.<ref>مقایسه‌ای میان تورات، انجیل، قرآن و علم، ص ۱۹۶.</ref> در [[روایات]] [[امامان]]{{عم}} از این مرحله، گاهی به بخار (خلقت‌السموات... من بخار الماء)<ref> بحارالانوار، ج ۵۴، ص ۷۳ و ج ۵۵، ص ۸۸. </ref> و گاهی به دخان: (ثمّ امر النار فخمدت فارتفع من خمودها دخان فخلق [[الله]] السموت من ذلک الدخان)<ref> نورالثقلین، ج ۴، ص ۵۴۱. </ref> تعبیر شده است.

 

۳. مرحله شکل گرفتن هفت‌آسمان که پس از دخان بودن پدید آمده: "ثمّ استوی إِلی‌السَّماءِ و هِی دُخانٌ... * فَقضهُنَّ سَبعَ سَمـوتٍ فی یَومَینِ و أَوحی فی کُلّ سَماءٍ أَمرَها" (فصلت / ۴۱، ۱۱ و ۱۲) چنان‌که در [[روایت]] [[امام باقر]]{{ع}} به این دوره نیز اشاره شده است.<ref> نورالثقلین، ج ۴، ص ۵۴۱. </ref>

۴. مرحله رتق و فتق [[آسمان‌ها]]: [[قرآن]]، به رتق آسمان‌ها و [[زمین]] در ابتدای [[آفرینش]]، سپس فتق آنها تصریح کرده است؛ "أَوَلَم‌یَر الَّذِینَ کَفَروا أنَّ السَّموتِ و الأرضَ کانتا رَتقًا فَفَتَقنـهُما."... ([[انبیاء]] / ۲۱، ۳۰) در این که رتق و فتق آسمان‌ها و زمین چیست، آرای گوناگونی براساس شواهدی از [[آیات]] و [[روایات]] یا داده‌های [[علمی]]، گفته شده است:

الف. رتق، به هم [[پیوستگی]] آسمان‌ها با زمین در [[آغاز آفرینش]] است. به نظر [[دانشمندان]]، [[جهان]] ابتدا به صورت [[توده]] بزرگی از بخار سوزان بود که‌براثر انفجارهای درونی و حرکت، آرام آرام تجزیه شد و کواکب و ستاره‌ها، از جمله منظومه شمسی و کره زمین پدید آمد.<ref>الفرقان، ج ۱۶ و ۱۷، ص ۲۸۵؛ نمونه، ج ۱۳، ص ۳۹۴.</ref>

ب. آسمان‌ها طبقه‌های به هم پیوسته بودند و [[خداوند]] آنها را فتق (جدا) کرد و به شکل [[هفت آسمان]] پدید آورد، [[زمین]] نیز چنین است.<ref>مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۷۲.</ref> [[امام علی]]{{ع}} در داستان آغاز آفرینش، به این موضوع تصریح می‌کند: خداوند، [[آسمان]] را به طبقه‌ها تبدیل کرد و طبقه‌ها را از هم گشود و آن را هفت آسمان ساخت؛ پس از آن‌که به یک‌دیگر بسته و به [[فرمان]] او، چنگ در یک‌دیگر نهاده بودند.<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۲۱۱، ص ۴۴۴.</ref>

ج. آسمان‌ها رتق بودند؛ یعنی محکم بودند و خلل و فُرَجی در آنها نبود و خداوند، آنها را با [[باران]] گشود و این معنایِ "وَالسَّمـاءِ ذاتِ الرَّجعِ" ([[طارق]] / ۸۶، ۱۱) است. زمین نیز رتق و محکم بود و [[آمادگی]] [[رویش گیاهان]] را نداشت و خداوند آن را فتق کرد و برای روییدن گیاهان آماده ساخت: "وَالأرضِ ذاتِ الصَّدعِ". ([[طارق]] / ۸۶، ۱۲)<ref>مجمع‌البیان، ج۱۰، ص ۷۱۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۶۳.</ref> [[امام صادق]]{{ع}} در [[تفسیر]] رتق و فتق در [[آیه]] ۳۰ [[انبیاء]] / ۲۱ می‌گوید: [[آسمان]] به رنگ آب سبز، و [[زمین]] خشک و به رنگ آب زلال، و هر دو "مرتوق" بودند و در نداشتند. [[زمین]]، دارای در (منفذ) ی که [[محل]] [[رویش گیاهان]] است، نبود و [[آسمان]] بر زمین نمی‌بارید تا از آن گیاه بروید؛ پس [[خداوند]]، آسمان را با [[باران]] و زمین را با رویش گیاهان گشود.<ref>نورالثقلین، ج ۳، ص ۴۲۵.</ref>

