بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
خود را در تمام کارها به خداوند یگانه [[قادر]] بسپار که در این صورت به دژی [[استوار]] و نگاهدارنده‌ای [[توانمند]] و پاسبانی استوار [[پناه]] برده‌ای. و خواسته‌ات را خالصانه از پروردگارت بخواه که [[خیر و شر]] و [[بخشش]] و منع و عطا و [[محروم]] ساختن در دست او است<ref>صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۶.</ref>. | خود را در تمام کارها به خداوند یگانه [[قادر]] بسپار که در این صورت به دژی [[استوار]] و نگاهدارنده‌ای [[توانمند]] و پاسبانی استوار [[پناه]] برده‌ای. و خواسته‌ات را خالصانه از پروردگارت بخواه که [[خیر و شر]] و [[بخشش]] و منع و عطا و [[محروم]] ساختن در دست او است<ref>صدوق، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۶.</ref>. | ||
امام [[معتقد]] است که [[انسان]] هماره باید به درگاه [[حق]]، [[تضرع]] آورد و چنان نباشد که تنها در حال [[عافیت]] [[اهل]] [[دعا]] باشد: «آن‌که به بلایی گرفتار آمده، هر چند گرفتاری‌اش بزرگ باشد، از آن کس که در عافیت و [[سلامت]] به سر برده و از [[بلا]] [[ایمنی]] ندارد، به [[دعا کردن]] سزاوارتر نیست»<ref>صدوق، الامالی، ص۲۳۷.</ref>.<ref>[[ | امام [[معتقد]] است که [[انسان]] هماره باید به درگاه [[حق]]، [[تضرع]] آورد و چنان نباشد که تنها در حال [[عافیت]] [[اهل]] [[دعا]] باشد: «آن‌که به بلایی گرفتار آمده، هر چند گرفتاری‌اش بزرگ باشد، از آن کس که در عافیت و [[سلامت]] به سر برده و از [[بلا]] [[ایمنی]] ندارد، به [[دعا کردن]] سزاوارتر نیست»<ref>صدوق، الامالی، ص۲۳۷.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[دعا - نصیری (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۲۴.</ref> | ||
==تأثیر [[دعا]] در نگاه علی{{ع}}== | ==تأثیر [[دعا]] در نگاه علی{{ع}}== | ||
در گفتار [[امیرمؤمنان]]{{ع}}، تصریح شده که دعا از علل تأثیرگذار است. [[امام]] برای دعا، تأثیرهای ذیل را برشمرده است: | در گفتار [[امیرمؤمنان]]{{ع}}، تصریح شده که دعا از علل تأثیرگذار است. [[امام]] برای دعا، تأثیرهای ذیل را برشمرده است: | ||
===برگرداندن [[قضای الهی]]=== | ===برگرداندن [[قضای الهی]]=== | ||
رد قضای الهی از رایج‌ترین تأثیرهای دعا است که در [[روایات]] به آن اشاره شده است. امام در این باره فرموده است: {{متن حدیث|الدُّعَاءُ يَرُدُّ الْقَضَاءَ الْمُبْرَمَ فَاتَّخِذُوهُ عُدَّةً}}<ref>صدوق، الخصال، ج۲، ص۶۲۰.</ref>؛ «دعا قضای [[استوار]] را باز می‌گرداند؛ پس آن را ساز و برگ خود گیرید». نیز فرموده‌اند که دعا مانع تأثیر [[قضا]] می‌شود؛ برخلاف فرار و گریختن که نمی‌تواند جلو قضا را بگیرد. سپس به ماجرای [[یونس]] و [[قوم]] او در [[قرآن]] اشاره و استناد می‌کنند<ref>ر.ک: متقی هندی، علی، کنزالعمال، ج۲، ص۶۱۲.</ref>. این مفهوم با تعابیر دیگری همچون {{متن حدیث|ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ قَبْلَ وُرُودِ الْبَلَاءِ...}}<ref>بحارالانوار، ج۹۳، ص۲۸.</ref>؛ «امواج [[بلا]] را پیش از در رسیدن آن با دعا دور کنید». یا {{متن حدیث|بالدعاء سیدفع البلاء}}<ref>غررالحکم، ح۴۲۴۰.</ref> نیز آمده است.<ref>[[ | رد قضای الهی از رایج‌ترین تأثیرهای دعا است که در [[روایات]] به آن اشاره شده است. امام در این باره فرموده است: {{متن حدیث|الدُّعَاءُ يَرُدُّ الْقَضَاءَ الْمُبْرَمَ فَاتَّخِذُوهُ عُدَّةً}}<ref>صدوق، الخصال، ج۲، ص۶۲۰.