بیعت با امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

مورخان و [[سیره‌نویسان]]، در تعیین [[تاریخ]] دقیق [[بیعت مردم با امام علی]]{{ع}} [[اختلاف]] نظر دارند. برخی گفته‌اند همان روزی که [[عثمان]] کشته شد، [[مردم]] با [[امام]]{{ع}} [[بیعت]] کردند<ref>تاریخ الطبری، ج ۴، ص ۴۳۶.</ref>. برخی دیگر بر این باورند که [[بیعت با امام]]، چند روز پس از [[قتل عثمان]]، اتفاق افتاد. این فاصله نیز از یک تا پنج روز، مورد [[اختلاف]] مورخان است<ref>ر.ک: أنساب الأشراف، ج ۳، ص ۷، المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۲۳، ح ۴۵۹۴.</ref>.

 

در بعضی از [[منابع تاریخی]] آمده است: با [[علی]]{{ع}} در [[روز جمعه]] بیست و پنجم [[ذی حجه]]، [[بیعت]] شد که [[گمان]] می‌رود آن روز، همان روز [[کشته شدن عثمان]] بوده است<ref>تاریخ الطبری، ج ۴، ص ۴۳۶.</ref> و نهایت اینکه بر اساس آنچه [[طبری]] از ابو ملیح و [[ابن ابی الحدید]] از استاد خود، [[ابو جعفر اسکافی]] [[نقل]] کرده‌اند و همچنین طبق آنچه در [[تاریخ]] [[دمشق]] و تذکرة الخواص آمده است، [[بیعت]] [[مردم]] با [[امام]]، در روز هیجدهم ذی‌الحجة الحرام سال ۳۵ [[هجری]] بوده است.

 

به [[اعتقاد]] ما نظر اخیر، به واقع نزدیک‌تر است؛ زیرا علاوه بر تصریح مصادری که بدان‌ها اشارت رفت، با نظر کسانی که [[تاریخ]] [[بیعت با امام]] را با [[تاریخ]] [[قتل عثمان]] یکی‌ می‌دانند نیز سازگار است؛ زیرا [[قتل عثمان]]، بنا بر صحیح‌ترین اقوال، [[هیجدهم ذی‌حجه]] اتفاق افتاده است.

 

[[امام علی]]{{ع}} ‌ـ در نامه‌ای به [[کوفیان]]، هنگام حرکت از [[مدینه]] به سوی [[بصره]] ـ نوشتند: [[مردم]] با من [[بیعت]] کردند، نه از روی بی‌میلی و [[جبر]]، بلکه با میل و [[اختیار]]<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}- فی کتابِهِ إلی‌ أهلِ الکوفَةِ عِندَ مَسیرِهِ مِنَ المَدینَةِ إلَی البَصرَةِ-: بایعَنِی الناسُ غَیرَ مُستَکرَهینَ، ولا مُجبَرینَ، بَل طائِعینَ مُخَیرینَ}} (نهج البلاغة، نامه ۱).</ref>.

 

[[امام علی]]{{ع}}‌ ـ در سخنرانی‌اش پس از [[بیعت]] ـ : پس از [[حمد]] و [[سپاس]] [[خداوند]]؛ به‌ درستی که من [[حکومت]] بر [[امت محمد]] را خوش نمی‌داشتم ـ این را [[خداوند]] در [[آسمان‌ها]] و بالای [[عرش]] می‌داند ـ، تا آنکه شما [مردم‌] بر این امر ([[حکومت]] من)، اتفاق کردید. پس من هم آن را پذیرفتم<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}- فی خُطبَتِهِ بَعدَ البَیعَةِ-: أما بَعدُ، فَإِنی قَد کنتُ کارِهاً لِهذهِ الوِلایةِ- یعلَمُ اللهُ فی سَماواتِهِ وفَوقَ عَرشِهِ- عَلی‌ امةِ مُحَمدٍ{{صل}}، حَتی اجتَمَعتُم عَلی‌ ذلِک، فَدَخَلتُ فیهِ}} (الأمالی، طوسی، ص ۷۲۸، ح ۱۵۳۰).</ref>.

