بنی‌خزاعه در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط = بنی‌خزاعه

| عنوان مدخل = [[بنی‌خزاعه]]

| مداخل مرتبط = [[بنی‌خزاعه در قرآن]] - [[بنی‌خزاعه در تاریخ اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

'''[[قبیله خزاعه]]''' از قبایل عرب و از شاخه‌های بزرگ قحطانی است که در بخشی از یمن سکونت داشتند. آنان به دنبال انحطاط [[تمدن]] مأرب و [[تغییر]] اوضاع و شرایط زیست محیطی به [[مکه]] [[مهاجرت]] کردند. قبیله خزاعه نخستین کسانی بودند که امور [[مکه]] و [[حجاز]] را [[نظام]] بخشیدند و [[وظایف]] مهمی چون [[سرپرستی]] [[مناسک حج]]، [[قضاوت]] در بازار [[عکاظ]] را برعهده داشتند. خزاعی‌ها در تحولات پیش از [[اسلام]] و دوران [[رسول خدا]] {{صل}} نقش کلیدی و مؤثر ایفا کردند. [[رجال]] [[سیاسی]] ـ نظامی بسیار این [[قبیله]] ضمن نقش‌آفرینی در حوادث دوران رسول خدا {{صل}} همچون [[صلح حدیبیه]]، [[جنگ خیبر]]، در بسیاری دیگر از حوادث و وقایع پس از ایشان بخصوص حوادث ایام [[امام علی]] {{ع}} و بعد از آن نقش مهمی داشتند. رویکردهای برخی از رجال [[خزاعه]] در [[پیروی از اهل بیت]] {{عم}} در [[سیر]] [[تاریخی]] [[تشیع]] نقش مهمی ایفا کرده است. [[سلیمان بن صُرَد خزاعی]]، [[دعبل خزاعی]] شاعر معروف، [[جویریه بنت الحارث]] [[همسر]] [[پیامبر اسلام]] {{صل}} از چهره‌های بنام قبیله خزاعه هستند.

قبیله [[خزاعه]] از [[قبایل]] بزرگ [[عرب]] و از شاخه‌های [[قحطانی]] است که در بخشی از [[یمن]] [[سکونت]] داشتند. آنان به دنبال [[انحطاط]] [[تمدن]] مأرب و [[تغییر]] اوضاع و شرایط زیست محیطی به [[مکه]] [[مهاجرت]] کردند و با استفاده از [[ضعف]] و [[فساد]] [[جرهم]]، [[قدرت]] [[شهر مکه]] را به دست گرفتند. خزاعی‌ها در تحولات پیش از [[اسلام]] و دوران [[رسول خدا]] {{صل}} نقش کلیدی و مؤثر ایفا کردند. [[رجال]] [[سیاسی]] ـ نظامی بسیار این [[قبیله]] ضمن نقش‌آفرینی در حوادث دوران رسول خدا {{صل}} و [[ثبات]] آن، در بسیاری دیگر از حوادث و وقایع پس از ایشان بخصوص حوادث ایام [[امام علی]] {{ع}} و بعد از آن نقش مهمی داشتند. رویکردهای برخی از رجال خزاعه در [[پیروی از اهل بیت]] {{ع}} در [[سیر]] [[تاریخی]] [[تشیع]] نقش مهمی ایفا کرده است. [[شناخت]] نقش این قبیله می‌تواند به بازشناسی [[سیره رسول خدا]] {{صل}} و [[تاریخ اسلام]] و تشیع کمک کند و نقاط تاریک تاریخ اسلام را بیشتر روشن سازد.