</ref>؛ «دعا قضای [[استوار]] را باز می‌گرداند؛ پس آن را ساز و برگ خود گیرید». نیز فرموده‌اند که دعا مانع تأثیر [[قضا]] می‌شود؛ برخلاف فرار و گریختن که نمی‌تواند جلو قضا را بگیرد. سپس به ماجرای [[یونس]] و [[قوم]] او در [[قرآن]] اشاره و استناد می‌کنند<ref>ر.ک: متقی هندی، علی، کنزالعمال، ج۲، ص۶۱۲.</ref>. این مفهوم با تعابیر دیگری همچون {{متن حدیث|ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ قَبْلَ وُرُودِ الْبَلَاءِ...}}<ref>بحارالانوار، ج۹۳، ص۲۸.</ref>؛ «امواج [[بلا]] را پیش از در رسیدن آن با دعا دور کنید». یا {{متن حدیث|بالدعاء سیدفع البلاء}}<ref>غررالحکم، ح۴۲۴۰.</ref> نیز آمده است.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[دعا - نصیری (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۲۶.</ref> | ||
===[[بخشایش]] [[گناه]]=== | ===[[بخشایش]] [[گناه]]=== | ||
یکی از [[آثار دعا]]، [[عفو]] [[گناهان]] است. این امر ممکن است با درخواست [[مغفرت]] از [[خداوند]] همراه باشد؛ چنان‌که این مضمون در بیش‌تر دعاهای [[حضرت علی]]{{ع}} آمده است؛ مثلاً در یکی از مناجات‌ها می‌گویند: | یکی از [[آثار دعا]]، [[عفو]] [[گناهان]] است. این امر ممکن است با درخواست [[مغفرت]] از [[خداوند]] همراه باشد؛ چنان‌که این مضمون در بیش‌تر دعاهای [[حضرت علی]]{{ع}} آمده است؛ مثلاً در یکی از مناجات‌ها می‌گویند: | ||
خدایا، بر من ببخش آن‌چه را که از من بدان داناتری، و اگر بدان باز گشتم تو با بخشایش به سوی من بازگرد. خدایا، بر من ببخش وعده‌هایی که نهادم و آن را نزد من وفایی نبود؛ و بیامرز آن‌چه را که به زبان به تو نزدیکی جستم و [[دل]] راه مخالف آن را پیمود. خدایا، بر من ببخشای نگاه‌هایی را که نباید، و سخنانی که به زبان رفت و نشاید، و آن‌چه دل خواست و نبایست و آن‌چه بر زبان رفت از [[ناشایست]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۷۸.</ref>. | خدایا، بر من ببخش آن‌چه را که از من بدان داناتری، و اگر بدان باز گشتم تو با بخشایش به سوی من بازگرد. خدایا، بر من ببخش وعده‌هایی که نهادم و آن را نزد من وفایی نبود؛ و بیامرز آن‌چه را که به زبان به تو نزدیکی جستم و [[دل]] راه مخالف آن را پیمود. خدایا، بر من ببخشای نگاه‌هایی را که نباید، و سخنانی که به زبان رفت و نشاید، و آن‌چه دل خواست و نبایست و آن‌چه بر زبان رفت از [[ناشایست]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۷۸.</ref>. | ||
نیز ممکن است دعا بدون درخواست مغفرت باشد. علی{{ع}} [[معتقد]] است که اگر [[اخلاص]] در میان باشد، [[دعا کننده]] به یکی از سه نتیجه- که یکی از آنها [[بخشش]] گناه است -دست می‌یابد: {{متن حدیث|لا يخطئ المخلص في الدعاء إحدى ثلاث ذنب يغفر أو خير يعجل أو شر يؤجل}}<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۷۶.</ref>؛ «آن که در [[دعا]] [[مخلص]] باشد از دست‌یابی به یکی از سه چیز، [[محروم]] نخواهد شد؛ گناهی که بخشیده شده باشد، خیری که پیش افتاده باشد یا شری که به تأخیر افتد».<ref>[[ | نیز ممکن است دعا بدون درخواست مغفرت باشد. علی{{ع}} [[معتقد]] است که اگر [[اخلاص]] در میان باشد، [[دعا کننده]] به یکی از سه نتیجه- که یکی از آنها [[بخشش]] گناه است -دست می‌یابد: {{متن حدیث|لا يخطئ المخلص في الدعاء إحدى ثلاث ذنب يغفر أو خير يعجل أو شر يؤجل}}<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۷۶.</ref>؛ «آن که در [[دعا]] [[مخلص]] باشد از دست‌یابی به یکی از سه چیز، [[محروم]] نخواهد شد؛ گناهی که بخشیده شده باشد، خیری که پیش افتاده باشد یا شری که به تأخیر افتد».<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[دعا - نصیری (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۲۷.</ref> | ||