[[امام علی]]{{ع}}: [[آگاه]] باشید! [[سوگند]] به آنکه دانه را شکافت وانسان را بیافرید، اگر حضور حاضران نبود و [[حجت]] با وجود یاورْ تمام نمی‌شد، و [اگر نبود] پیمانی که [[خداوند]] از [[عالمان]] گرفته که بر [[شکمبارگی]] [[ستمگران]] و [[گرسنگی]] [[مظلومان]]، بی‌قرار باشند، هر آینه، افسار [[حکومت]] را بر پشتش رها می‌کردم و آخرش را با کاسه اولش [[سیراب]] می‌ساختم و می‌دیدید که دنیای شما نزد من، از آبِ بینی بُز ماده‌ای بی‌ارزش‌تر است<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}: أما وَالذی فَلَقَ الحَبةَ، وبَرَأَ النسَمَةَ، لَولا حُضورُ الحاضِرِ، وقِیامُ الحُجةِ بِوُجودِ الناصِرِ، وما أخَذَ اللهُ عَلَی العُلَماءِ ألا یقاروا عَلی‌ کظةِ ظالِمٍ، ولا سَغَبِ مَظلومٍ، لَأَلقَیتُ حَبلَها عَلی‌ غارِبِها، وَلَسَقَیتُ آخِرَها بِکأسِ أولِها، ولَأَلفَیتُم دُنیاکم هذِهِ أزهَدَ عِندی مِن عَفطَةِ عَنزٍ}} (نهج البلاغة، خطبه ۳).</ref>.<ref>گزیده [[دانشنامه]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}}، ص۲۶۴.</ref>

 

[[الکامل فی التاریخ (کتاب)|الکامل فی التاریخ]]: هنگامی که [[عثمان]] کشته شد، [[یاران پیامبر]] [[خدا]] از [[مهاجران]] و [[انصار]]، در حالی‌که در میان آنان [[طلحه]] و [[زبیر]] نیز بودند، گِرد آمده، نزد [[علی]]{{ع}} رفتند و به وی گفتند: [[مردم]] را گریزی از داشتن [[پیشوا]] نیست. [[علی]]{{ع}} فرمود: "مرا به [[حکومت]] بر شما نیازی نیست. هر آن‌کس را که برگزیدید، بدان [[رضایت]] می‌دهم". گفتند: جز تو را برنگزینیم. بارها نزد او آمد و شد کردند و در آخرین مرتبه به وی گفتند: به [[درستی]] که کسی را شایسته‌تر از تو بر امر [[حکومت]] نمی‌شناسیم که از تو پیشتازتر [در اسلام‌] و به [[پیامبر]]، نزدیک‌تر باشد. آن‌گاه [[امام]] فرمود: "چنین مکنید! اگر من [[وزیر]] باشم، بهتر از آن است که [[امیر]] باشم". آنان گفتند: به [[خدا]] [[سوگند]]، هیچ‌کاری انجام نمی‌دهیم، مگر آن‌که با تو [[بیعت]] کنیم. فرمود: "پس در [[مسجد]]؛ چرا که [[بیعت]] من، پنهانی نخواهد بود و جز در [[مسجد]]، انجام نخواهد شد". [[علی]]{{ع}} به آن دو فرمود: "اگر [[دوست]] دارید، شما با من [[بیعت]] کنید و اگر می‌خواهید، من با شما [[بیعت]] کنم؟". گفتند: ما با تو [[بیعت]] می‌کنیم<ref>[[الکامل فی التاریخ (کتاب]|الکامل فی التاریخ]]، ج ۲، ص ۳۰۲.</ref>.

[[امام علی]]{{ع}}‌- در گزارش [[بیعت]] خود-: دستم را گشودید و من آن را بستم، و شما آن را کشیدید و من جمع کردم. آن‌گاه، مانند شتران [[تشنه]] که به آبخورها وارد شوند، گرد من ازدحام نمودید، به گونه‌ای که [[کفش]] از پایم در آمد و [[عبا]] از دوشم افتاد و [[ناتوانان]]، لگدمال شدند. [[شادمانی]] [[مردم]] از [[بیعت]] با من، بدان پایه رسید که خردسالان، شادمان‌ شدند، بزرگ‌سالان، لرزان لرزان، و [[ناتوانان]]، به [[سختی]] بدان جا روان شدند، و دخترانِ نورسیده [برای دیدن منظره‌] [[حجاب]] از چهره برگرفتند<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}- فی وَصفِ بَیعَتِهِ-: بَسَطتُم یدی فَکفَفتُها، ومَدَدتُموها فَقَبَضتُها، ثُم تَداککتُم عَلَی تَداک الإِبِلِ الهیمِ عَلی‌ حِیاضِها یومَ وِردِها، حَتی انقَطَعَتِ النعلُ، وسَقَطَ الرداءُ، ووُطِئَ الضعیفُ، وبَلَغَ مِن سُرورِ الناسِ بِبَیعَتِهِم إیای أنِ ابتَهَجَ بِهَا الصغیرُ، وهَدَجَ إلَیهَا الکبیرُ، وتَحامَلَ نَحوَها العَلیلُ، وحَسَرَت إلَیهَا الکعابُ}} (نهج البلاغة، خطبه ۲۲۹).</ref>.