== نسب خزاعه ==

در ذکر نسب خزاعه [[اختلاف]] است. برخی ایشان را از [[عرب‌های قحطانی]] و از شاخه‌های قبیله بزرگ [[ازد]] گفته‌اند که نسبت خود را به «[[حارثة بن عمرو بن عامر بن حارثَة بن إمرَیء القِیس بن ثَعلبة بن مازنِ بن أزدِ بن غَوث بن نَبت بن مالک بن زید بن کَهلان بن سبأ بن یشْجُب بن یعرب بن قحطان]]» می‌رسانند.<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج‌۲، ص۱۱۶؛ قلقشندی، نهایة العرب فی معرفة الانساب العرب، ص۲۴۴؛ عمر رضا کحّاله، معجم قبائل العرب، ج‌۱، ص۳۳۸.</ref> برخی نیز از آنان، در شمار [[طوایف]] مضری (از [[قبایل عدنانی]]) یاد کرده، ایشان را از [[فرزندان]] [[بَنو لُحَّیِ بن عامِرِ بن قُمعَة بن اِلیاسِ بن مُضرِ بن نِزِارِ بن مَعدِ بن عَدنان]] گفته‌اند.<ref> ابن‌حزم، جمهرة الانساب العرب، ص۷.</ref> [[خزاعه]] از ریشة خَزَع انتزاع شده و در لغت به قطعه [[بریده]] از چیزی یا جدا شدن و بریدن از یک چیز معنا شده است؛<ref> ابن‌منظور، لسان العرب، ج‌۸، ص۷۰.</ref> و از آنجا که این [[طایفه]] – یعنی [[فرزندان]] «رَبیعه» و «أَفصی» پسران [[حارثة بن عمرو بن عامر]]-<ref> هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۱۱۶؛ قلقشندی، نهایه الارب فی معرفة الانساب العرب، ص۲۴۴.</ref> از [[همراهی]] با سایر تیره‌های [[ازد]] که به قصد [[شام]] حرکت کردند [[امتناع]] کردند و از ایشان جدا شده، در [[تهامه]] [[مسکن]] گزیدند، [[خزاعه]] [[لقب]] گرفتند.<ref> ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳-۱۴؛ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۱۷۳.</ref> بدین جهت [[قبایل]] منتسب به ایشان یعنی: «کعب»، [[فتح]]، «سعد»، [[عوف]] و عدیّ فرزندان [[عمرو بن ربیعة بن حارثة بن عمرو بن عامر]] همراه با أسلم و ملکان دو فرزند [[افصی بن حارثة بن عمرو بن عامر]] جملگی [[خزاعی]] خوانده شده‌اند.<ref> فاسی، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، ج‌۲، ص۷۶.</ref> این [[قبیله]] دارای شاخه‌های زیادی است که از مهم‌ترین این قبایل می‌توان به نام «کَعب»، [[سَعد]]، «سَلول»، «عَدّی»، «حِزمر»، «حُبشیّه»، «حُلیل»، «قُمیر»، «مُلَیح»، «مُصطلق» اشاره کرد.<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج‌۲، ص۱۲۰.</ref>

== مواطن [[خزاعه]] قبل از [[اسلام]] ==

موطن اصلی این قبیله را به مانند دیگر قبایل [[ازد]]، «مأرب» در جنوب [[یمن]] دانسته‌اند.<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۳۴.</ref> گفته شده که در پی آشفتگی‌های [[اقتصادی]] و [[سیاسی]] حاصل از کشمکش‌های [[حمیریان]] و [[قحطانیان]] و [[تغییر]] راه‌های [[تجاری]] یمن که شریان اصلی [[اقتصاد]] یمن بسته بدان بود و سرانجام با [[تخریب]] سد مأرب<ref> ر. ک. احمد امین؛ پرتو اسلام، ص۲۹؛ غلامحسین مصاحب، دائرة المعارف فارسی، جلد اول، ص۱۲۵۶؛ فیلیپ خلیل حتّی، تاریخ عرب، ص۸۳ و...</ref> در حدود [[قرن اول]] و دوم میلادی<ref> احمد پاکتچی، ازد [پیش از اسلام]، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۲۴-۲۵.</ref> و وارد شدن آسیب شدید بر شبکه آبیاری مأرب، ازدیان از جمله خزاعه به [[رهبری]] [[عمرو بن عامر مُزَیقیاء]] جلای [[وطن]] کرده، به [[امید]] یافتن زیستگاهی دائمی روی به شمال آوردند، در نجد و تهامه وارد شدند.<ref> حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۳۲۸-۳۲۹</ref> اما دیری نپایید که [[طوایف]] [[ازد]] به چند جانب متفرق شدند و سرنوشتی مستقل در پیش گرفتند. ازدیان تیره [[خزاعه]] هم، ابتدا در تهامه در ناحیه بطن مرّ یا مرّ الظهران –در نزدیکی [[مکه]]- اقامت گزیدند<ref> خامسی پور، لیلا؛ قبیله ازد و نقش آن در تاریخ اسلام و ایران، ص۱۶.</ref> و سپس موفق شدند در پی درگیری‌هایی، منطقه تحت [[نفوذ]] خود را تا دو [[شهر]] مهم منطقه یعنی مکه و [[طائف]] گسترش دهند.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱، ص۹۰ به بعد؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۰؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴</ref>

