|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{امامت}}
| | #تغییر_مسیر [[سوره توحید]] |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سوره اخلاص در حدیث]] - [[سوره اخلاص در معارف و سیره رضوی]]</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| | |
| ==مقدمه==
| |
| [[تفسیر]] و بیان آثار [[سوره اخلاص]] در روایت‌های [[رضوی]]. این [[سوره]] دارای چهار [[آیه]] و مکی است، اگرچه احتمال [[مدنی]] بودن آن نیز وجود دارد<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۲۹؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۵۴؛ المیزان، ج۲۰، ص۳۸۷.</ref>. به آن سوره اخلاص می‌گویند، چون [[کلام]] [[توحیدی]] کلام [[اخلاص]] است<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۵۴.</ref>، یا هر کس به مضمون این سوره [[معتقد]] باشد و [[اقرار]] نماید، [[مؤمن]] مخلصی خواهد بود<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۵۴.</ref>. همچنین به آن [[سوره توحید]] می‌گویند، چون فقط از [[توحید]] سخن می‌گوید<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۵۴.</ref>. [[خداوند]] [[احد]] است و هیچ فرد دومی برایش [[تصور]] نمی‌شود: {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}}<ref>«بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.</ref>. خداوند [[صمد]] است که همه چیز در ذات، آثار و صفات، محتاج او است و همه قصدها به سوی اوست یا آنکه صمد یعنی خداوند، توخالی نیست و نیاز به خوردن، [[نوشیدن]]، [[خواب]] و [[زن]] و فرزند پیدا نمی‌کند: {{متن قرآن|اللَّهُ الصَّمَدُ}}<ref>«خداوند صمد است» سوره اخلاص، آیه ۲.</ref>. خداوند نه [[فرزندی]] دارد و نه فرزند کسی است. به تعبیر دیگر، نه چیزی از او جدا می‌شود و نه او از چیزی جدا شده است: {{متن قرآن|لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ}}<ref>«نه زاده است و نه او را زاده‌اند» سوره اخلاص، آیه ۳.</ref>. برای [[خداوند متعال]] کفوی نیست که در ذات یا در فعل مانند او باشد، یعنی مانند [[خدای تعالی]] بیافریند و [[تدبیر]] نماید: {{متن قرآن|وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ}}<ref>«و نه هیچ کس او را همانند است» سوره اخلاص، آیه ۴.</ref><ref>المیزان، ج۲۰، ص۳۸۷ – ۳۸۹.</ref>.
| |
| | |
| [[امام رضا]]{{ع}} در تفسیر {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}} برای [[لزوم]] اقرار به [[یگانگی خداوند]] [[متعال]] از سوی [[بندگان]]، [[دلایل]] متعددی بیان کرده است. اولین دلیل آن است که عدم [[اقرار به توحید]] زمینه ساز توهم دو یا چند [[مدبر]] برای عالم است که سبب شناخته‌نشدن [[خالق]] [[حقیقی]] [[انسان]] شده، همین موجب پرستیده‌شدن خدای غیر [[واقعی]] می‌گردد. در این صورت، خدای [[واقعی]] شناخته نمی‌شود تا از دستورهای او [[اطاعت]] نمایند و از