عدالت اجتماعی در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

مثنوی [[معنوی]]، دفتر ششم، [[بیت]] ۲۵۹۶.

و نیز با [[تمثیل]] این تعریف را تبیین کرده است:

مثنوی معنوی، دفتر پنجم، ابیات ۱۰۸۹-۱۰۹۱.</ref>، مبنای همه امور است و [[خداوند]] همه چیز را بر عدل [[استوار]] کرده است. برپایی همه امور به عدل، و [[استواری]] همه چیز به آن است، چنان که در [[حدیث نبوی]] آمده است: {{متن حدیث|بِالْعَدْلِ‏ قَامَتِ‏ السَّمَاوَاتُ‏ وَ الْأَرْضُ}}<ref>«آسمان‌ها و زمین به عدل برپاست». المفردات، ص۳۲۵؛ تفسیر الصافی، ج۲، ص۶۳۸.</ref>.

در [[نظام]] [[دین]] نه تنها همه چیز بر [[عدل]] [[استوار]] است، بلکه عدل مقیاس همه چیز است. استاد [[شهید]]، [[مرتضی مطهری]] دراین‌باره می‌نویسد: «در [[قرآن]]، از [[توحید]] گرفته تا [[معاد]]، و از [[نبوت]] گرفته تا [[امامت]] و [[زعامت]]، و از آرمان‌های فردی گرفته تا هدف‌های [[اجتماعی]]، همه بر محور عدل استوار شده است. عدل قرآن، همدوش توحید، رکن معاد، [[هدف]] [[تشریع]] نبوت، [[فلسفه]] زعامت و امامت، معیار کمال فرد و مقیاس [[سلامت]] [[اجتماع]] است. عدل قرآن، آنجا که به توحید یا معاد مربوط می‌شود، به نگرش [[انسان]] به هستی و [[آفرینش]] شکل خاص می‌دهد و به عبارت دیگر نوعی [[جهان‌بینی]] است. آنجا که به نبوت و تشریع و [[قانون]] مربوط می‌شود، یک مقیاس و معیار قانون‌شناسی است؛ و به عبارت دیگر جای پایی است برای [[عقل]] که در ردیف [[کتاب و سنت]] قرار گیرد و جزء منابع [[فقه]] و [[استنباط]] به شمار آید. آنجا که به امامت و [[رهبری]] مربوط می‌شود یک [[شایستگی]] است. آنجا که پای [[اخلاق]] به میان می‌آید، آرمانی [[انسانی]] است. و آنجا که به اجتماع کشیده می‌شود یک [[مسئولیت]] است»<ref>مرتضی مطهری، عدل الهی، چاپ دهم، انتشارات حکمت، ۱۳۵۷ شص۳۸.</ref>.

دین و [[احکام دین]] و [[شریعت]] بدون عدالت فاقد [[روح]] است. عدالت جان شریعت است، جان دین است. دین فارغ از عدالت، دین نیست. دین منهای عدالت، وسیله‌ای است برای به بند کشیدن [[انسان‌ها]] در رفتنشان به سوی [[حق]]. [[عدالت]] اصلی بنیادین است که [[ملاک تشخیص حق]] و [[باطل]]، و مقیاس سنجش همه چیز، از جمله «[[دین]]» است.

«اصل عدالت از مقیاس‌های [[اسلام]] است، که باید دید چه چیز بر او منطبق می‌شود. عدالت در [[سلسله]] [[علل احکام]] است، نه در سلسله معلولات. نه این است که آن چه دین گفت [[عدل]] است، بلکه آن چه عدل است دین می‌گوید. این معنای مقیاس بودن عدالت است برای دین. پس باید بحث کرد که آیا دین مقیاس عدالت است یا عدالت مقیاس دین. مقدسی اقتضا می‌کند که بگوییم دین مقیاس عدالت است، اما [[حقیقت]] این طور نیست؛ این نظیر آن چیزی است که در باب [[حسن و قبح عقلی]] میان [[متکلمین]] رایج شد و [[شیعه]] و [[معتزله]] [[عدلیه]] شدند، یعنی عدل را مقیاس دین شمردند، نه دین را مقیاس عدل. به همین دلیل، [[عقل]] یکی از [[ادله]] شرعیه قرار گرفت تا آنجا که گفتند: {{متن حدیث|الْعَدْلُ‏ وَ التَّوْحِيدُ عَلَوِیَّان وَالْجَبْرُ وَ التَّشْبِیهُ أُمَوِیَّان}}.