 

[[الطبقات الکبری (کتاب)|الطبقات الکبری]]: هنگامی که [[عثمان]] در هیجدهم [[ذی حجه]] [[سال]] سی و پنجم، کشته شد و فردای آن روز، در [[مدینه]] برای [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} [[بیعت]] گرفته شد، [[طلحه]]، [[زبیر]]، [[سعد بن ابی وقاص]]، [[سعید بن زید]]، [[عمار یاسر]]، [[اسامة بن زید]]، [[سهل بن حنیف]]، [[ابو ایوب انصاری]]، [[محمد بن مسلمه]]، [[زید بن ثابت]]، [[خزیمه بن ثابت]] و هر کس که در [[مدینه]] بود، از [[صحابیان]] [[پیامبر خدا]] و غیر [[صحابیان]]، [[بیعت]] کردند<ref>[[الطبقات الکبری (کتاب]|الطبقات الکبری]]، ج ۳، ص ۳۱.</ref>.

[[بیعت]] با [[علی]]{{ع}} فراگیر بود. در این [[پیمان]] شکوهمند، تمام [[مهاجران]] و [[انصار]] و همه کسانی که در آن روز در [[مدینه]] بودند، شرکت جستند و از سرِ [[اختیار]] و با [[آزادی]] [[بیعت]] کردند. پس از آن، [[مردم]] [[مکه]]، [[کوفه]] و [[حجاز]] نیز [[بیعت]] کردند. [[امام علی]]{{ع}}، صراحتاً [[بیعت]] خود را عام و فراگیر دانسته است، همان گونه که بسیاری از مصادر [[تاریخی]]، بر [[اجتماع]] [[مهاجران]] و [[انصار]]، برای [[بیعت با امام]]، تصریح کرده‌اند. دربرخی از [[منابع تاریخی]]، گزارش‌هایی آمده‌است که نشان می‌دهد کسانی چون: [[عبدالله بن عمر]]، [[سعد بن ابی وقاص]]، [[محمد بن مسلمه]]، [[اسامة بن زید]]، [[حسان بن ثابت]]، [[کعب بن مالک]]، [[عبدالله]] بن [[سلام]]، [[مروان بن حکم]]، [[سعید بن عاص]] و [[ولید بن عقبه]]، از [[بیعت با علی]]{{ع}} تن زده‌اند. درباره روی برگرداندن اینان از [[بیعت با امام]]، دو نظر وجود دارد: یکی اینکه آنان واقعاً با [[بیعت با امام]]، [[مخالف]] بودند و [[بیعت]] نکردند. نظر دوم اینکه آنان با اصل [[بیعت]]، [[مخالف]] نبودند و آنچه در متون درباره روی برگرداندن آنان از [[بیعت با امام]] آمده، به معنای [[همراهی]] نکردن آنان با [[علی]]{{ع}} در جنگ‌های داخلی است. [[حاکم نیشابوری]]، پس از ذکر اخباری که درباره [[بیعت]] [[مردم]] با [[امام]] آمده، می‌گوید: سخن کسانی که [[گمان]] می‌برند که [[عبدالله بن عمر]]، ابو مسعود [[انصاری]]، [[سعد بن ابی وقاص]]، [[ابو موسی اشعری]]، [[محمد بن مسلمه]] [[انصاری]] و [[اسامة بن زید]]، از [[بیعت]] با [[علی]]{{ع}} سر باز زدند، در حقیقتْ نادیده انگاشتن واقعیت‌هاست<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۲۴، ح ۱۲۷.</ref> و در ادامه، توضیح می‌دهد که آنان با امامْ [[بیعت]] کردند؛ اما به دلایلی از [[همراهی]] با او در [[جنگ]]، خودداری نمودند و خودداری آنان از شرکت در [[جنگ]]، موجب شد که برخی [[تصور]] کنند که آنان با این [[بیعت]]، [[مخالف]] بوده‌اند.