آنچه [[نهی]] می‌کند، دوری کنند. از سوی دیگر، در صورت عدم [[وجوب]] [[اقرار به توحید]]، هیچ‌یک از [[خدایان]] برای [[عبادت]] و اطاعت نسبت به دیگری [[اولویت]] نخواهد داشت. این نیز موجب اطاعت‌نشدن [[خداوند متعال]] می‌گردد. جواز عدم [[اطاعت خداوند]] نیز سبب [[کفر]] به [[خداوند]] و تمامی کتاب‌ها و [[انبیای الهی]]، [[اثبات]] هر [[باطل]] و ترک هر حقی، حلال‌دانستن تمامی [[محرمات]]، [[تحریم]] همه [[حلال‌ها]]، ارتکاب تمام [[گناهان]]، خارج‌شدن از همه [[طاعات]]، [[مباح]] دانستن هرگونه [[فساد]] و باطل‌نمودن هر حقی خواهد بود. دلیل دیگر اینکه اگر جایز باشد که [[خدا]] را [[یکتا]] ندانسته و غیر او را هم خدا بشماریم، پس جایز است [[ابلیس]] هم ادعای خدایی نماید و با تمامی [[احکام]] خداوند معارضه کند و [[مردم]] را به سوی خود [[دعوت]] کند. روشن است که این نیز موجب کفر بسیار بزرگ و [[نفاق]] شدیدی خواهد بود<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۰۲- ۱۰۳؛ علل الشرایع، ج۱، ص۲۵۵.</ref>. این [[حدیث]] نشان می‌دهد که در اقرار به توحید، تمامی مسائل و [[احکام دینی]] نهفته و در واقع تمامی [[معارف]] [[اسلام]] (اصول، [[فروع]] و [[اخلاق]]) بر اساس [[توحید]] پی‌ریزی شده است<ref>المیزان، ج۲۰، ص۳۸۷.</ref>، برخی [[روایت‌ها]] نیز به این مسأله تصریح نموده‌اند<ref>التوحید، ص۹۶؛ معانی الأخبار، ص۱۱.</ref>. همچنین آنگاه که از [[امام رضا]]{{ع}} درباره توحید سؤال شد، فرمود: هر کسی که [[سوره]] {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}} را قرائت کند و به آن [[ایمان]] آورد، توحید را شناخته است<ref>الکافی، ج۱، ص۲۳۰- ۲۳۱؛ التوحید، ص۲۸۴؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۴.</ref>. و فرمود: [[سوره اخلاص]] یک متن کامل و شناخته‌شده، برای پاسخ به بسیاری از سؤالات [[توحیدی]] است<ref>التوحید، ص۹۵.</ref>. بر این اساس، [[سوره توحید]] ارائه‌کننده تصویر کاملی از توحید بوده و [[فهم]] درست آن برای [[شناخت خداوند]] کافی است. طبق [[روایت]] آن [[حضرت]] از پدرانشان از [[رسول خدا]]{{صل}}، سوره اخلاص معادل ثلث [[قرآن]] معرفی شده است<ref>صحیفة الإمام الرضا{{ع}}، ص۶۶؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۳۷.</ref>. در توجیه این موضوع که هم در [[منابع شیعه]]<ref>الکافی، ج۲، ص۶۴۴؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۶۲؛ التوحید، ص۹۵؛ المحاسن، ج۱، ص۱۵۳.</ref> و هم در [[منابع اهل سنت]]<ref>صحیح البخاری، ج۶، ص۱۰۵؛ سنن ابن ماجة، ج۲، ص۱۲۴۴؛ المسند، ابن حنبل، ج۱۱، ص۱۸۴؛ ج۵، ص۴۱۸؛ السنن الکبری، نسائی، ج۶، ص۱۷۳.</ref> آمده است، می‌توان گفت هرچه در [[قرآن]] است، در مجموع در اصول سه‌گانه [[توحید]]، [[نبوت]] و [[معاد]] خلاصه می‌شود. [[سوره اخلاص]] نیز متضمن توحید است که یکی از آن سه اصل می‌باشد<ref>المیزان، ج۲۰، ص۳۹۰.</ref>.