[[خداوند]] به [[دادگری]] و قسط [[فرمان]] داده است و این رسم را که به نام دین، [[فحشا]] و [[ستم]] کنند، و دین وسیله توجیه [[بی‌عدالتی‌ها]] باشد، منکوب کرده است. {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ}}<ref>«به راستی خداوند به دادگری و نیکی کردن و ادای (حقّ) خویشاوند، فرمان می‌دهد» سوره نحل، آیه ۹۰.</ref>. عدالت [[ارزش]] ذاتی دارد و [[سلامت]] همه چیز به آن است. از این روست که خداوند فرمان می‌دهد که برپا کننده قسط و [[عدالت اجتماعی]] باشید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ}}<ref>«ای مؤمنان! به دادگری بپاخیزید» سوره نساء، آیه ۱۳۵.</ref>.

بی‌گمان کسانی می‌توانند مصداق این [[محبت الهی]] باشند که برای او قیام کنند و عدالت‌خواهی‌شان از سر [[حق]] خواهی باشد. خداوند به قیام برای حق فرا خوانده است؛ و یگانه راه برپایی [[قسط]] و عدالت و [[اصلاح]] همه امور، همین است. [[امام خمینی]] در مکتوبی به [[تاریخ]] یازدهم [[جمادی الاولی]] ۱۳۶۳ [[هجری قمری]] که تاریخی‌ترین [[سند]] [[مبارزاتی]] آن وجود بی‌بدیل است، به همین امر فرا خوانده است؛ به [[عدالت خواهی]] و به برپا داشتن عدالت از جایگاه قیام برای [[خدا]]: «قال [[الله]] تعالی: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى}}<ref>«بگو: تنها شما را به (سخن) یگانه‌ای اندرز می‌دهم و آن اینکه: دو تن دو تن و تک تک برای خداوند قیام کنید سپس بیندیشید، در همنشین شما دیوانگی نیست؛ او برای شما جز بیم‌دهنده‌ای پیش از (رسیدن) عذابی سخت نیست» سوره سبأ، آیه ۴۶.</ref> [[خدای تعالی]] در این [[کلام]] [[شریف]]، از سر [[منزل]] تاریک [[طبیعت]] تا منتهای [[سیر]] [[انسانیت]] را بیان کرده و [[بهترین]] موعظه‌هایی است که [[خدای عالم]] از میان تمام [[مواعظ]] [[انتخاب]] فرموده و این یک کلمه را پیشنهاد [[بشر]] فرموده. این کلمه تنها [[راه]] [[اصلاح]] در [[جهان]] است. [[قیام]] برای خداست که [[ابراهیم خلیل]] الرحمن را به [[منزل]] [[خلت]] رسانده و از جلوه‌های گوناگون [[طبیعت]] رهانده.

و خداوند همگان را به [[امانت‌داری]] و [[عدالت‌ورزی]] [[فرمان]] می‌دهد: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ}}<ref>«خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید و چون میان مردم داوری می‌کنید با دادگری داوری کنید؛ بی‌گمان خداوند به کاری نیک اندرزتان می‌دهد؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست» سوره نساء، آیه ۵۸.</ref>

زنده بودن و سلامت همگان، بلکه [[زمین]] و [[زمان]] در گرو عدالت است. {{متن حدیث|الْعَدْلُ‏ حَيَاةٌ}}<ref>«عدالت باعث زنده ماندن [همه چیز] است». غررالحکم، ج۱، ص۲۰؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۱۸.</ref>.