[[مورخان]] و جغرافی‌دانان، نواحی و مناطق سکونت خزاعه و آب‌ها و کوه‌ها و چشمه‌هایی را که این [[قبیله]] در کنار آن اقامت داشتند را ذکر کرده‌اند و از تهامه و [[حجاز]] و مناطقی مانند فَنین، [[ابواء]]، وادی رحمه،<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۷، ص۳۵۵-۳۶۲؛ قلقشندی، قلائد الجُمان فی التعریف بقبائل عرب الزمان، ص۹۹.</ref> مَرّالظهران (بطن مرّ)، بَیضان، وُتَیر، مُرَیسیع و غُرابات در شمار سکونتگاه‌های این قبیله نام برده‌اند.<ref> محمد شراب، المعالم الأثیره فی السنة و السیره، ص۱۰۸؛ عمر رضا کحّاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۳۸.</ref> [[همدانی]] در کتاب خود یَلَملَم، طَیِبَه، مَلکَان، بَیضا، مَدارج، مَرُّالظَهران، تَنعیم، جِعرانه، سِرف، فَخّ، عُصم و قُدَید را از متعلقات خزاعه دانسته و آورده است که آنان در جُحفه، خُم و مکان‌هایی که به آن متصل بود در جُهینه و محله‌های [[بنی‌حرب]] ساکن بودند. <ref> حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۲۳۳ـ۲۳۲.</ref> برخی نیز جنوب دیار «مزینه» در ارتفاعات واقع در بین راه مکه و [[مدینه]] را دیار خزاعه برشمرده‌اند و از بارزترین منازلشان به نام «عسفان» اشاره کرده‌اند. آنان عسفان را از آن [[بنی‌مصطلق]] -از طوایف [[خزاعه]]- گفته‌اند و این منطقه را با چاه‌ها و حوض‌های بسیارش در مرز تهامه دانسته‌اند.<ref> فصلنامه علمی ترویجی میقات حج، مقاله قبیله خزاعه و نقش سیاسی ـ اجتماعی آن در آغاز گسترش اسلام، نویسندگان: زهرا حسین هاشمی، اصغر منتظر القائم، فرشته بوسعیدی</ref>  

[[قبیله]] أسلم نیز که از [[طوایف]] خزاعه بودند در [[کوه]] «عِرج ویین» که در فاصله یک [[پست]] از [[مدینه]] در نزدیکی «سیاله» و «جمدان»، میان «قدید»،<ref> یعقوبی، البلدان، ص۹۴.</ref> «عسفان»، «شبکه شَدخ» و «مَرّالظهران» قرار داشت، [[مسکن]] گزیده بودند.<ref> احمدعلی، عرب کهن در آستانه بعثت، ص۲۶۴.</ref> «یَین»<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۴۵۴ ذیل واژه «یین».</ref> و نیز «وَبره» که نام قریه‌ای از قرای بنی‌أسلم بود در اطراف مدینه با آن چشمة آب خروشانش که از کوه «آره» می‌جوشید و نخلستان خرمش، جملگی به [[خزاعیان]] تعلق داشت.<ref> حموی، معجم البلدان، ترجمه علی‌نقی منزوی، ج۸، ص۳۹۶.</ref>  