| |
| | |
| [[رجاء بن ابی‌ضحاک]]، [[مأمور]] انتقال [[امام رضا]]{{ع}} از [[مدینه]] به [[مرو]]، به دلیل [[همراهی]] مستمر با [[امام]]، گزارش دقیق، مفصل و بی‌نظیری از [[سیره عبادی]] آن [[حضرت]] ارائه نموده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۸۰ – ۱۸۳.</ref>. طبق این گزارش، سوره اخلاص یکی از سوره‌هایی است که امام رضا{{ع}} در نمازهایش قرائت می‌کرد، امام در رکعت دوم تمامی نمازهای [[واجب]] [[حمد]] و سوره اخلاص قرائت می‌کرده است، البته به جز [[نماز صبح]]، ظهر و عصر [[روز جمعه]]. علاوه بر این، سی‌بار سوره اخلاص بعد از [[سوره حمد]] در دو رکعت اول از [[نماز شب]]، و سه‌بار سوره اخلاص بعد از سوره حمد در [[نماز]] شفع و [[وتر]] می‌خواند. ابن ابی‌ضحاک همچنین می‌گوید: آن حضرت هنگام خواندن این [[سوره]] هرگاه [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}} را می‌خواند، آهسته می‌فرمود: {{متن حدیث|اللَّهُ أَحَدٌ}}. بعد از اتمام سوره نیز سه‌بار می‌فرمود: {{متن حدیث|كَذَلِكَ اللَّهُ رَبُّنَا}}، یعنی [[پروردگار]] ما این‌چنین است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۸۱ – ۱۸۳.</ref>. قرائت ذکر {{متن حدیث|كَذَلِكَ اللَّهُ رَبِّي}} بعد از اتمام سوره در موارد دیگر نیز از آن حضرت وارد شده<ref>الکافی، ج۱، ص۲۳۰-۲۳۱؛ التوحید، ص۲۸۴؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۱۳۳- ۱۳۴.</ref> که در واقع [[امتثال امر]] [[خداوند]] و [[اقرار به توحید]] است<ref>تفسیر بیان السعادة، ج۴، ص۲۸۵.</ref>.
| |
| درباره آثار [[قرائت]] سوره اخلاص روایت‌های متعددی از امام رضا{{ع}} رسیده است. طبق [[روایت]] آن حضرت، هرکس سوره‌های کافرون و [[اخلاص]] را در [[نماز واجب]] بخواند، [[خداوند]] او و [[پدر]] و [[مادر]] و فرزندانش را می‌آمرزد و این‌کار تا آنجا در [[سعادت انسان]] مؤثر است که اگر [[انسان]] [[شقی]] باشد، نامش در [[دیوان]] سعادتمندان ثبت می‌شود و خداوند او را (در [[قیامت]]) [[خوشبخت]] و [[شهید]] زنده می‌کند و شهید میرانده و شهید [[مبعوث]] می‌شود<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۳۴۴.</ref>. بر پایه [[روایت]] دیگری از آن [[حضرت]]، اگر کسی ۲۱بار [[سوره اخلاص]] را در میان [[نافله]] صبح و [[نماز صبح]] قرائت کند، خداوند برای او قصری در [[بهشت]] بنا خواهد کرد و اگر آن را چهل‌بار بخواند، خداوند تمام [[گناهان]] گذشته و [[آینده]] او را می‌بخشد<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۱۳۹.</ref>. همچنین طبق روایت دیگری از ایشان، هر کس بعد از [[نماز]] [[مغرب]] چهار رکعت نماز بخواند، سپس قبل از آنکه سخنی بگوید ده رکعت دیگر بخواند که در هر رکعت، [[حمد]] و سوره اخلاص را قرائت نماید، معادل [[آزاد]] کردن ده [[بنده]] [[ثواب]] خواهد برد<ref>الکافی، ج۶، ص۵۹۹.</ref>. آن حضرت از [[پدران]] خود، از [[رسول خدا]]{{صل}} نقل کرده است که هر کسی در کنار [[قبور]] یازده‌بار سوره اخلاص را قرائت کند و ثوابش را به اموات اهدا نماید، به اندازه اموات [[اجر]] خواهد برد<ref>صحیفة الإمام الرضا{{ع}}، ص۴۶- ۴۷.</ref>. این مضمون در [[منابع اهل سنت]] نیز به نقل از [[امام علی]]{{ع}} از رسول خدا{{صل}} آمده است<ref>عمدة القاری، ج۳، ص۷۶؛ کنز العمال، ج۱۵، ص۶۵۵.</ref>. آن حضرت با تأکید بر اهمیت و [[فضیلت]] شب ۲۷ [[رجب]]، برای این شب [[دوازده]] رکعت نماز با کیفیت خاصی را توصیه کرده است که معادل [[عبادت]] شصت‌سال است. در این نماز، قرائت هفت‌بار سوره اخلاص و برخی سوره‌های دیگر بعد از هر دو رکعت آن وارد شده است<ref>مصباح المتهجد، ج۲، ص۸۱۳.</ref>. بر اساس روایت دیگری از ایشان، خواندن سوره اخلاص در رکعت دوم نافله صبح نیز سفارش شده است<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۱۳۹.</ref>. همچنین توصیه‌هایی از آن حضرت درباره قرائت این [[سوره]] برای جلوگیری از [[چشم زخم]] و درمان بعضی از [[بیماری‌ها]] مانند سردرد و تب رسیده است<ref>مکارم الأخلاق، ص۳۶۵، ۴۰۱، ۴۱۳.</ref>.
