فاطمه معصومه در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = فاطمه معصومه

| عنوان مدخل  = فاطمه معصومه

| مداخل مرتبط = [[فاطمه معصومه در معارف و سیره رضوی]]

| پرسش مرتبط  =  

'''حضرت [[فاطمه معصومه]] {{س}}''' پس از [[امام رضا]] {{ع}} دومین شخصیت خاندان [[امام کاظم]] {{ع}} بوده و به [[القاب]] والایی چون معصومه، کریمه [[اهل بیت]]، اخت [[الرضا]] {{ع}} و ... خوانده شده است. ایشان در سال ۲۰۱ هجری به [[شوق دیدار]] [[برادر]] از [[مدینه]] به سمت مرو حرکت کرد اما در [[شهر]] ساوه کاروان ایشان مورد تهاجم قرار گرفته و به حضرت نیز غذای سمی دادند لذا حضرت [[بیمار]] شد و بعد از ورود به [[شهر قم]] و پس از چند [[روز]] [[وفات]] کردند.

== مقدمه ==

حضرت [[فاطمه معصومه]] {{س}} پس از [[امام رضا]] {{ع}}، دومین [[شخصیت]] [[ملکوتی]] [[خاندان]] [[موسی بن جعفر]] {{ع}} به شمار می‌آید و به [[القاب]] والایی چون معصومه، کریمه [[اهل بیت]]، [[طاهره]]، [[حمیده]]، بِره، رشیده، [[تقیه]]، نقیه، رضیه، [[مرضیه]]، [[سیده]] و اخت [[الرضا]] {{ع}}، خوانده شده است که همه به واسطه [[مقامات]] عالی [[عرفانی]] و [[سلوک]] [[معنوی]] ایشان در [[طول حیات]] و یا [[ظهور]] [[کرامات]] عدیده از سوی آن بانوی مکرمه است. [[شخصیت معنوی]] و ملکوتی حضرت فاطمه معصومه {{س}} به اندازه‌ای است که [[زیارت]] وی از سوی [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} [[ترغیب]] شده است. امام رضا {{ع}} در جواب [[سعد بن سعد]] فرمود: {{متن حدیث|مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ}} (هر کس او را زیارت کند، ثوابش [[بهشت]] خواهد بود.)<ref>عیون اخبارالرضا {{ع}}، ج۲، ص۶۶۰، باب ۶۷، حدیث اول.</ref>. همچنین [[امام جواد]] {{ع}} می‌فرمایند: {{متن حدیث|مَنْ زَارَ عَمَّتِي بِقُمَ فَلَهُ الْجَنَّةُ}} (هر که عمه‌ام را در [[قم]] زیارت کند، بهشت از آن اوست.)<ref>کامل الزیارات، ص۳۲۴.</ref>.  

حضرت فاطمه معصومه {{ع}}، دخت گرامی [[حضرت امام موسی کاظم]] {{ع}} است که در ماه [[ذی القعده]] [[سال ۱۷۳ هجری]] قمری، در [[مدینه]] متولد شد<ref>در بعضی از مدارک، [[سال]] [[تولد]] حضرت معصوم {{ع}}، ۱۸۳ قمری ذکر شده که این [[تاریخ]] صحیح نیست؛ زیرا با توجه به اینکه [[امام کاظم]] {{ع}} در [[۲۵ رجب]] [[سال ۱۸۳ هجری]] قمری در [[زندان هارون]] در [[بغداد]] به [[شهادت]] رسیدند و کمترین مدت [[زندانی]] شدن ایشان، چهار سال بود، در این مدت از خانواده‌شان که در مدینه ساکن بودند، دور بودند، بنابراین ممکن نیست ولادت حضرت معصومه {{س}} در سال ۱۸۳ رخ داده باشد و ظاهراً در این شماره [[اشتباه]] شده و به جای سال ۱۷۳ قمری، سال ۱۸۳ قمری نوشته شده است. از این رو محقق کاوشگر، مرحوم عمادزاده اصفهانی، بدون ابهام می‌نویسد: حضرت معصومه {{س}} در مدینه، در ماه [[ذیقعده]] سال ۱۷۳ متولد شد و در [[ربیع الثانی]] سال ۲۰۱ در [[شهر قم]]، دیده از [[جهان]] فرو بست. بنابراین باید پرونده این مطلب را در همین جا بست و از باب [[تسامح]] در [[ادله]] [[سنن]]، [[تاریخ]] ولادت [[حضرت]] معصومه {{س}} را همان آغاز [[ذیقعده]] [[سال ۱۷۳ هجری]] قمری اعلام کرد.</ref>. این بانو، دومین فرزند [[امام کاظم]] {{ع}} و تکتم (نجمه) خاتون عالی هستند<ref>اولین فرزند امام کاظم {{ع}}، علی بن موسی بودند که در سال ۱۴۸ ه. ق، متولد شدند و دومین فرزند ایشان بعد از ۲۵ سال، حضرت معصومه {{ع}} بودند که مژده تولد این بانوی پاک را امام صادق {{ع}} داده بودند. با تولد این بانو، نجمه خاتون {{س}} و امام رضا {{ع}} بسیار خشنود و مسرور گشتند.</ref>.

