←اخلاق اجتماعی
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
==[[اخلاق اجتماعی]]== | ==[[اخلاق اجتماعی]]== | ||
وقتی [[اخلاق]] به‌صورت مطلق به‌کار می‌رود، بیش‌تر به اخلاق اجتماعی منصرف است،<ref>اخلاق در قرآن، ج۳، ص۲۳.</ref> که به بیان اصول ارزشی [[حاکم]] بر [[روابط اجتماعی]] انسان می‌پردازد. مهمّ‌ترین اصل حاکم بر روابط اجتماعی، رعایت [[عدل]] و [[پرهیز]] از [[ستم]] است که مفاد [[آیات]] بسیاری در این زمینه است. خداوند از انسان می‌خواهد در رفتارش [[عدالت پیشه]] کند؛ زیرا به [[تقوا]] نزدیک‌تر است: | وقتی [[اخلاق]] به‌صورت مطلق به‌کار می‌رود، بیش‌تر به اخلاق اجتماعی منصرف است،<ref>اخلاق در قرآن، ج۳، ص۲۳.</ref> که به بیان اصول ارزشی [[حاکم]] بر [[روابط اجتماعی]] انسان می‌پردازد. مهمّ‌ترین اصل حاکم بر روابط اجتماعی، رعایت [[عدل]] و [[پرهیز]] از [[ستم]] است که مفاد [[آیات]] بسیاری در این زمینه است. خداوند از انسان می‌خواهد در رفتارش [[عدالت پیشه]] کند؛ زیرا به [[تقوا]] نزدیک‌تر است: {{متن قرآن| اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى }}<ref>« دادگری ورزید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است » سوره مائده، آیه ۸.</ref> و نیز هرگاه سخن می‌گوید، به [[عدالت]] بگوید: {{متن قرآن|وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى }}<ref>« و چون سخن می‌گویید با دادگری بگویید هر چند (درباره) خویشاوند باشد» سوره انعام، آیه ۱۵۲.</ref> و خود خداوند هم به عدل امر می‌کند: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ}}<ref>«به راستی خداوند به دادگری فرمان می‌دهد » سوره نحل، آیه ۹۰.</ref> و در مقابل از [[ستم]] [[نکوهش]] می‌کند و بر آن [[وعده]] [[عذاب]] دردناک می‌دهد: {{متن قرآن| إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>« بی‌گمان برای ستمکاران عذابی دردناک (در پیش) خواهد بود» سوره ابراهیم، آیه ۲۲.</ref> حتّی از رعایت [[عدالت]] درباره [[دشمنان]] نیز [[نهی]] نمی‌کند. {{متن قرآن|لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«خداوند شما را از نیکی ورزیدن و دادگری با آنان که با شما در کار دین جنگ نکرده‌اند و شما را از خانه‌هایتان بیرون نرانده‌اند باز نمی‌دارد؛ بی‌گمان خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره ممتحنه، آیه ۸.</ref> | ||
برخی از [[اصول اخلاقی]] که به نحوی از اصل پیش‌گفته ریشه می‌گیرند، عبارتند از: [[حرمت]] و قبحِ [[قتل]] [[انسان]] بی‌گناه: {{متن قرآن|وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ }}<ref>« آن کس را که خداوند (کشتن او را) حرام کرده است جز به حق مکشید» سوره انعام، آیه ۱۵۱.</ref> [[سرقت]]: {{متن قرآن|وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا }}<ref>«و دست مرد و زن دزد را به سزای آنچه کرده‌اند به کیفری از سوی خداوند ببرید » سوره مائده، آیه ۳۸.</ref> و [[کم‌فروشی]] که در غشّ و [[فریب‌کاری]] ریشه دارد: {{متن قرآن|وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ}}<ref>«وای بر کم‌فروشان!» سوره مطففین، آیه ۱.</ref> در مقابل، [[حُسن]] و [[لزوم]] وفای به وعده و [[ادای امانت]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ}}<ref>«ای مؤمنان! به پیمان‌ها وفا کنید» سوره مائده، آیه ۱.</ref> {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا }}<ref>«خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید » سوره نساء، آیه ۵۸.</ref> [[اصلاح]] [[روابط]] [[برادران دینی]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان را آشتی دهید و از خداوند پروا کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref> و [[عفو و گذشت]]: {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«همان کسان که در شادی و رنج می‌بخشند و فروخورندگان خشم و در گذرندگان از مردم‌اند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۳۴.</ref> | |||
درخصوص [[خانواده]] که [[اجتماعی]] کوچک است، سفارش‌های [[اخلاقی]] مهمّی در [[قرآن]] وجود‌دارد: | |||
#[[نیکی به پدر و مادر]] و [[خویشاوندان]]: {{متن قرآن|وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى}}<ref>« به پدر و مادر و به خویشاوند نکویی ورزید» سوره نساء، آیه ۳۶.</ref> | |||
#[[رفتار]] [[پسندیده]] [[زن]] و شوهر با هم‌دیگر: {{متن قرآن| وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ}}<ref>« و میان خویش به شایستگی رایزنی کنید » سوره طلاق، آیه ۶.</ref> | |||
#[[وفاداری]] به [[تعهّد]] [[مالی]] [[ازدواج]] (مهر): {{متن قرآن|وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ }}<ref>«و کابین زنان را با خشنودی به آنان بپردازید » سوره نساء، آیه ۴.</ref> | |||
#[[اعتماد به خداوند]] در تأمین نیازهای [[فرزندان]] و [[پرهیز]] از قتل آنها برای [[ترس]] از [[فقر]] یا بدنامی: {{متن قرآن|وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ }}<ref>« فرزندانتان را از ناداری نکشید؛ ما به شما و آنان روزی می‌رسانیم» سوره انعام، آیه ۱۵۱.</ref>. | |||
هم‌چنین درباره [[وظایف]] جمعی [[امّت اسلام]]، اصول مشخّصی از قرآن قابل استفاده است: | هم‌چنین درباره [[وظایف]] جمعی [[امّت اسلام]]، اصول مشخّصی از قرآن قابل استفاده است: | ||
#تأکید بر [[حفظ]] [[وحدت اجتماعی]] بر محور [[حق]]: {{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا }}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید » سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref> | |||
#[[پیروی]] از زمام‌داران [[حقّ]]: {{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>« از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید » سوره نساء، آیه ۵۹.</ref> | |||
#دوری از [[فساد]] و [[ترویج]] آن در [[جامعه]]: {{متن قرآن|وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا }}<ref>«و در زمین پس از سامان یافتن آن تباهی نورزید » سوره اعراف، آیه ۵۶.</ref> | |||
#[[آمادگی]] برای [[دفاع]] در برابر [[دشمنان خدا]]: {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ }}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref>.<ref>[[محسن جوادی|جوادی، محسن]]، [[اخلاق - جوادی (مقاله)|مقاله «اخلاق»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref> | |||
==[[اخلاق الهی]]== | ==[[اخلاق الهی]]== | ||