علاوه بر [[جزیرة العرب]]، از «سفیدنج» [[خراسان]]،<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۷، ص۳۵۵-۳۶۲؛ قلقشندی، قلائد الجُمان فی التعریف بقبائل عرب الزمان، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره، ۱۴۰۲، ص۹۹.</ref> «درب خزاعه» در [[بغداد]]،<ref> سمعانی، الانساب، ج۵، ص۳۲۹.</ref> «یهودیه» در حومه [[اصفهان]]،<ref> یعقوبی، البلدان، ص۵۰.</ref> غزه،<ref> قلقشندی، قلائد الجمان فی‌التعریف بقبائل عرب الزمان، ج۱، ص۹۹.</ref> [[شام]]،<ref> مرزوقی، الازمنة و الامکنه، ج۱۴، ص۱۵۴.</ref> [[اندلس]]<ref> عامری ناصری، الاصول الیمنیة فی قبائل العربیة و رجالها، ج۱، ص۱۲۳.</ref> نیز در شمار سکونتگاه‌های خزاعه پس از [[اسلام]] نام برده شده است. ضمن آنکه تیره‌هایی از [[قبیله خزاعه]] هم، در نواحی مرکزی [[ایران]] از جمله [[قم]] و کاشان سکنی داشتند. <ref> یعقوبی، البلدان، ص۴۴-۴۵.</ref> علاوه بر این مناطق، شهرهای [[کوفه]] و [[بصره]] هم از جایگاه‌های عمده خزاعه به شمار می‌آمد. در سال هفدهم [[هجری]]، [[سعد بن ابی‌وقاص]]، سه قبیله [[بنی‌اسد]]، [[کنده]] و [[نخع]] را در [[شهر کوفه]] سمت [[قبله]] –یعنی ضلع جنوبی کوفه- مستقر کرد و بین هر قبیله‌ای راهی برای عبور قرار داد.<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۳، ص۱۴۸-۱۵۰.</ref> آنان همراه با دیگر ازدیان [[کوفه]] که متشکل از [[قبایل]] [[اوس]]، [[خزرج]] و [[اسلم]] بودند در کنار گروه‌هایی از بارق، غافق، ثماله و [[غامد]]، بخشی از [[جمعیت]] «اسباع کوفه» را تشکیل داده بودند.<ref> خلیفة بن خیاط، الطبقات، ص۲۵۲-۲۵۳.</ref> علاوه بر [[بصره]] و کوفه، طوایفی از [[خزاعه]] و اسلم و دوس همراه با جمعی دیگر از قبایل، پس از به سرانجام رسیدن [[فتوحات]] [[مصر]]، در [[شهر]] تازه تأسیس [[فسطاط]] (سال ۲۱ هجری) سکنی گزیدند.<ref> ابن عبدالحکم، فتوح مصر و اخبارها، ص۱۱۷ و ۱۱۹؛ عبدالحلیم، الاباضیه فی مصر و المغرب، ۳۹-۴۰</ref>  