د. [[آسمان‌ها]] و زمین، رتق یعنی تاریک بودند و موجودات آنها دیده نمی‌شدند. خداوند آنها را با اجرام [[نورانی]]، فتق (روشن) کرد.<ref> کشف‌الاسرار، ج ۶، ص ۲۳۰.</ref>

ه. آسمان‌ها و زمین "رتق" بودند؛ یعنی موجود نبودند و با فتق، وجود یافتند.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۶۲ و ۱۶۳.</ref> فخررازی تفسیر اوّل، دوم و سوم را به ترتیب راجح دانسته و سوم را به بیش‌تر [[مفسّران]] نسبت داده است.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۲، ص ۱۶۲ و ۱۶۳.</ref> الفرقان، میان آرای پیشین چنین جمع کرده: "رتقاً" که به صورت مصدر و مفرد آمده، دلیل بر آن است که آن دو، در آغاز یکی بودند و زمین و آسمانی وجود نداشت؛ بلکه هر دو، مادّه واحد نخستین بودند که از آن به "ماء" تعبیر می‌شود و در این مادّه، به هم پیوسته بودند؛ سپس ماء، فتق، و به دخانِ سماء و زَبَدِ [[ارض]] تقسیم شد. در آیه ۱۱ و ۱۲ فصلت / ۴۱ رتق و فتق دوم بیان شده: "ثُمَّ استَوی إلی‌السَّماءِ و هِی دُخانٌ... * فقضهُنَّ سَبعَ سمـوتٍ."..؛ پس دخانِ آسمان، اصلِ دوم آسمان‌ها است که از "ماء"، فتق (جدا) سپس به [[هفت آسمان]] فتق شد؛ چنان‌که زَبَد ارض، برای ارضین سبع، اصل بود و فتق شد؛ سپس فتق سوم صورت گرفت و زمین با [[رویش گیاهان]] و [[آسمان]] با [[نزول]] [[باران]] فتق شد: "والسَّماءِ ذاتِ الرَّجعِ * و الأرضِ ذاتِ الصَّدعِ = [[سوگند]] * به آسمان پرباران و سوگند به [[زمین]] پرشکاف". ([[طارق]] / ۸۶، ۱۱ و ۱۲)<ref>الفرقان، ج ۱۶ و ۱۷، ص ۲۸۵.</ref> علاّمه طباطبایی، جدا شدن ترکیبات زمینی و هوایی را از یک‌دیگر، از جمله گیاهان از زمین، حیوان از حیوان و [[انسان]] از انسان، و پدید آمدن ترکیبات و ویژگی‌های تازه را رتق و فتق در [[جهان مادّی]] می‌داند که در [[آسمان‌ها]] و زمین و کواکب نیز جاری است و تکرار آن در این [[جهان]]، دلیل بر آن است که روزی همه آنها، رتق (به هم پیوسته) بودند. وی یافته‌های [[علمی]] را نیز [[مؤیّد]] این نظر دانسته؛ زیرا اجرامی که در دید ما هستند، از عناصر مشترک معیّنی تشکیل شده‌اند و هر کدام عمری محدود دارند.<ref> المیزان، ج ۱۴، ص ۲۷۸.</ref> و. مقصود از "رتق"، [[وحدت]] [[حقیقت]] وجود واحد بسیط، و مقصود از "فتق"، تفصیل آن به صورت آسمان، [[زمین]]، [[عقل]]، نفس و... است.<ref>الحکمه‌المتعالیه، ج ۶، ص ۱۱۷.</ref> طبق این قول، رتق و فتق طولی خواهند بود و بر این اساس تحقّق مرحله فتق مستلزم از بین رفتن مرحله رتق نیست؛ چنان‌که خود این قول نیز در طول اقوال پیشین بوده و با هر یک از آنها قابل جمع است.