اختلاف: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:V0005.webm|بندانگشتی|285px|چپ|]]

==معناشناسی==

نخستین اختلاف[[بشر]]، اختلاف بر سر "[[فرمان‌روایی]]" و "[[ولایت‌امری]]" بوده است؛ در ماجرای [[هابیل و قابیل]]، [[روایات]] صحیحه‌ای وجود دارد که بیان می‌کند اختلاف اصلی بر سر [[ولایت امر]] بوده است<ref>در روایت، امام صادق{{ع}} از کسانی که گفته‌اند نزاع فرزندان آدم{{ع}} در مورد ازدواج و انتخاب همسر بوده به شدت برآشفته شده و به راوی فرموده است: {{متن حدیث|أَمَا تَسْتَحْیِی أَنْ تَرْوِیَ هَذَا عَلَی نَبِیِّ اللَّهِ آدَمَ فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ فَفِیمَ قَتَلَ قَابِیلُ هَابِیلَ فَقَالَ: فِی الْوَصِیَّةِ ثُمَّ قَالَ لِی: یَا سُلَیْمَانُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی آدَمَ أَنْ یَدْفَعَ الْوَصِیَّةَ وَ اِسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمَ إِلَی هَابِیلَ، وَ کَانَ قَابِیلُ أَکْبَرَ مِنْهُ، فَبَلَغَ ذَلِکَ قَابِیلَ فَغَضِبَ فَقَالَ: أَنَا أَوْلَی بِالْکَرَامَةِ وَ الْوَصِیَّةِ فَأَمَرَهُمَا أَنْ یُقَرِّبَا قُرْبَاناً بِوَحْیٍ مِنَ اللَّهِ إِلَیْهِ فَفَعَلاَ، فَقَبِلَ اللَّهُ قُرْبَانَ هَابِیلَ فَحَسَدَهُ قَابِیلُ فَقَتَلَهُ}}، «آیا شرم نمی‌کنی که چنین چیزی را به پیامبر خدا آدم نسبت می‌دهی؟»، گفتم: «پس، از روی چه قابیل، هابیل را کشت؟» فرمود: «به‌سبب وصیّت». آنگاه فرمود: «ای سلیمان! همانا خداوند تبارک‌وتعالی به آدم{{ع}} وحی فرمود تا وصیّت و اسم اعظم الهی را به هابیل دهد؛ حال آنکه قابیل بزرگ‌تر بود». این سخن به قابیل رسید و خشمگین گشت و گفت: من به کرامت و وصیّت سزاوارترم. پس آدم به فرمان خداوند ایشان را امر کرد تا قربانی پیشکش کنند و چنین کردند و خدا قربانی هابیل را پذیرفت و قابیل نیز رشک ورزید و او را کشت». عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، ج۱، ص۳۱۲؛ فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، الصافی، ج۲، ص۲۸، اراکی، محسن، درس اول «امامت در اندیشه اسلامی».</ref>. [[قابیل]] با [[آگاهی]] از اینکه [[حضرت آدم]]{{ع}} از سوی [[خدای متعال]] [[مأمور]] شده [[هابیل]] را "[[ولی امر]]" بعد از خود کند، به او [[حسد]] ورزید و او را کشت. بعضی گفته‌اند [[نزاع]] [[هابیل و قابیل]] بر سرِ دختر بوده است؛ به این صورت که یک دختر جنیه و یک دختر [[انسیه]] وجود داشته و پس از قرعه مشخص شد دختر زیبارو به نام هابیل درآمد. آنگاه قابیل [[حسادت]] ورزید و برادرش را کشت<ref>حتمال می‌رود منشأ این تحلیل‌های نادرست، برخی روایات معتبر یا نامعتبر باشد؛ از جمله: {{متن حدیث|عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ{{ع}} قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ عَلَی آدَمَ حَوْرَاءَ مِنَ الْجَنَّةِ فَزَوَّجَهَا أَحَدَ اِبْنَیْهِ وَ تَزَوَّجَ الْآخَرُ اِبْنَةَ الْجَانِّ}}؛ از برید بن معاویۀ عجلی روایت کرده که امام باقر{{ع}} فرمود: خداوند تبارک و تعالی حوریّه‌ای از بهشت فرو فرستاد و آدم او را بیکی از پسران خود تزویج کرد، و فرزند دیگرش را دختری از بنی جانّ تزویج نمود». شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۸۲. در روایتی دیگر نیز آمده است: {{متن حدیث|لَمَّا أَدْرَکَ قَابِیلُ مَا یُدْرِکُ الرَّجُلُ أَظْهَرَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ جِنِّیَّةً مِنْ وُلْدِ الْجَانِّ یُقَالُ لَهَا جُهَانَةُ فِی صُورَةِ إِنْسِیَّةٍ فَلَمَّا رَآهَا قَابِیلُ وَمِقَهَا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی آدَمَ أَنْ زَوِّجْ جُهَانَةَ مِنْ قَابِیلَ فَزَوَّجَهَا مِنْ قَابِیلَ ثُمَّ وُلِدَ لآِدَمَ هَابِیلُ فَلَمَّا أَدْرَکَ هَابِیلُ مَا یُدْرِکُ الرَّجُلُ أَهْبَطَ اللَّهُ إِلَی آدَمَ حَوْرَاءَ وَاِسْمُهَا تُرْکُ الْحَوْرَاءِ فَلَمَّا رَآهَا هَابِیلُ وَمِقَهَا فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی آدَمَ أَنْ زَوِّجْ تُرْکاً مِنْ هَابِیلَ}}؛ چون قابیل به سنّ بلوغ و تشخیص رسید، خداوند عزّوجلّ، دختری از فرزندان جنّیان را که جهانه نام داشت، به شکل یک انسان ظاهر و آشکار کرد؛ به محض آنکه نگاه قابیل به او افتاد، مهر او نیز به دلش افتاد، پس خداوند به آدم{{ع}} وحی فرستاد که جهانه را به عقد قابیل در آور و آدم چنین کرد. پس از آن، هابیل به دنیا آمد و چون به سنّ بلوغ و تشخیص رسید، خداوند عزّوجلّ، حوری بهشتی را که ترک نام داشت، به‌سوی آدم و به زمین فرستاد؛ به‌محض آنکه نگاه هابیل به او افتاد، مهر و او به دلش افتاد، پس خداوند به آدم وحی فرستاد که ترک را به عقد هابیل در آور». مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۱۱، ص۲۲۶.</ref>. این توجیهات، اعتباری ندارد، بلکه [[جنگ]] و [[نزاع]] بر ولایت‌ امری بعد از [[حضرت آدم]] بوده است<ref>ر.ک: اراکی، محسن، درس اول «امامت در اندیشه اسلامی».</ref>.

