تفسیر عرفانی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

#پس از [[حقائق‌ التفسیر (کتاب)|حقائق‌ التفسیر]] می‌‌توان به [[لطائف‌ الاشارات (کتاب)|لطائف‌ الاشارات]] اثر [[ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری]] به عنوان تفسیر مهم دیگر عرفانی اشاره کرد. قشیری تفسیر دیگری نیز بنام التیسیر فی التفسیر داشته است که نتیجه پژوهش‌های [[عقلانی]] و بعدی اوست، گرچه بر منقولات نیز متکی بوده است. لطائف الاشارات قشیری نخستین تفسیر عرفانی است که متکلمی [[صوفی]] نگاشته است. عنوان لطائف الاشارات بیانگر روش تفسیر قشیری در [[فهم]] [[حقایق]] [[وحی]] است، با محوریت اشارت به جای عبارت. وی در [[تفسیر اشاری]] خود بر عنصر [[تهذیب نفس]] به عنوان مهم‌ترین عنصر در [[درک]] اشارات و لطایف [[قرآنی]] تکیه می‌‌کند. قشیری خود را ملتزم به [[نص قرآنی]] دانسته و به آن به دیده اعتبار نگریسته و به قولی بر [[حفظ]] [[نص قرآن]] [[حریص]] بوده است<ref>لطائف الاشارات، مقدمه، ص۳۷.</ref>. در [[تفسیر]] قشیری نمونه‌هایی فراوان یافت می‌‌شوند که براساس آن اصول تصوف با [[آیات قرآن]] [[تطبیق]] شده‌اند. تفسیر قشیری برای [[مفسران]] پس از وی مأخذی معتبر بوده است.

#[[تفسیر عرائس البیان فی حقائق القرآن (کتاب)|تفسیر عرائس البیان فی حقائق القرآن]] اثر [[روزبهان بقلی شیرازی]] نیز از [[تفاسیر]] فیضی ـ اشاری است. این تفسیر لطائف الاشارات قشیری را از منابع خود معرفی کرده است. در برخی متون [[تاریخی]] از این تفسیر با عنوان تفسیر عرائس نام برده شده است<ref>حبیب السیر، ج ۲، ص۳۳۱.</ref>. این تفسیر از جنبه عملی و [[سیر]] و سلوکی از مهم‌ترین متون [[عرفانی]] به شمار می‌‌آید. از همین روست که او [[طریقت]] روزبهانیه را تأسیس کرده و برای [[اهل الله]] رباطی ساخته است<ref>جستجو در تصوف ایران، ص۲۲۲.</ref>. [[مفسر]] در عین اعتراف به معنای ظاهر در اکثر قریب به اتفاق [[آیات]]، رویکردی اشاری و ذوقی و [[تأویل]] گرایانه به آیات دارد<ref>شد الازار فی حط الاوزار، ص۲۴۴؛ [[روز]] بهان [[نامه]]، ص۸.</ref>.

#[[الفصول (کتاب)|الفصول]]، نوشته [[ابوحنیفه عبدالوهاب بن محمد]] (از علمای [[قرن پنجم هجری]])، [[تفسیری]] است عرفانی ـ [[کلامی]] که بر مذاق کرّامیه نوشته شده و هنوز چاپ نشده است. ویژگی این تفسیر اشتمال آن بر اقوال [[محمد بن کرّام]] و دیگر [[علما]] و عرفای کرّامی و نیز [[عقاید]] آن‌هاست. در این اثر تصویری نسبتاً [[واقعی]] از عقاید کرّامیان ترسیم شده است<ref>ارج نامه ایرج، ج ۲، ص۶۱ - ۱۱۳.</ref>.

#[[بحرالحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی (کتاب)|بحرالحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی]] یا [[التأویلات النجمیه (کتاب)|التأویلات النجمیه]] نوشته [[نجم الدین رازی]] معروف به [[نجم الدین دایه]] نیز از زمره [[تفاسیر عرفانی]] است<ref> کشف الظنون، ج ۱، ص۲۲۴؛ مرصاد العباد، «مقدمه»، ص۴۷.</ref>. مؤلف این تفسیر از مریدان و [[اصحاب]] شیخ [[نجم الدین کبری]] بوده که وی [[تربیت]] او را به شیخ [[مجدالدین بغدادی]] در خوارزم سپرده است<ref>نفحات الانس، ص۴۳۵. </ref>. نجم الدین رازی در عصر خود چه در [[عراق]] و چه در [[آسیای صغیر]] از [[مشایخ]] برجسته طریقه کبرویه بوده است. اهتمام این [[مفسر]] به جمع میان ظاهر و [[باطن]] [[آیات]] و [[تأیید]] اصول تصوف بوده است. کار او را علاءالدوله سمنانی ادامه داده است<ref>مکتب تفسیر اشاری، ص۱۴۵، التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص۳۹۳.</ref>. آنچه از بررسی و [[کاوش]] در تفسیر بحرالحقائق نجم الدین رازی می‌‌توان به دست آورد دو نکته مهم و اساسی است که توجه بدان روشنگر [[خط مشی]] کلی تفسیر اوست. الف) نگاه عمیق او به دو جنبه ظاهری و [[باطنی]] آیات در سراسر تفسیر او مشهود است. او گفته معنی ظاهر [[آیت]] شنیده باشی و لکن معنی باطنش بشنو که [[قرآن]] را ظاهری و [[باطنی]] است<ref>مرصاد العباد، «مقدمه»، ص۶۵. </ref>؛ ب) [[تطبیق]] [[آیات]] با اصول تصوف و [[سلوک]] [[عرفانی]].