حضرت معصومه {{ع}} هنگام [[شهادت]] پدر که در [[سال ۱۸۳ هجری]] قمری رخ داد، ده سال داشتند و بخش مهمی از دوران کودکی‌شان را با [[روزگار]] تلخ [[فراق]] پدر که در [[زندان]] به سر می‌بردند، گذراندند. در این مدت، ایشان در [[پناه]] [[برادر]] بزرگوارشان ـ [[امام رضا]] {{ع}} ـ [[زندگی]] می‌کردند. یک سال بعد از آمدن امام رضا {{ع}} به [[خراسان]] ([[سال ۲۰۱ هجری]] قمری)، حضرت معصومه {{س}} به [[شوق دیدار]] برادر، با عده‌ای از [[خواهران]] و [[برادران]] و دیگر [[علویان]]، عازم خراسان گردید<ref>بحارالانوار، ج۲، ص۳۱۲؛ تاریخ قدیم قم، ص۲۱۲.</ref>.

== حضرت معصومه {{س}} در پی برادر ==

کاروان حامل حضرت معصومه {{س}}، از [[مدینه]] به راه افتاد و [[شهرها]] و روستاهای زیادی را پشت سر نهاد. مسیری که حضرت معصومه {{س}} طی کردند، بدین شرح است:

ایشان در مدینه با [[رسول خدا]] {{صل}} و [[جده]] بزرگوارش [[فاطمه زهرا]] {{س}} [[وداع]] کردند و [[سفر]] خویش به سوی [[مرو]] را آغاز نمودند. اولین منزلگاه «[[معدن]] نقره» بود که محل تلاقی راه مدینه، [[کوفه]] و [[بصره]] بود. از مدینه تا معدن نقره، مسیر مشترک [[حضرت امام رضا]] {{ع}} و حضرت معصومه {{س}} است و از این مکان، امام رضا {{ع}} راه «نباج» را در پیش گرفتند و حضرت معصومه {{س}} به «[[قادسیه]]» رفتند تا از مسیر کوفه به برادر بپیوندد. قادسیه روستای کوچکی نزدیک کوفه و در مسیر کاروان‌های [[حج]] بود. منزلگاه بعدی [[شهر]] «کوفه» و «[[نجف]]» بود. کوفه، شهرکی است بر لب [[رود فرات]] که بنیانگذار آن [[سعد بن ابی وقاص]] بوده است و بارگاه [[امیر المؤمنین علی بن ابی طالب]] {{ع}} آنجاست<ref>به نقل از: حدود العالم من المشرق الی المغرب.</ref>.

با توجه به این نکته که [[مرقد مطهر]] [[امام علی]] {{ع}} تا [[زمان]] [[هارون الرشید]] مخفی بود و [[امامان شیعه]] و [[اصحاب خاص]]، پنهانی به [[زیارت]] آن حضرت می‌رفتند، به نظر می‌رسد حضرت [[فاطمه معصومه]] {{س}} نیز در گذر از [[شهر]] [[نجف]]، به زیارت مرقد مطهر [[حضرت علی]] {{ع}} رفته باشند. ایشان برای زیارت [[قبر]] [[پدر]] بزرگوارشان، به [[بغداد]] و سپس [[کاظمین]] رفتند. مسیری که حضرت معصومه {{س}} از بغداد و کاظمین به سوی [[ایران]] طی کردند، بدین شرح است: ۱. از بغداد تا [[نهروان]]: ۴ فرسخ؛ ۲. نهروان تا دیر ترمه: ۴ فرسخ؛ ۳. دیر ترمه تا [[دسکره]]: ۸ فرسخ؛ ۴. دسکره تا جولا: ۷ فرسخ؛ ۵. جولاء تا خانقین: ۷ فرسخ؛ 6. خانقین تا قصر شیرین: ۶ فرسخ.

