عدالت اجتماعی در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = عدالت اجتماعی

| عنوان مدخل  = عدالت اجتماعی

| مداخل مرتبط = [[عدالت اجتماعی در قرآن]] - [[عدالت اجتماعی در کلام اسلامی]] - [[عدالت اجتماعی در سیره معصومان]] - [[عدالت اجتماعی در معارف و سیره نبوی]] - [[عدالت اجتماعی در معارف و سیره علوی]] - [[عدالت اجتماعی در فقه اسلامی]] - [[عدالت اجتماعی در فقه سیاسی]] - [[عدالت اجتماعی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

| پرسش مرتبط  = عدالت (پرسش)

== مقدمه ==

[[عدالت اجتماعی]] در [[اندیشه]] [[دینی]] از چنان جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که هیچ امر دیگری با آن قابل مقایسه نیست. این [[عدالت]] برخاسته از عدلی کلی است که [[حاکم]] بر همه چیز است. [[عدل]] به معنای قرار دادن هر چیز در جای خود<ref>امیرمؤمنان [[علی]] {{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|الْعَدْلُ‏ يَضَعُ‏ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا}}. (عدالت [[کارها]] را در جای خودش می‌نهد). [[نهج البلاغه]]، [[حکمت]] ۴۳۷. ملای [[روم]] در بیان این که عدل عبارت است از {{عربی|وَضْعُ الشَّیءِ فِی مَوْضِعِهِ}} سروده است:

عدل چه بُوَد؟ وضع اندر موضعش [[ظلم]] چه بوَد؟ وضع در ناموقعش

عدل چه بوَد؟ آب دِه اشجار را ظلم چه بوَد؟ آب دادن خار را

عدل وضع نعمتی در موضعش نه بهر بیخی که باشد آب‌کَش

ظلم چه بوَد؟ وضع در ناموضعی که نباشد جز [[بلا]] را منبعی

عدل چنین جایگاهی دارد، رکن و هدف و معیار و مقیاس است. همه چیز با عدل سنجیده می‌شود. [[عدالت]]، اصلی اساسی است که [[ارسال رسل]] و [[انزال کتب]] برای آن است. [[راز]] [[مبارزه]] [[رسولان]] و هدف اجتماعی - [[سیاسی]] [[پیامبران]] و [[مصلحان]] با آن محقق می‌شود. [[جان]] [[رسالت]] آنان عدالت بوده است که دین و [[احکام]] آن به عدالت زنده است. [[امیرمؤمنان علی]] {{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|الْعَدْلُ‏ حَيَاةُ الْأَحْكَامِ‏}}<ref>«اجرای عدالت باعث زنده ماندن احکام دین است». غررالحکم، ج۱، ص۲۰؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۱۸.</ref>.

[[قسط]] به معنای عدالت است<ref>لسان العرب، ج۱۱، ص۱۵۹.</ref>، به معنای [[میانه‌روی]] و [[اعتدال]] در امور و از [[افراط]] و [[تفریط]] دور بودن است<ref>تفسیر المیزان، ج۸، ص۷۳.</ref>. قسط به معنای نصف و [[انصاف]] آمده است که بهره عادلانه را گویند<ref>المفردات، ص۴۰۳.</ref>، و این است که سهم و بهره هر صاحب حقی داده شود و هر کس به حق خویش برسد.