پس از جریان افتراق بزرگ [[ازد]]، طوایفی از آنان در تهامه باقی ماندند. این گروه که از [[فرزندان]] [[ربیعه]]<ref> ربیعه همان لحیّ است. و فرزند او عمر نخستین کسی بود که با تحریف دین حنیف ابراهیم {{ع}}، بت پرستی را در مکه رواج داد. هشام بن محمد کلبی، الاصنام، ص۸.</ref> و أفصی پسران [[حارثة بن عمرو بن عامر]] بودند<ref> هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۱۱۶.</ref> و به واسطه [[امتناع]] از [[همراهی]] سایر ازدی‌ها و جدایی از [[قبیله]] اصلی‌شان در امر [[مهاجرت]] به خزاعه خوانده شده‌اند، در مرّ الظهران –در نزدیکی [[مکه]]- اقامت گزیدند.<ref> خامسی پور، لیلا؛ قبیله ازد و نقش آن در تاریخ اسلام و ایران، ص۱۶.</ref> آنان با [[همکاری]] قبیله [[بنی‌بکر]] و با استفاده از [[ضعف]] و [[فساد]] جُرهم و [[نارضایتی]] فرزندان اسماعیل، که در مکه [[روز]] به ‌روز زیادتر می‌شدند،<ref> ابن هشام، السیرة النبویه، ج‌۱، ص۲۴۵</ref> موفق شدند در پی درگیری‌هایی، مکه را از [[تصرف]] [[جرهمیان]] خارج کنند و منطقه تحت [[نفوذ]] خود را تا شهر مهم دیگر منطقه یعنی [[طائف]] گسترش دهند. [[خزاعه]] با [[شکست]] قبیله [[جرهم]] در مکه، [[حاکمیت]] خود را بر این شهر و نواحی اطراف آن تثبیت کردند و سپس قبیله هم‌پیمان خود -بنی‌بکر- را کنار زده، از نیمه دوم سده سوم میلادی، خود، پرده‌داری و اداره [[رسوم]] [[خانه کعبه]] را که پیش از آن در دست [[جرهمیان]] بود در [[اختیار]] گرفتند.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱، ص۹۰ به بعد؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۰؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴</ref> آنان این [[چیرگی]] را به مدت ۳۰۰<ref> مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۳۲.</ref> و به [[نقلی]] ۵۰۰ سال<ref> رک. ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱،ص۵۹</ref> یعنی تا آغاز [[اقتدار]] [[قریش]] در [[مکه]] در نیمه نخست سده پنج میلادی ادامه دادند. گفته شده نخستین کس از [[خزاعه]] که عهده‌دار تولیت [[کعبه]] گردید، [[عمرو بن لحّی]] بود و همو بود که [[دین ابراهیم]] و [[اسماعیل]] را [[تغییر]] داد و [[آیین]] [[بت‌پرستی]] را در میان [[اعراب]] رایج گردانید.<ref> ابن کلبی، الاصنام، ص۸</ref> او با بخشش‌های زیاد به آوازه و [[منزلت]] بسیار دست یافت آن سان که سخنانش در مکه همچون [[شرع]] و [[قانون]] پذیرفته می‌شد.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱، ص۵۶.</ref> وی در میان [[عرب]] به چنان [[مقام]] و منزلت و شرفی رسید که در تمام [[دوران جاهلیت]]، کسی پیش از او و پس از او به این [[شرافت]] و بزرگی نرسیده بود.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج‌۱، ص۵۶</ref> به نظر می‌رسد [[خزاعیان]] نخستین کسانی بودند که امور مکه و [[حجاز]] را [[نظام]] بخشیدند و [[وظایف]] مهمی چون [[سرپرستی]] [[مناسک حج]]، [[قضاوت]] در بازار [[عکاظ]]، اجازه حرکت [[حجاج]] از [[عرفات]] و [[منا]]، [[نسیء]] ([[جابجایی]] [[ماه‌های حرام]])، امور کاروان‌ها و امور [[تجاری]] را میان بزرگان [[قبایل]] تقسیم کردند.<ref> عرفان حمور، مواسم العرب، ج۱، ص۱۹۳-۱۹۴.</ref>[[خزاعه]] پرده‌دار، [[نگهبان]] ارکان کعبه و [[زمامدار]] و آبادکننده مکه بودند. آنان در این مدت چیزی از کعبه به [[سرقت]] نبردند و جایی را [[تخریب]] نکردند و همواره آن را [[تعظیم]]، و از [[مکه]] به خوبی [[دفاع]] کردند؛ حتی در دفاع از آن با برخی [[ملوک]] تُبَّع که قصد [[تخریب]] مکه را داشتند به شدت جنگیدند و آنان را وادار به عقبنشینی کردند.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج‌۱، ص۶۰</ref>-<ref> دانشنامه جهان اسلام، مدخل خزاعه، ستار عودی، ج۱۵، ص۴۴۹.</ref>  