بر اساس دیدگاه مورخین [[اهل سنت]]، [[حدود]] ده [[نزاع]] هنگام [[رحلت پیامبر]]{{صل}} و پس از آن، میان [[مسلمانان]] رخ داد:  

#آوردن قلم و دوات.  

#بر پا کردن [[جنگ جمل]]، صفَّین و [[نهروان]].

==اختلاف در [[قرآن]]==

در تمام این موارد از [[تفرقه]] و جدایی به صورت امری [[نکوهیده]] و زیان بخش یاد شده است<ref>ر.ک: نصیری، علی، مقاله «اختلاف»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.</ref>.

#اختلافات طبیعی و [[تکوینی]]: از منظر [[قرآن کریم]] برخی اختلافات در [[طبیعت]] ضروری و ثمربخش هستند، همچون: اختلاف در [[آفرینش جهان]]، مانند:

##اختلاف و گوناگونی میوه‌ها و روییدنی‌ها: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهَا}}<ref>«آیا ندیدی که خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که از آن فرآورده‌هایی رنگارنگ برآوردیم؟» سوره فاطر، آیه ۲۷.</ref>؛

##اختلاف در [[آفرینش انسان]]، مانند: اختلاف در زبان و رنگ پوست [[انسان‌ها]]: {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ}}<ref>«و از نشانه‌های او آفرینش آسمان‌ها و زمین و گوناگونی زبان‌ها و رنگ‌های شماست» سوره روم، آیه ۲۲.</ref>.