با این جهت‌گیری است که پیام‌آور عدالت و [[رسول]] [[هدایت]] فرموده است: {{متن حدیث|عَدْلُ‏ سَاعَةٍ خَيْرٌ مِنْ‏ عِبَادَةِ سَبْعِينَ‏ سَنَةً قِيَامٍ لَيْلُهَا وَ صِيَامٍ نَهَارُهَا}}<ref>«ساعتی اجرای عدالت از هفتاد سال عبادتی که شب‌هایش به نماز شب و روزهایش به روز بگذرد برتر و بهتر است». جامع الاخبار، ص۱۸۰؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۳۵۲؛ مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۱۷.</ref>.

قرآن کتاب [[فطرت]] است و [[آدمیان]] به فطرت خویش [[عاشق]] عدالت و منزجر از هر‌گونه ستم‌اند، و چیزی جز عدالت آنان را [[سیراب]] نمی‌کند و [[جامعه]] جز با عدالت به [[آرامش]] و [[آسایش]] [[حقیقی]] نمی‌رسد. دخت گرامی [[رسول خاتم]] در [[خطبه]] مشهور خویش در [[روز]] دهم [[رحلت پیامبر]]، یعنی در اوج [[قیام]] خویش برای عدالت، فرمود: {{متن حدیث|فَفَرَضَ اللَّهُ... الْعَدْلَ‏ تَسْكِيناً لِلْقُلُوبِ‏}}<ref>«خداوند عدالت را وسیله آرامش دل‌ها قرار داده است». أبوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی (الصدوق)، علل الشرایع، قدم له السید محمد صادق بحر العلوم، الطبعة الثانیة، المکتبة الحیدریة، النجف، ۱۳۸۵-۱۳۸۶ ق. افست دار احیاء التراث العربی، بیروت، ص۲۴۸؛ این طیفور این عبارت را چنین نقل کرده است: {{متن حدیث|فَفَرَضَ اللَّهُ... الْعَدْلَ‏ تَنَسُّكاً لِلْقُلُوبِ‏}} أبوالفضل احمد بن أبی طاهر (ابن طیفور)، بلاغات النساء، فهرسة و تحقیق یوسف البقاعی، الطبعة الاولی، دار الاضواء، بیروت، ۱۴۲۰ ق. ص۲۵؛ علامه اربلی نیز در کشف الغمة، ج۱، ص۴۸۳ همین عبارت را آورده است؛ و طبری امامی بدین صورت آورده است: {{متن حدیث|فَفَرَضَ اللَّهُ... الْأَحْکَامَ الْعَدْلَ إِینَاساً لِلرَّعِیَّةِ}} أبوجعفر محمد بن جریر بن رستم الطبری الامامی، دلائل الامامة، المطبعة الحیدریة، النجف، ۱۳۸۳ ق. الطبعة الثالثة، افست منشورات الرضی، قم، ۱۳۶۳ ش. ص۳۲-۳۳؛ و ابو منصور طبرسی این‌گونه آورده است: {{متن حدیث|فَجَعَلَ اللهُ... الْعَدْلَ تَنْسِیقَاً لِلْقُلُوبِ}}؛ الاحتجاج، ج۱، ص۹۹.</ref>.

[[حضرت پیامبر]] [[عدالت]] و دعوت‌کننده به [[عبودیت]] بود. عدالت برای عبودیت. [[خداوند]] به [[صراحت]] این نسبت را روشن فرموده و آن [[حضرت]] را [[مأمور]] [[برپایی عدالت]] معرفی کرده است. {{متن قرآن|فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ}}<ref>«پس به همین (یگانگی مردم را) فرا خوان و چنان که فرمان یافته‌ای پایداری کن و از هوس‌های آنان پیروی مکن و بگو: به هر کتابی که خداوند فرو فرستاده است ایمان دارم و فرمان یافته‌ام که میان شما دادگری کنم» سوره شوری، آیه ۱۵.</ref>.