تا اینکه در کشمکش‌های بین [[قریش]] و [[خزاعه]] در نیمه نخست سده پنج میلادی،<ref> بیشتر مورخان بر این باورند که تسلط قصی بر مکه و اخراج خزاعه از حرم الهی در دوران حکومت منذر اول پسر نعمان در حیره و سلطنت بهرام گور ساسانی در حدود ۴۳۵ تا ۴۴۰ میلادی رخ داده است. حمّور، مواسم العرب، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۴؛ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۵۶.</ref> [[قریشیان]] به [[فرماندهی]] [[قصی بن کلاب]] با [[شکست]] خزاعه، امور مکه را به‌دست گرفتند.<ref> در بین راویان درباره چگونگی قرار گرفتن مکه در اختیار قُصَّی بن کلاب اختلاف نظر است. برخی معتقدند قصی بن کلاب، با دختر حلیل -آخرین امیر خُزاعی مکه- ازدواج کرد. پس از مرگ حلیل، قصی با این اعتقاد که او به ادارة امور کعبه و فرمانروایی مکه از خزاعه و بنی‌بکر سزاوارتر است، با عده‌ای از قریشیان و فرزندان کنانه گفت‌وگو کرد و آنها را برای بیرون کردن خزاعه و بنی‌بکر از مکه به همکاری فراخواند. (حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۶۱) برخی نیز روایت کرده‌اند که پس از مرگ حُلیل، قصی بن کلاب امور کعبه را از ابوغبشان به یک خمره شراب و یک عود خرید. با شورش خزاعی‌های مخالف، جنگی سخت بین خزاعیان و قریش در محلی به نام مُفَجر درگرفت. سرانجام دو طرف ندای صلح سر دادند و شخصی از مردم عرب به نام یَعمُر بن عوف بن کعب بن لیث بن بکر بن عبد مناة بن کنانه را به داوری برگزیدند. او چنان رأی داد که قصی در امور مکه و کعبه از خزاعه شایسته‌تر است. (ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج‌۱، ص۶۳) بر اساس برخی روایات که درست‌تر به نظر می‌رسد، قصی، حبّی دختر حلیل را به زنی گرفت و از او دارای فرزند شد، حلیل هنگام مرگ، قصی را وصی خود قرار داد و او را در ادارة امور مکه از خزاعه سزاوارتر دانست. (یعقوبی، تاریخ، ج‌۱، ص۱۹۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج‌۱، ص۵۶) </ref> بدین ترتیب [[خزاعه]] با وجود رقیبانی چون [[قریش]] و [[بنی‌کنانه]] در سده شش میلادی به طور جدی [[نفوذ]] خود را در [[مکه]] از دست داد و تنها در ابعادی محدود حضور خود را در آن دیار تا [[هنگام ظهور]] [[اسلام]] و پس از آن [[حفظ]] نمود.<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱،ص۱۰۳؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۰.</ref> با این حال خزاعه در [[روزگار]] [[جاهلیت]]، در کنار قریش و [[کنانه]]، جزو [[قبایل]] معروف به حُمْس یا [[اهل]] [[حرم]] محسوب می‌شدند و در موسم [[حج]] از امتیازات خاصی بهره‌مند بودند.<ref> ابن‌اسحاق، کتاب السیر و المغازی، ص۱۲۰؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۲۱۱-۲۱۲.</ref>

قبیله خزاعه نیز بمانند بسیاری از قبایل [[جزیرة العرب]]، در [[عصر جاهلیت]] [[بت]] می‌پرستیدند. بر اساس گزارش‌ها و شواهد [[تاریخی]] گوناگون، [[عمرو بن لحیّ]]، [[بدعت‌گذار]] [[دین ابراهیم]] و محرف و تغییردهنده [[آیین حنیف]] بود<ref> ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۷۰-۷۱</ref> و با فراخواندن [[اعراب]] به [[پرستش]] بتها، موجب [[گمراهی]] بیشتر [[عرب]] شد. آنان علاوه بر بت «[[منات]]» که از قدیمی‌ترین بتها بود و در منطقه [[حجاز]] و تهامه و در ساحل دریای سرخ میان مکه و [[مدینه]] در محلی به نام «مشلّل» [[نصب]] شده بود، [[معبود]] مشترک شعب گوناگون [[ازدی]] اعم از [[اوس و خزرج]]، [[خزاعه]]، [[غسان]] (نه غسانیان [[مسیحی]]) و [[ازد]] شنوءه به شمار می‌رفت،<ref> هشام بن محمد کلبی، الاصنام، ص۱۳-۱۴؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۷۹؛ ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج۱، ص۱۲۵.</ref> بت‌های [[هبل]]، [[یعوق]]، [[یغوث]]<ref> ابن‌کلبی، الاصنام، صص۵۷ و۸۸.</ref> را نیز به خدایی گرفته بودند. «إساف»، [[نائله]]، [[لات]]، «عُزّی»،<ref> ازرقی، اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج‌۱، صص۷۹ـ۴۹.</ref> و «ذوالکفیّن»<ref> اندلسی، جمهرة انساب العرب ص۴۹۴.</ref> نیز از دیگر بتهایی بودند که پرستش‌شان بین [[خزاعه]] و برخی دیگر از [[قبایل عرب]] مرسوم بود.  