#اختلافات عارضی: این اختلافات ناشی از [[ضرورت]] [[زندگی بشری]] و از اقتضائات [[زندگی]] [[دنیایی]] است. از قرآن استفاده می-شود اصل بر عدم اختلاف بین انسان‌هاست؛ زیرا همه انسان‌ها [[امت]] واحدی بودند و اختلافات عارضی موجب تفکیک و جدا شدنشان شد: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ النَّاسُ إِلَّا أُمَّةً وَاحِدَةً فَاخْتَلَفُوا}}<ref>«و مردم جز امّتی یگانه نبودند که اختلاف ورزیدند» سوره یونس، آیه ۱۹.</ref>.<ref>سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۱۰، ص۳۱-۳۲.</ref>.<ref>ر.ک: نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص:۵۲-۵۳.</ref>

##نگرش‌های گوناگون در [[تفسیر]] هستی، آفریننده آن، [[اسماء و صفات]] او: فرجام [[کار]] [[جهان]] و سرانجامِ [[بشر]] از مهم‌ترین عوامل [[تفرقه]] و جدایی گروه‌های [[انسانی]] است. گروهی از [[انسان‌ها]] به رغم پذیرش [[ضرورت]] وجود آفریننده [[حکیم]]، [[وحدانیّت]] او را در مرحله اصل [[آفرینش]] یا [[تدبیر]] هستی، [[انکار]] می‌کنند. از این دسته در اصطلاح [[قرآن]] با عنوان [[مشرکان]] یاد ‌شده است. گروهی از مشرکان به دو مبدأ در اصل آفرینش قائل بوده<ref>تاریخ جامع ادیان، ص۴۴۹‌ـ‌۴۸۴؛ اغاثة اللهفان، ج۲، ص‌۲۹۶‌ـ‌۳۰۰.</ref> و گروهی نیز مانند [[بت‌پرستان]]، به نیروهای طبیعی و [[غیبی]] متعدّدی از قبیل [[فرشتگان]]، [[خورشید]]، [[ستارگان]]، ماه و‌... [[گرایش]] یافته‌اند<ref>المیزان، ج۷، ص۱۷۳، ۱۸۷ و۲۳۶‌ـ‌۲۴۰ و ج۱۰، ص۲۷۸‌ـ‌۲۷۹؛ اغاثة‌ اللهفان، ج۲، ص۲۵۲‌ـ‌۳۰۰.</ref> که قرآن کریم این [[عقاید]] را با [[ذکر]] [[براهین]] و استدلالاتی [[باطل]] کرده است<ref>سوره انبیاء، آیه ۲۲، سوره انعام، آیه ۷۶-۷۸.</ref>.

==ریشه‌های اختلاف در قرآن==

# [[جهل و نادانی]]: [[جهل]] [[مردم]] به [[حقایق]]، منشأ برخی از [[اختلاف‌های عقیدتی]] برون دینی و درون دینی است. به‌گونه‌ای که اگر [[حقیقت]] آشکار شود دامنه اختلاف، برچیده خواهد شد. اما اگر [[جهل]] بر اثر کوتاهی باشد نکوهیده و در پی‌دارندۀ [[عقوبت الهی]] است. نمونۀ این گونه جهل و اختلاف را در داستان [[بنی اسرائیل]] بعد از گذشتن از [[نیل]] و تقاضای [[بت پرستی]]<ref>سوره اعراف، آیه ۱۳۸.</ref> و در گوساله پرست شدنشان در [[غیبت]] [[چهل]] روزۀ [[حضرت موسی]]{{ع}}<ref>سوره اعراف، آیه ۱۴۸.</ref> می‌‌بینیم.