| |
| | |
| همچنین [[حضرت]] برای خروج از [[منزل]] بعد از گفتن ذکر مختصری، [[قرائت]] [[سوره اخلاص]] به طرف راست، چپ، عقب، جلو، بالا و پایین را سفارش کرده است. ایشان تصریح کرده است که هرکس این عمل را انجام دهد در تمام آن [[روز]] در [[امان]] [[خداوند متعال]] خواهد بود<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۳۹۸.</ref>. همچنین نقل شده است که [[امام رضا]]{{ع}} هرگاه می‌خواستند [[لباس]] جدیدی بپوشند، ظرف آبی [[طلب]] می‌کرد و ده بار {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ}}، ده بار {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ}} و ده بار {{متن قرآن|قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ}} بر آن می‌خواند، و سپس آب را بر آن لباس می‌پاشید و می‌فرمود: هرکس قبل از اینکه لباسش را بپوشد چنین کند، تا وقتی که یک نخ از آن لباس هم باقی باشد، [[زندگی]] با وسعت و [[راحتی]] خواهد داشت<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۳۱۵.</ref>. آن حضرت برای بر آورده شدن [[حاجات]]، عملی را بیان کرده است. یکی از مراحل این عمل، دو رکعت [[نماز]] است که در هر رکعت بعد از [[حمد]]، سوره اخلاص در مواضع گوناگون نماز با تعداد مشخص قرائت می‌شود. پانزده بار بعد از حمد، یازده بار در [[رکوع]]، ده بار بعد از رکوع در حال ایستاده، ده بار در هر [[سجده]] و ده بار بعد از سر برداشتن از هر سجده<ref>المقنع، ص۱۵۲- ۱۵۳.</ref>، که در مجموع ۱۵۲ بار سوره اخلاص در کل نماز خوانده می‌شود. طبق این [[روایت]]، هنگامی که [[حاجت]] برآورده شد نیز باید دو رکعت نماز [[شکر]] به جا آورده شود که در رکعت اول، سوره‌های حمد و [[اخلاص]] قرائت می‌شود<ref>المقنع، ص۱۵۳.</ref>. همچنین از آن حضرت برای برآورده شدن حاجات، دو عمل دیگر نیز وارد شده است که [[اقامه نماز]] نیز جزو آن بوده و در مراحل مختلف نماز، سوره اخلاص هر بار پانزده مرتبه قرائت می‌شود<ref>الکافی، ج۶ ص۶۲۳ - ۶۲۴؛ مصباح المتهجد، ج۱، ص۳۴۱ – ۳۴۲.</ref>.<ref>[[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[سوره اخلاص - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «سوره اخلاص»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]] ص ۱۵-۱۹.</ref>
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده: 1100515.jpg|22px]] [[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[سوره اخلاص - کاظمی بنچناری (مقاله)|مقاله «سوره اخلاص»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۲''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:سوره اخلاص]]
| |
| [[رده:مدخل]]
| |