آن حضرت در عمل به تمام معنا برپا دارنده قسط و عدالت بود و از همین روست که در [[زیارت]] آن حضرت می‌خوانیم: {{متن حدیث|السَّلَامُ‏ عَلَيْكَ‏ يَا قَائِماً بِالْقِسْطِ}}<ref>«سلام بر تو ای برپا دارنده قسط و عدالت». عباس بن محمد رضا قمی، مفاتیح الجنان، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۴ ش. ص۵۷۶.</ref>.

حساسیت آن حضرت در برپایی عدالت چنان بود که می‌فرمود: {{متن حدیث|أَيَّهَا النَّاسُ إِنَّهُ وَاللهِ مَا فِيكُمْ أَحَدٌ أَقْوَى‏ عِنْدِي‏ مِنَ‏ الضَّعِيفِ‏ حَتَّى‏ آخُذَ الْحَقَّ لَهُ‏ وَ لَا أَضْعَفَ عِنْدِي‏ مِنَ الْقَوِيِّ حَتَّى آخُذَ الْحَقَّ مِنْهُ}}<ref>«مردم، به خدا سوگند که بی‌گمان کسی از شما نزد من قوی‌تر از ضعیف نیست تا حقش را بگیرم، و کسی نزد من ضعیف‌تر از قوی نیست تا حق [دیگران] را از او بستانم». الکامل فی اللغة و الادب، ج۱، ص۸.</ref>.

آنان که خداترسند و [[پروای الهی]] دارند، آگاهند که در [[اموال]] و دارایی‌شان [[حق]] بینوایان [[مستتر]] است و باید آن حق را ادا کنند: {{متن قرآن|وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ}}<ref>«و در دارایی‌هایشان بخشی برای (مستمند) خواهنده و بی‌بهره بود» سوره ذاریات، آیه ۱۹.</ref>.

همیشه وجود [[فقیر]] و [[محروم]] در یک [[جامعه]] دلیل بر [[جنایت]] و بهره‌کشی [[توانگران]] آن جامعه است.

{{متن قرآن|وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ * يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! بسیاری از دانشوران دینی (اهل کتاب) و راهبان، دارایی‌های مردم را به نادرستی می‌خورند و (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند؛ (ایشان) و آنان را که زر و سیم را می‌انبارند و آن را در راه خداوند نمی‌بخشند به عذابی دردناک نوید ده! * روزی که آن را در آتش دوزخ بگدازند و با آن بر پیشانی و پهلو و پشت آنان داغ نهند (و به ایشان گویند:) این همان چیزی است که برای خود می‌انباشتید اکنون آنچه را می‌انباشتید بچشید!» سوره توبه، آیه ۳۴-۳۵.</ref>.

آنان که با بهره‌کشی و ستمگری، زراندوزی می‌کنند و شادخواری می‌نمایند تن به [[عدالت اجتماعی]] نمی‌دهند. بقای زراندوزانه و شادخوارانه آنان در ستمگری [[اقتصادی]] است؛ و آن عدالت اجتماعی که ریشه [[بی‌عدالتی]] اقتصادی را می‌کند با چنین بقایی در [[تزاحم]] است. از همین روست که آنان در همه ادوار [[تاریخ]] برابر [[نهضت]] [[پیامبران]] و [[اصلاح]] طلبان ایستاده‌اند و به [[صراحت]] [[مخالفت]] خود را ابراز داشته‌اند و همه [[قدرت]] و امکانات خود را در نابود ساختن و [[منحرف]] کردن [[حرکت‌های اصلاحی]] مُنذران به کار برده‌اند.

{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ}}<ref>«و ما در هیچ شهری، بیم‌دهنده‌ای نفرستادیم مگر که کامرانان آن (شهر) گفتند: ما منکر پیام رسالت شماییم» سوره سبأ، آیه ۳۴.</ref>.