# [[دنیا خواهی]]: [[آیات قرآن]] تصریح می‌کند که [[دنیاطلبی]]، امت‌هایی مثل [[یهود]] و [[نصارا]] را حتی بعد از دست یافتن بر [[براهین]] آشکار و روشن به اختلاف کشانده است: {{متن قرآن|إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَمَنْ يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ}}<ref>«بی‌گمان دین (راستین) نزد خداوند، اسلام است و اهل کتاب، اختلاف نیافتند مگر پس از آنکه به دانش دست یافتند، از سر افزونجویی که در میان ایشان بود و هر کس به آیات خداوند کفر ورزد (بداند که) خداوند حسابرس سریع است» سوره آل عمران، آیه ۱۹.</ref>. [[مفسران]] «[[بغی]]» را به معنای [[حسدورزی]] و [[ستیز]] با یکدیگر در [[طلب]] [[دنیا]] و گردن کشی در برابر [[حق]] دانسته‌اند<ref>شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج‌۲، ص‌۴۱۹؛ طبرسی، فضل بن حسن، جامع‌البیان، ج‌۲، ص‌۴۵۹؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج‌۲، ص‌۱۱۱.</ref>. [[مقاومت]] [[حاکمان]] [[ستم‌گری]] چون [[فرعون]] در برابر [[موسی]]{{ع}} و ایجاد [[تفرقه]] در میان [[مردم]]<ref>سوره قصص، آیه ۴.</ref>، [[اسلام]] نیاوردن گروه فراوانی از [[یهود]] و [[نصارا]] به‌ویژه دانشورانشان در برابر دعوتِ به [[حقّ]] [[پیامبر]]<ref>سوره بقره، آیه ۱۴۶.</ref> و تفرقه افکنی‌های [[منافقان]] در ماجرای ساختن [[مسجد ضرار]]<ref>سوره توبه، آیه ۱۰۷.</ref> برای [[حفظ]] موقعیّت [[اجتماعی]] و [[انتقام]] از [[مسلمانان]] ریشه در [[دنیاخواهی]] آنان داشته است<ref>جامع‌البیان، ج۱۲، ص‌۳۱‌ـ‌۳۳؛ مجمع‌البیان، ج‌۵، ص‌۱۱۰. </ref>.

با بررسی [[آیات]] مرتبط و روایات [[معصومان]]{{عم}} این نتیجه به دست می‌آید که ملک عظیم همان [[مقام]] [[وجوب]] [[طاعت]] است که [[خدای متعال]] به [[پیامبر]]{{صل}} و [[خاندان]] [[مطهر]] ایشان [[عطا]] نموده و [[حسادت]] به ملک عظیم، حسادت [[دشمنان اهل بیت]]{{عم}} به مقام امامت و خلافتی است که از سوی [[خدا]] به آن بزرگواران [[عنایت]] شده و انگیزه‌های مهم [[مخالفت]] با [[دستور پیامبر]]{{صل}} در مورد [[امامت]] و [[وصایت]] [[حضرت علی]]{{ع}} است.

# [[تفسیر]] ناصواب آیات: [[قرآن]]، آیات خود را به دو دسته [[محکم و متشابه]] تقسیم و اعلام ‌کرده است [[بیماردلان]] به قصد فتنه‌اندازی به [[آیات متشابه]] آن تمسّک می‌کنند: هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الأَلْبَابِ<ref>سوره آل عمران؛ آیه ۷.</ref>. به [[گواهی]] [[تاریخ]]، پیدایش همه یا بسیاری از فرقه‌های [[فقهی]] و [[کلامی]] میان [[مسلمانان]] چون: [[خوارج]]، مصوّبه، مشبّهه، مجبّره، صوفیّه و‌... بر اثر استناد به آیات متشابه و [[سوء]] برداشت ازاین دسته آیات بوده است<ref>الکافی، ج‌۱، ص‌۲۶۷؛ تفسیر صحیح آیات مشکله، ص‌۳۱۳.</ref>؛ چنان‌که خوارج با برداشت نادرست از [[آیه]] {{متن قرآن|إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ}}<ref>«داوری جز با خداوند نیست» سوره انعام، آیه ۵۷.</ref> و ‌مشبّهه با تفسیر ناصواب آیاتی چون {{متن قرآن|وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ}}<ref>«و (تنها) ذات بشکوه و کرامند پروردگارت ماندگار است» سوره الرحمن، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى}}<ref>«(خداوند) بخشنده بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا دارد» سوره طه، آیه ۵.</ref> و‌... با [[جسمانی]] دانستن [[خداوند]]، زمینه [[تفرقه]] را میان مسلمانان پدید آوردند<ref>الملل والنحل، سبحانی، ج‌۱، ص‌۵۵‌ـ‌۵۹.</ref>.