علاوه بر [[بت‌پرستی]]، برخی از [[طوایف]] خزاعه نظیر بنوملیح به [[پرستش]] [[جن]] روی آورده بودند<ref> ابن‌کلبی، الاصنام، ص۳۴.</ref> و دسته‌ای از آنان نیز، [[کوکب]] مشعشع شعرای [[یمانی]] را می‌پرستیدند. <ref> فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج‌۵، ص۲۰۷.</ref>  

== تعاملات [[سیاسی]]- [[اجتماعی]] [[خزاعه]] در [[عصر جاهلی]] ==

جایگاه والای خزاعی‌ها در منطقه موجب شد تا این [[قبیله]] در عرصه تحولات سیاسی، نظامی و اجتماعی پیش از [[اسلام]]، جایگاه مهمی را به خود اختصاص دهد. آنان در کنار [[روابط]] مسالمت‌آمیزی که با دیگر [[قبایل]] و طوایف [[عرب]] داشتند، گاه بنابر برخی مقتضیات زمانه، روابط خصمانه‌ای هم با دیگر قبایل عرب و ساکنان شبه‌جزیره [[عربستان]] داشتند که از جمله آنان می‌توان به نبردی که بین خزاعی‌ها با قبیله قیس بن عیلان بر سر به‌دست گرفتن امور [[کعبه]] در گرفت و با [[شکست]] [[قیس بن عیلان]] پایان پذیرفت،<ref> فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج‌۵، ص۱۵۶.</ref> نیز درگیری قبیله [[هوازن]] با تیره‌ای از [[قبیله خزاعه]] به نام «قبیله ضاطر» که با شکست خزاعی‌ها و کشته شدن بسیاری از آنها و به [[غارت]] رفتن اموالشان خاتمه یافت،<ref> ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج‌۱۴، ص۱۴۸.</ref> همچنین [[نبرد]] میان تیره کعب از خزاعه و قبیله [[کنانه]]<ref> ابن هشام، السیرة النبویه، ج۳، ص۳۹۲</ref> و نیز [[منازعه]] تیره کعب از خزاعه با قبیله لحیان<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ترجمه علی‌نقی منزوی، ج‌۲، ص۴۰۷</ref> اشاره کرد.

علاوه بر [[منازعات]] مذکور، حضور [[خزاعه]] در [[یوم]] «ذات نکیف» نیز قابل توجه است. در این [[نبرد]] که به دنبال [[کینه‌توزی]] و [[دشمنی]] میان [[فرزندان]] بکر بن [[عبد]] مناف و [[قریشیان]] درگرفت؛ تیره‌ای از خزاعه به نام [[بنی‌مصطلق]] نیز شرکت داشتند. آنان به قصد بیرون راندن [[قریش]] از [[مکه]] و به‌دست گرفتن [[مجدد]] امور آن، در [[زمان]] [[عبدالمطلب]] به [[جنگ]] با [[قبیله قریش]] پرداختند. اما [[بنی‌بکر]] و خزاعی‌ها در این نبرد، [[شکست]] [[سختی]] خوردند و تعداد زیادی از آنها کشته شدند.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۷۶؛ ابن‌حبیب، المحبّر، ص۲۴۶.</ref>- <ref> اصغر منتظرالقائم و [[زهرا]] حسین هاشمی، نقش قبیله خزاعه در تغییرات اجتماعی سیاسی و فرهنگی جهان اسلام تا سال ۲۶۰ قمری، ص۹۳-۹۴.</ref>