این [[توانگران]] هستند که [[فقر]] را به جامعه [[تحمیل]] و [[امنیت اقتصادی]] را از آن سلب می‌کنند. [[ثروت‌ها]] و دارایی‌های جامعه از آن همگان است و باید مانند خون در پیکر جامعه در گردش باشد که جمع شدن آن در یک گوشه و یا توقف آن در یک جا و دست به دست شدن آن میان [[توانگران]] [[حیات]] [[جامعه]] را سلب می‌کند، به همین سبب [[خداوند]] اعلام فرمود: {{متن قرآن|كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ}}<ref>«آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد» سوره حشر، آیه ۷.</ref>.

[[ذوالقرنین]] در شگفت شد و علت را جویا گردید. آنان از [[حکومت]] [[عدالت]] در میان خود سخن گفتند و در پاسخ پرسش‌های او آثار و نتایج عدالت را برشمردند: همچنان که می‌رفت به مردمانی عالم از [[قوم موسی]] رسید که به [[حق]] [[هدایت]] می‌کردند و بر مبنای عدالت عمل می‌نمودند. پس چون آنان را دید، بدیشان فرمود: ای مردم، مرا از وضع خود [[آگاه]] کنید که من تمام خاور و باختر، و خشکی و دریا، و [[پستی]] و بلندی، و [[روشنایی]] و [[تاریکی]] [[زمین]] را پیموده‌ام و با جامعه‌ای مانند شما روبه‌رو نشده‌ام. چرا [[گور]] مردگانتان بر در خانه‌هایتان است؟ گفتند: برای این که [[مرگ]] را فراموش نکنیم و یادش را از دل‌هایمان بیرون نبریم. فرمود: چرا خانه‌هایتان در ندارد؟ گفتند: در میان ما دزد و مشکوکی نیست و جز انسان‌های [[امین]] در میان ما کسی نیست. فرمود: چرا فرماندهانی ندارید؟ گفتند: ما به یکدیگر [[ستم]] روا نمی‌داریم. فرمود: چرا حاکمانی در میانتان نیست؟ گفتند: ما با یکدیگر [[دشمنی]] نمی‌ورزیم. فرمود: چرا [[پادشاه]] ندارید؟ گفتند: ما [[ثروت اندوزی]] نمی‌کنیم. فرمود: چرا بر یکدیگر [[برتری]] ندارید و متفاوت نیستید؟ گفتند: زیرا با یکدیگر [[مواسات]] و [[مهربانی]] می‌کنیم. فرمود: چرا با یکدیگر [[نزاع]] نمی‌کنید و [[اختلاف]] ندارید؟ گفتند: به سبب نزدیک و [[الفت]] قلب‌هایمان و [[اصلاح]] میان خودمان. فرمود: چرا [[زیاده‌روی]] و [[کشتار]] میان شما نیست؟ گفتند: زیرا [[اراده]] خود را بر طبیعتمان و [[بردباری]] را بر هوس‌هایمان چیره کرده‌ایم. فرمود: چرا [[وحدت]] دارید و بر [[راه مستقیم]] [[سیر]] می‌کنید؟ گفتند: زیرا به یکدیگر [[دروغ]] نمی‌گوییم و [[نیرنگ]] نمی‌زنیم و پشت سر یکدیگر [[بدگویی]] نمی‌کنیم. فرمود: مرا خبر دهید که چرا میان شما نادار و کمبودداری یافت نمی‌شود؟ گفتند: زیرا ما به طوری مساوی تقسیم می‌کنیم. فرمود: چرا میان شما [[انسان]] [[خشن]] و [[تندخویی]] وجود ندارد؟ گفتند: زیرا خود را به افتادگی و [[فروتنی]] پرورده‌ایم. فرمود: چرا [[خداوند]] طولانی‌ترین عمرها را به شما داده است؟ گفتند: چون به [[حق]] [[رفتار]] می‌نماییم و به [[عدالت]] [[حکم]] می‌کنیم.