قیام لله است که [[موسی کلیم]] را با یک [[عصا]] به [[فرعونیان]] چیره کرد و تمام تخت و تاج آنها را به باد فنا داد و نیز او را به [[میقات]] [[محبوب]] رساند و به [[مقام]] صعق و صحو کشاند<ref>صعق رعد شدید و بیهوشی را گویند و در اصطلاح اهل معرفت فنای بنده در هنگام تجلی حق است و نیز وصول به فنا در حق در مقام تجلی ذاتی است. {{متن قرآن|فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَى صَعِقًا}} و صحو هوشیاری را گویند که در اصطلاح اهل معرفت رجوع به احساس است بعد از غیبت. و صعق و صحو، و صحو بعد از محو رسیدن به مقام جمع الجمع و شهود خلق است قائم به حق، یعنی انسان به مرتبه‌ای رسد که در جمیع موجودات و مخلوقات حق را مشاهده کند. ر. ک: الشریف علی بن محمد الجرجانی، التعریفات، الطبعة الثالثة. دارالکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۰۸ ق. ص۱۳۲-۱۳۳؛ شمس الدین محمد اسیری لاهیجی، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، با مقدمه کیوان سمیعی، انتشارات کتابفروشی محمودی، ص۲۷؛ سید جعفر سجادی، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ دوم، انتشارات طهوری، ۱۳۵۴ ش. ص۳۰۰-۳۰۱ و ۳۰۴-۳۰۵.</ref>. قیام برای خداست که [[خاتم النبیین]] {{صل}} را یک تنه بر تمام عادات و [[عقاید]] [[جاهلیت]] [[غلبه]] داد و [[بت‌ها]] را از [[خانه خدا]] برانداخت و به جای آن [[توحید]] و [[تقوا]] را گذاشت، و نیز آن [[ذات مقدس]] را به مقام {{متن قرآن|قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى}}<ref>«آنگاه (میان او و پیامبر) به اندازه دو کمان یا نزدیک‌تر رسید» سوره نجم، آیه ۹.</ref> رساند»<ref>امام روح‌الله موسوی خمینی، صحیفه نور، مجموعه رهنمودهای امام خمینی، چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۱-۱۳۷۱ ش. ج۱، ص۳.</ref>.

[[قیام]] و [[مبارزه]] و [[حکومت]] [[انبیا]] برای [[خدا]] و تحقق [[عدالت]] و [[حق]] بوده است، چنان که [[خداوند]] به [[داوود]] {{ع}} فرمود: {{متن قرآن|يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ}}<ref>«ای داود! ما تو را در زمین خلیفه (خویش) کرده‌ایم پس میان مردم به درستی داوری کن» سوره ص، آیه ۲۶.</ref>.

خداوند [[مردمان]] را به [[عدالت اجتماعی]] فرمان داده است تا [[سلامت]] و [[سعادت]] آنان در دو [[جهان]] تأمین شود؛ و این همان [[عدالت فراگیر]] و پوشاننده همگان است، چنان که [[امیر]] بیان، [[علی]] {{ع}} درباره آن فرمود: {{متن حدیث|وَ الْعَدْلُ‏ سَائِسٌ‏ عَامٌ‏}}<ref>«عدالت تدبیر کننده‌ای است به سود همگان». نهج البلاغه، حکمت ۴۳۷.</ref>.

[[جامعه]] فاقد عدالت، جامعه‌ای مرده است. [[سرزمین]] بی‌عدالت چون زمین خشک و کشتزار بی‌حاصل است. با عدالت است که زمین زنده، [[سرزمین‌ها]] آباد، و مردمان و جامعه‌ها به [[درستی]] برپا می‌شوند. [[محمد]] [[حلبی]] از [[امام صادق]] {{ع}} درباره معنای این [[آیه]] [[پرسش]] کرد که خداوند فرموده است: {{متن قرآن|اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا}}<ref>«بدانید که خداوند زمین را پس از سترون شدن آن بارور می‌کند» سوره حدید، آیه ۱۷.</ref>. بدانید که خدا زمین را پس از مردن آن زنده می‌کند. [[حضرت]] فرمود: {{متن حدیث|الْعَدْلَ‏ بَعْدَ الْجَوْرِ}}<ref>«[مراد] عدات پس از ستم است». الکافی، ج۸، ص۲۶۷؛ تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۲۴۳؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۵۳.</ref>.

بر اساس همین نگاه به [[عدالت]] است که [[شهید]] عدالت، [[علی]] {{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|جَعَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ الْعَدْلَ قَوَاماً لِلْأَنَامِ وَ تَنْزِيهاً مِنَ‏ الْمَظَالِمِ‏ وَ الْآثَامِ‏ وَ تَسْنِيَةً لِلْإِسْلَامِ}}<ref>«خدای سبحان عدالت را مایه برپایی آدمیان و ستون زندگی آنان و سبب پاکی از ستمکاری‌ها و گناهان و روشنی چراغ اسلام قرار داده است». غررالحکم، ج۱، ص۳۳۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۲۰.</ref>.