[[ضرورت]] شیوه [[زندگی]] و [[لزوم]] دفع تهدیدها در جزیرة‌العرب، [[قبایل]] را وادار می‌کرد تا برای رسیدن به [[اهداف]] [[امنیتی]] و [[دفاعی]] خود، با دیگر قبایل هم‌پیمان شوند. این [[روابط]] [[جنگی]]، معمولاً به صورت موقت و ناپایدار بود و گاه وجود [[دشمن]] مشترک یا قوی‌تر به این رابطة دوستانه و هم‌پیمانی کمک می‌کرد. [[قبیله خزاعه]] هم چونان دیگر [[قبایل عرب]] از این قاعده مستثنی نبودند از این‌رو آنان در قرن شش میلادی، در راستای [[تحکیم]] [[قدرت]] خود در مکه، پیمان‌های حلفی با قریش برقرار نمودند که از جمله آن می‌توان به [[حلف]] تیره [[اسلم]] با شعبه‌ای از قریش<ref> ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۰۸.</ref> اشاره کرد.<ref> احمد پاکتچی، ازد پیش از اسلام، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ص۲۵-۲۶.</ref> همچنین تیره‌هایی از قبیله خزاعه در [[جاهلیت]]، جزء گروهی از قبایل موسوم به «احابیش» بودند پیمانی را با مطلب بن [[عبدمناف]] و قبیله قریش به [[امضا]] رساندند که به «حلف احابیش» [[شهرت]] یافت.<ref> ابن‌قتیبه، المعارف، ص۶۱۶.</ref> علاوه بر این حلف‌ها، ازدواج‏ هم می‏توانست زمینه‌‏های [[امنیت]] و [[آسایش]] خاطر آنان را، در دست یافتن به اهداف مورد نظر فراهم سازد چندان که ازدواج‌های متعدد [[خزاعیان]] با [[منسوبان]] قبیله قریش، خود دلیل دیگر برگستردگی تعاملات و بده بستان‌های [[سیاسی]] آنان با این [[قبیله]] است. [[ازدواج]] حبّی دختر [[حلیل بن حبشیة بن سلول بن کعب عمرو خزاعی]] با [[قصی بن کلاب]]<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج‌۱، ص۵۵۳.</ref> از جمله این موارد است. افزون بر آن، باید به ازدواج‌های مکرر میان دو [[طایفه]]، مانند [[ازدواج]] [[هاشم بن عبدمناف]] با «[[قیله بنت عامر بن مالک خزاعی]]» از [[خزاعه]] و [[عبدالمطلب بن هاشم]] با «[[لُبنی دختر هاجر بن عبدمناف]] بن ضاطر بن حبشیة بن سلول بن کعب بن عمرو خزاعی]]» از خزاعه<ref> ابن‌هشام، السیرة النبویه، ج۱،ص۹۸ و ۱۰۰.</ref> و [[اجحم بن دندنه خزاعی]] با [[حیه بنت هاشم]]<ref> عبدالرحمن سهیلی، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویه، ج۱،ص۴۳۲-۴۳۵.</ref> اشاره کرد.<ref> خامسی پور، لیلا؛ قبیله ازد و نقش آن در تاریخ اسلام و ایران، ص۴۳و۵۰.</ref>

 

 

== [[اسلام]] [[خزاعه]] ==

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

درباره آمدن خزاعیان به ایران، [[تاریخ]] معینی نمی‌شناسیم اما می‌دانیم که شمار زیادی از آنان در اواخر [[قرن اول]] در خراسان بوده و در جریان قیام عباسیان نقش فعال داشته‌اند. اجمالاً می‌توان گفت که در [[قرن پنجم]] و ششم به جز خاندان‌های متعلق به [[سادات]]، چند [[خاندان]] [[عرب]] [[شیعه]] در این زمان در خراسان و [[ری]] بودند که یکی از آنها [[خزاعی]] و دیگری عجلی است که جماعتی از [[علما]] و فضلای شیعه وابسته به این دو خاندان هستند. شاید مهم‌ترین سند ما برای حضور اینان در این دیار، کتاب [[الفهرست منتجب الدین (کتاب)|الفهرست منتجب الدین]] و برخی از آثار رجالی [[اسناد روایات]] و [[تواریخ]] محلی است.

 

 

== اعلام و [[رجال]] [[خزاعه]] ==

# [[پرونده:13681302.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]

== پانویس ==

[[رده:قبیله‌های عرب]]

[[رده:قبیله‌های مکه]]

[[رده:مدخل‌های تلخیص شده]]