<ref>{{متن حدیث|فَبَيْنَا هُوَ يَسِيرُ إِذْ وَقَعَ عَلَى الْأُمَّةِ الْعَالِمَةِ مِنْ قَوْمِ مُوسَى الَّذِينَ‏ {{متن قرآن|يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ}}«و از قوم موسی گروهی هستند که به حق راهنمایی می‌کنند و به حق دادگری می‌ورزند» سوره اعراف، آیه ۱۵۹. فَلَمَّا رَآهُمْ قَالَ لَهُمْ أَيُّهَا الْقَوْمُ أَخْبِرُونِي بِخَبَرِكُمْ فَإِنِّي قَدْ دُرْتُ الْأَرْضَ شَرْقَهَا وَ غَرْبَهَا وَ بَرَّهَا وَ بَحْرَهَا وَ سَهْلَهَا وَ جَبَلَهَا وَ نُورَهَا وَ ظُلْمَتَهَا فَلَمْ أَلْقَ مِثْلَكُمْ فَأَخْبِرُونِي مَا بَالُ قُبُورِ مَوْتَاكُمْ عَلَى أَبْوَابِ بُيُوتِكُمْ قَالُوا فَعَلْنَا ذَلِكَ لِئَلَّا نَنْسَى الْمَوْتَ وَ لَا يَخْرُجَ ذِكْرُهُ مِنْ قُلُوبِنَا قَالَ فَمَا بَالُ بُيُوتِكُمْ لَيْسَ عَلَيْهَا أَبْوَابٌ قَالُوا لَيْسَ فِينَا لِصٌّ وَ لَا ظَنِينٌ وَ لَيْسَ فِينَا إِلَّا أَمِينٌ قَالَ فَمَا بَالُكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ أُمَرَاءُ قَالُوا لَا نَتَظَالَمُ قَالَ فَمَا بَالُكُمْ لَيْسَ بَيْنَكُمْ حُكَّامٌ قَالُوا لَا نَخْتَصِمُ قَالَ فَمَا بَالُكُمْ لَيْسَ فِيكُمْ مُلُوكٌ قَالُوا لَا نَتَكَاثَرُ قَالَ فَمَا بَالُكُمْ لَا تَتَفَاضَلُونَ وَ لَا تَتَفَاوَتُونَ قَالُوا مِنْ قِبَلِ أَنَّا مُتَوَاسُونَ مُتَرَاحِمُونَ قَالَ فَمَا بَالُكُمْ لَا تَتَنَازَعُونَ وَ لَا تَخْتَلِفُونَ قَالُوا مِنْ قِبَلِ أُلْفَةِ قُلُوبِنَا وَ صَلَاحِ ذَاتِ بَيْنِنَا قَالَ فَمَا بَالُكُمْ لَا تَسْتَبُونَ وَ لَا تَقْتُلُونَ [تُقْتَلُونَ‏] قَالُوا مِنْ قِبَلِ أَنَّا غَلَبْنَا طَبَائِعَنَا بِالْعَزْمِ وَ سَبَيْنَا [سُسْنَا] أَنْفُسَنَا بِالْحِلْمِ قَالَ فَمَا بَالُكُمْ كَلِمَتُكُمْ وَاحِدَةٌ وَ طَرِيقَتُكُمْ مُسْتَقِيمَةٌ قَالُوا مِنْ قِبَلِ أَنَّا لَا نَتَكَاذَبُ وَ لَا نَتَخَادَعُ وَ لَا يَغْتَابُ بَعْضُنَا بَعْضاً قَالَ فَأَخْبِرُونِي لِمَ لَيْسَ فِيكُمْ مِسْكِينٌ وَ لَا فَقِيرٌ قَالُوا مِنْ قِبَلِ أَنَّا نَقْسِمُ بِالسَّوِيَّةِ قَالَ فَمَا بَالُكُمْ لَيْسَ فِيكُمْ فَظٌّ وَ لَا غَلِيظٌ قَالُوا مِنْ قِبَلِ الذُّلِّ وَ التَّوَاضُعِ قَالَ فَلِمَ جَعَلَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَطْوَلَ النَّاسِ أَعْمَاراً قَالُوا مِنْ قِبَلِ أَنَّا نَتَعَاطَى الْحَقَّ وَ نَحْكُمُ بِالْعَدْلِ...}} امالی الصدوق، ص۱۴۵-۱۴۶؛ [[علل الشرایع]]، ج۲، ص۴۷۳-۴۷۴؛ أبوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، [[کمال الدین و تمام النعمة]]، مکتبة الصدوق، طهران، ۱۳۹۵ ق. ص۴۰۴-۴۰۶؛ [[روضة الواعظین]]، ص۴۷۸؛ بحارالانوار، ج۱۲، ص۱۷۶-۱۷۷.</ref>.