بقای [[جامعه]] به عدالت است و آنجا که عدالت نیست، [[انتظار]] [[پاکی]] و [[سلامت]] [[اجتماعی]]، انتظاری [[بیهوده]] است. بدون [[اجرای عدالت]]، [[دین]] و [[احکام]] آن بی‌جان است. روشنی [[اسلام]] به عدالت است، و با خاموش شدن عدالت، اسلام چون چراغی خواهد بود خاموش که با آن [[راه]] نمی‌توان یافت و [[مردمان]] را به سامان نمی‌توان رساند، زیرا عدالت است که جامعه و مردمان را به [[صلاح]] و سامان می‌رساند. به بیان پیشوای عدالت‌گرایان، علی {{ع}}: {{متن حدیث|الْعَدْلُ‏ قِوَامُ‏ الرَّعِيَّةِ}}<ref>«عدالت برپا دارنده جامعه و مردمان است». غررالحکم، ج۱، ص۳۳۷؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۱۸.</ref>. {{متن حدیث|الرَّعِيَّةُ لَا يُصْلِحُهَا إِلَّا الْعَدْلُ‏}}<ref>«جامعه و مردمان را چیزی جز اجرای عدالت اصلاح نمی‌کند». شرح غررالحکم، ج۱، ص۳۵۴.</ref>.

در [[اندیشه]] پرورش یافتگان [[مدرسه نبوی]]، [[عدالت محور]] همه امور و اصل و اساس همه چیز است، چنان که علی {{ع}} فرموده است: {{متن حدیث|الْعَدْلُ‏ رَأْسُ‏ الْإِيمَانِ‏ وَ جِمَاعُ‏ الْإِحْسَانِ‏}}<ref>«عدالت سر ایمان و گردآورنده نیکی است». شرح غررالحکم، ج۲، ص۳۰؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۱۹.</ref>.

[[برترین]] [[مراتب ایمان]] اجرای عدالت است که در پرتو آن خوبی و [[نیکی]] در جامعه و مردمان سریان می‌کند و دین و [[دین‌داری]] معنا می‌یابد. این‌گونه است که [[جامعه دینی]] برپا می‌گردد و مردمان راست می‌شوند. [[امیر مؤمنان]] و پیشوای عدالت‌گستران [[علی]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|اجْعَلِ‏ الدِّينَ‏ كَهْفَكَ‏ وَ الْعَدْلَ‏ سَيْفَكَ‏ تَنْجُ مِنْ كُلِّ سُوءٍ وَ تَظْهَرْ عَلَى كُلِّ عَدُوٍّ}}<ref>«دین را پناهگاه و عدالت را شمشیر گیر، از هر بدی می‌رهی و بر هر دشمنی پیروزی می‌شوی». غررالحکم، ج۱، ص۱۳۹.</ref>.

[[دیانت]] و [[عدالت]] از هم گسست ندارند و از این روست که [[قرآن]] کتاب عدالت است و به بیان فرزند قرآن، علی {{ع}}: {{متن حدیث|هُوَ النَّاطِقُ بِالسُّنَّةِ الْعَدْلِ‏}}<ref>«قرآن است که به روش و سنّت عدل گویاست». غررالحکم، ج۲، ص۳۱۴.</ref>.

[[انسان]] [[تشنه]] عدالت است و فطرت او خواهان آن و وجودش با آن آشنا است. [[حلبی]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده است که فرمود: {{متن حدیث|الْعَدْلُ‏ أَحْلى‏ مِنَ‏ الْمَاءِ يُصِيبُهُ الظَّمْآنُ}}<ref>«عدالت شیرین‌تر از آبی است که به لب تشنه رسد». الکافی، ج۲، ص۱۴۶؛ الاختصاص، ص۲۶۱؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۵۳؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۱۷.</ref>. [[قرآن]] فرو فرستاده شده است تا کام [[آدمیان]] را از [[عدالت]] شیرین و زندگی‌شان را از آن لبریز سازد و [[پیامبر اکرم]] {{صل}} پیام‌آور این شیرینی و [[رستگاری]] است.<ref>[[م‍ص‍طف‍ی‌ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[سیره نبوی ج۲ (کتاب)|سیره نبوی]]، ج۲ ص ۲۴۹-۲۵۹.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

== پرسش‌های وابسته ==

* [[جایگاه و اهمیت عدالت اجتماعی در اسلام چیست؟ (پرسش)]]

== منابع ==

== پانویس ==

[[رده:اهداف اسلام]]