سرانجام کاروان به شهر «[[ساوه]]» رسید. ساوه از جمله شهرهایی بود که [[مردم]] ساکن در آن، از [[مخالفان اهل بیت]] {{عم}} و [[شافعی]] [[مذهب]] بودند و خود را [[دوستدار]] و حامی [[خلفای عباسی]] نشان می‌دادند. مأموران [[حکومتی]] چون از وجود این کاروان مطلع شدند، به کاروان [[حمله]] کردند. بین جنگاوران کاروان و مأموران [[عباسی]] [[جنگ]] درگرفت که در درگیری، عده‌ای از [[علویان]] و همراهان حضرت به [[شهادت]] رسیدند<ref>زندگی حضرت معصومه {{س}}، ص۱۴ به نقل از ریاض الانساب.</ref>. حضرت معصومه {{س}} در [[غم]] از دست دادن عزیزانش، بسیار [[اندوهگین]] شدند و همین امر ایشان را [[بیمار]] کرد. زنی ملعونه از اهالی [[ساوه]] که به ظاهر خود را [[محبّ]] [[اهل بیت]] {{عم}} معرفی کرده بود، به جهت التیام بخشیدن به حضرت معصومه {{س}} غذایی [[آلوده]] به سمّ را برای حضرت می‌آورد و ایشان با خوردن آن [[غذا]] [[مسموم]] می‌گردد و بیماریشان عود می‌کند<ref>وسیله المعصومین، ص۶۸.</ref>. حضرت چون از موقعیت این [[شهر]] و [[شهر قم]] [[آگاهی]] یافتند، [[دستور]] دادند به [[قم]] برویم که آنجا پایگاه [[شیعیان]] است<ref>تاریخ قم، ص۲۱۲؛ سفینة البحار، ج۲، ص۳۷۶؛ اصطخری فاصله ساوه تا قم را ۱۲ فرسنگ ذکر می‌کند.</ref>.

== رحلت و زیارتگاه ==

چون خبر ورود ایشان به [[مردم]] قم رسید، بزرگان [[قبیله]] [[اشعری]] به همراه دیگر مردم به استقبال کاروان حامل حضرت معصومه {{س}} رفتند. در میان این [[جمعیت]] [[مشتاق]]، «[[موسی بن خزرج]]» (بزرگ [[خاندان اشعری]])، خود را به کاروان حضرت معصومه {{س}} رساند و زمام شتر آن حضرت را گرفته و به طرف قم آمد و ایشان را در [[منزل]] شخصی خود جای داد و با کمال [[افتخار]] از آن بانو [[پذیرایی]] نمود<ref>تاریخ قدیم قم، ص۲۱۳.</ref>. حضرت معصومه {{س}}، در مدتی که در [[شهر مقدس]] قم به سر می‌بردند، در [[حزن]] و [[اندوه]] از دست دادن عزیزانش بسیار نالان و اندوهگین بودند. و پس از ۱۶ یا ۱۷ [[روز]] آن بانوی ارجمند، بر اثر جراحات وارده و خوردن غذای زهر آلود، به شهادت رسیدند و مردم قم را سوگوار نمود.

پیکر حضرت معصومه {{س}} بر روی دستان داغدیده اهالی قم [[تشیع]] شد و بنا به پیشنهاد موسی بن خزرج، پیکر حضرت معصومه {{س}} را به سوی [[باغی]] که از [[املاک]] [[موسی بن خزرج]] که «باغ بابلان» نام داشت، جهت [[تدفین]]، [[تشیع]] گردید.