# [[شیطان]]: [[شیطان]] نقش مؤثری در بسیاری از تفرقه‌ها و ستیزها، با دخالت مستقیم و غیرمستقیم خود دارد. چنان‌که از نگاه [[قرآن]]، [[شیطان]] از رهگذر شراب‌خواری و قمار درصدد ایجاد [[دشمنی]] میان [[مردم]] است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ}}<ref>«شیطان، تنها بر آن است تا با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه افکند و از یاد خداوند و از نماز بازتان دارد؛ اکنون آیا دست می‌کشید؟» سوره مائده، آیه ۹۱.</ref>. [[حضرت یوسف]]{{ع}} شکاف ایجاد شده میان خود و برادرانش را به [[شیطان]] نسبت داده است: {{متن قرآن|وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا وَقَالَ يَا أَبَتِ هَذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقًّا وَقَدْ أَحْسَنَ بِي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَاءَ بِكُمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِمَا يَشَاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ}}<ref>«و پدر و مادر خود را بر اورنگ (خویش) فرا برد و همه برای او به فروتنی در افتادند و گفت: پدر جان! این تعبیر خواب پیشین من است که خداوند آن را درست گردانید و بی‌گمان به من نیکی فرمود هنگامی که مرا از زندان بیرون آورد و شما را پس از آنکه شیطان میان من و برادرانم را خراب کرده بود از بیابان (نزد من) آورد؛ به راستی پروردگارم در آنچه بخواهد، نازک‌بین است؛ همانا اوست که دانای فرزانه است» سوره یوسف، آیه ۱۰۰.</ref>.

==آثار زیان‌بار اختلاف==

#سیطره [[فرومایگان]]: [[ستیز]] و اختلاف باعث [[تضعیف]] جبهۀ [[حق]] شده و زمینه را برای قدرت‌یابی فرومایگان فراهم‌ می‌سازد. در برخی [[روایات]]، مقصود از [[برانگیختن]] [[عذاب]] از زیر پای مردم بر اثر تفرقه آنان، [[حاکمیّت]] فرومایگان و بردگان دانسته شده است: {{متن قرآن|هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ انْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ}}<ref>«بگو: او تواناست که عذابی آسمانی یا زمینی بر شما برانگیزد یا شما را گروه گروه به جان هم اندازد و رنج برخی از شما را به برخی دیگر بچشاند؛ بنگر چگونه آیات را گونه گون می‌آوریم باشد که آنان دریابند» سوره انعام، آیه ۶۵.</ref>.

# [[جنگ]] و [[خونریزی]]: نمونه‌‌ای از [[منازعات]] [[دینی]] و فرقه‌ای که به جنگ و خونریزی منجر شده را می‌توان در [[جنگ‌های صلیبی]] میان مسلمانان و [[مسیحیان]]، [[جنگ]] میان فرقه‌های [[مسلمان]] در شهرهایی چون [[ری]]، [[بغداد]] و‌... و صف‌آرایی‌های سنیّان با [[شیعیان]]، [[حنابله]] با [[شافعیان]]، [[اشاعره]] با معتزلیان [[مشاهده]] کرد<ref>الصحیح من سیره، ج‌۱، ص‌۶۱‌ـ‌۶۳‌.</ref>. قرآن هشدار می‌دهد که وقتی [[آتش]] [[جنگ]] برافروخته شود، فقط فتنه‌جویان را دربرنمی‌گیرد؛ بلکه همه طیف‌های [[اجتماعی]] را در کام خود فرو ‌می‌برد: {{متن قرآن|وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«و از فتنه‌ای پروا کنید که (چون درگیرد) تنها به کسانی از شما که ستم کردند نمی‌رسد (بلکه دامنگیر همه می‌شود) و بدانید که به راستی خداوند سخت کیفر است» سوره انفال، آیه ۲۵؛ مجمع‌البیان، ج‌۴، ص‌۴۸۷؛ المیزان، ج‌۹، ص‌۵۱‌ـ‌۵۲.</ref>.

#فرو ریختن [[هیمنه]] مسلمانان: قرآن تصریح می‌کند که اختلاف [[هیبت]] مسلمانان را در چشم [[دشمنان]] فرو‌می‌ریزد و به دشمنان جرأت می‌دهد تا به آنان [[هجوم]] برند: {{متن قرآن|وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ}}<ref>«و در هم نیفتید  که سست شوید  و شکوهتان از میان برود» سوره انفال، آیه ۴۶؛ غریب القرآن، ص‌۱۶۶؛ مجمع‌البحرین، ج‌۲، ص‌۲۳۷.</ref>.<ref>ر.ک: نصیری، علی، مقاله «اختلاف»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.</ref>