تحقق [[عدل و قسط]] شالوده مناسبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی درون مدینة الرسول است. توزیع عادلانه امکانات و ثروت، مبنای [[سیستم]] [[اقتصاد اسلامی]] در این دوران است. همان‌گونه که پیش‌تر نیز اشاره شد، پیامبر برای سامان‌دهی و بهسازی مناسبات اقتصادی در [[نظام سیاسی]] جدید، دست به اقداماتی مانند [[وجوب خمس]] و [[زکات]] و تأسیس [[بیت المال]] زد که سرانجام آنها به تقویت کارکردهای توزیعی [[نظام]] [[مدینه]] بر پایه [[عدالت اجتماعی]] می‌انجامید. از سوی دیگر، تقسیم [[غنایم]] در پیروزی‌های [[لشکر اسلام]] بود که برخلاف گذشته، به [[دستور پیامبر]] همه [[مسلمانان]] موظف بودند غنایمی که به دست می‌آوردند را در جایی گرد آورند و سپس میان مسلمانان به [[مساوات]] تقسیم می‌شد. این روش اولاً، [[جنگیدن]] برای دستیابی به غنایم را که پیش‌تر از اهداف اساسی تلقی می‌شد، بی‌ارزش می‌کرد، ثانیاً، [[توزیع ثروت]] در [[جامعه]] را عادلانه می‌ساخت. [[مورخان]] و [[سیره‌نویسان]] و [[مفسران]] گزارش‌های فراوانی از تقسیم غنایم بر اساس مساوات را ثبت کرده‌اند<ref>محمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۹، ص۱۱، ۲۱ و ۲۲.</ref>.

نمونه‌های [[تاریخی]] بسیاری از [[عدالت خواهی]] [[نظام سیاسی]] در مدینة الرسول در مناسبات با غیر [[مسلمانان]] به ویژه در حوزه [[داوری]] و [[قضاوت]] و حتی [[جنگ با مشرکان]] ثبت شده است. [[سیره]] عدالت‌خواهانه پیامبر یکی از مهم‌ترین عوامل [[گسترش اسلام]] و [[امت اسلامی]] و تقویت بنیان‌های [[اندیشه]] [[اسلامی]] بوده است.<ref>[[علی رضا زهیری|زهیری، علی رضا]]، [[کارویژه‌های دولت نبوی (مقاله)|مقاله «کارویژه‌های دولت نبوی»]]، [[سیره سیاسی پیامبر اعظم (کتاب)|سیره سیاسی پیامبر اعظم]] ص ۴۵۸.</ref>

{{منابع}}

# [[پرونده:1100683.jpg|22px]] [[م‍ص‍طف‍ی‌ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌|دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[سیره نبوی ج۲ (کتاب)|'''سیره نبوی ج۲''']]

{{پایان منابع}}

{{پانویس}}

[[رده:عدالت اجتماعی]]