به هنگام تدفین حضرت معصومه {{س}}، بزرگان [[قبیله]] [[اشعری]] دچار مشکل شدند که چه کسی [[شایسته]] است داخل [[قبر]] شده و جنازه را در سردابی که از قبل تهیه شده بود، به [[خاک]] بسپارد، سرانجام اتفاق کردند که این کار را بر عهده پیرمرد سیدی به نام «[[قادر]]» که از [[پرهیزکاران]] و [[صالحین]] [[شهر]] محسوب می‌شد بگذارند. در این هنگام از جانب صحرا دو سوار نقاب دار پیدا شدند، همین که نزدیک رسیدند، از مرکب خود پیاده شدند و بر جنازه حضرت معصومه {{س}} [[نماز]] گزاردند، سپس داخل [[سرداب]] شده و جنازه را [[دفن]] کردند، آنگاه بیرون آمده و بدون اینکه با کسی سخن بگویند، رفتند و کسی نفهمید آنها چه کسی بودند<ref>تاریخ قدیم قم، ص۲۱۴؛ بعضی احتمال داده‌اند که آن دو نقاب‌دار حضرت رضا {{ع}} و امام جواد {{ع}} بوده‌اند. (الله اعلم)</ref>. آنگاه موسی بن خزرج سقف و سایبانی از [[بوریا]] بر سر قبر برافراخت تا هنگامی که «[[زینب]] {{س}}» دختر [[امام جواد]] {{ع}}، در قالب کاروانی از [[خواهران]] و بزرگان [[علوی]] وارد [[قم]] گردید و قبّه‎ای از آجر بر آن [[مرقد مطهر]] بنا کرد<ref>بحارالانوار، ج۶۰ ص۲۱۹؛ سفینةالبحار، ج۲، ص۳۷۶.</ref>.

بعد از مدتی «ام [[محمّد]] {{س}}»، دختر [[موسی مبرقع]] {{ع}} ـ پسر امام جواد {{ع}} ـ [[وفات]] کرد و جنازه ایشان را در کنار [[مرقد]] حضرت معصومه {{س}} به خاک سپردند. مدتی بعد، «[[میمونه]] {{س}}» – [[خواهر]] ام محمّد ـ وفات کرد، او را نیز در کنار مرقد حضرت معصومه {{س}} به خاک سپردند و قبّه‌ای جداگانه بر روی قبر آن دو بانو، بنا نمودند. سپس «بریهیه {{س}}» ـ دختر موسی مبرقع {{ع}} ـ وفات نمود که ایشان را نیز در آنجا به خاک سپردند<ref>بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۲۰ و ۲۲۹.</ref>.

مرحوم [[محدث قمی]]، غیر از [[بانوان]] فوق، از بانوان دیگری چون «[[ام اسحاق]]» [[کنیز]] محمّد بن موسی مبرقع {{ع}} و «[[ام حبیب]]» کنیز [[محمد بن احمد بن موسی مبرقع]] {{ع}} نیز نام برده که در کنار [[مرقد مطهر]] حضرت معصومه {{س}} مدفون هستند<ref>منتهی الامال، ج۲، ص۱۶۲؛ در کتاب تاریخ قدیم قم، صفحه ۲۱۸ آمده: ام اسحاق و ام حبیب، در بقعه چسبیده به مرقد مطهره حضرت معصومه {{س}} دفن شده‌اند.</ref>.

بنابراین در مجموع شش تن از [[امام‌زادگان]] و منسوبین به [[امامان]] {{عم}} در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه [[دفن]] شده‌اند. از این رو [[شایسته]] است آنان که [[مرقد]] [[شریف]] حضرت معصومه {{س}} را [[زیارت]] می‌کنند، از آن‎ها نیز یاد کنند، گرچه با این جمله کوتاه: {{متن حدیث|السلام عليكن يا بنات رسول الله، السلام عليكن و رحمة الله و بركاته}}؛ ([[سلام]] بر شما ای [[دختران]] [[رسول خدا]] {{صل}}، سلام و [[رحمت]] و [[برکات]] [[خدا]] به شما باد)<ref>[[حسین محمدی|محمدی، حسین]]، [[رضانامه (کتاب)|رضانامه]] ص ۵۳۱.</ref>.

از آنجا که از حضرت و از [[شهر قم]] [[ستایش]] فراوان شده است، کم‌کم این [[شهر]] موقعیت ویژه‌ای یافت و در کنار بارگاه او [[حوزه علمیه]] [[قم]] شکل گرفت. امروز [[قم]] که مدفن اوست، یکی از مقدس‌ترین شهرهاست که در نشر [[علوم]] [[اهل بیت]]، نقش بسزایی دارد و سالانه میلیون‌ها نفر به [[زیارت]] [[قبر]] مطهرش می‌آیند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۶۹.</ref>.

# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]

[[رده:فرزندان امام کاظم]]