===برآورده شدن خواست‌ها=== | ===برآورده شدن خواست‌ها=== | ||
به دلیل تأثیر دعا در برآوردن خواست‌ها است که [[امام]] در وصایایش، از فرزندش [[امام حسن]]{{ع}} می‌خواهد که «[[حاجت]] خود را نزد او آر... و از اندوه‌هایت بدو [[شکایت]] بر، و برای گره‌گشایی کارهایت او را بطلب و برای کارهایت از او [[یاری]] جوی، و از [[گنجینه‌های رحمت]] او، آن را بخواه که بخشیدنش از غیر او برنیاید: از افزودن مدت زندگانی، تندرستی‌ها و [[فراوانی روزی]]»<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱.</ref>. امام در ادامه این [[وصیت]] [[راهنمایی]] می‌کند که چگونه و در چه [[زمان]] و با رعایت چه موازینی دعا کنیم. [[معتقد]] است که اگر [[توفیق]] دعا به کسی ارزانی شود، از [[اجابت]] [[الهی]] محروم نخواهد بود<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۳۵؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۷، ص۲۷.</ref>. خود بارها [[شاهد]] تأثیر دعای [[رسول اکرم]]{{صل}} و خود بوده است. هنگامی که از سوی [[پیامبر]] [[مأمور]] شد تا برای [[هدایت]] و [[قضاوت]] به میان [[مردم]] منطقه‌ای برود، به پیامبر گفت که من جوانم و قضاوت نمی‌دانم. رسول اکرم{{صل}} با دست به سینه‌اش زد و می‌فرمود: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ اهْدِ قَلْبِهِ وَ ثَبِّتْ لِسَانَهُ}}؛ «خداوندا، قلبش را هدایت و زبانش را [[استواری]] بخش». امام می‌فرماید: «با [[دعای پیامبر]] سینه‌ام لبالب از [[دانش]] [[دین]] شد و هرگز در قضاوت میان دو کس تردید نکردم»<ref>سنن ابن ماجه، ج۲، ص۷۷۴؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴، ص۹۵؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۸۸.</ref>.<ref>[[ | به دلیل تأثیر دعا در برآوردن خواست‌ها است که [[امام]] در وصایایش، از فرزندش [[امام حسن]]{{ع}} می‌خواهد که «[[حاجت]] خود را نزد او آر... و از اندوه‌هایت بدو [[شکایت]] بر، و برای گره‌گشایی کارهایت او را بطلب و برای کارهایت از او [[یاری]] جوی، و از [[گنجینه‌های رحمت]] او، آن را بخواه که بخشیدنش از غیر او برنیاید: از افزودن مدت زندگانی، تندرستی‌ها و [[فراوانی روزی]]»<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱.</ref>. امام در ادامه این [[وصیت]] [[راهنمایی]] می‌کند که چگونه و در چه [[زمان]] و با رعایت چه موازینی دعا کنیم. [[معتقد]] است که اگر [[توفیق]] دعا به کسی ارزانی شود، از [[اجابت]] [[الهی]] محروم نخواهد بود<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۳۵؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۷، ص۲۷.</ref>. خود بارها [[شاهد]] تأثیر دعای [[رسول اکرم]]{{صل}} و خود بوده است. هنگامی که از سوی [[پیامبر]] [[مأمور]] شد تا برای [[هدایت]] و [[قضاوت]] به میان [[مردم]] منطقه‌ای برود، به پیامبر گفت که من جوانم و قضاوت نمی‌دانم. رسول اکرم{{صل}} با دست به سینه‌اش زد و می‌فرمود: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ اهْدِ قَلْبِهِ وَ ثَبِّتْ لِسَانَهُ}}؛ «خداوندا، قلبش را هدایت و زبانش را [[استواری]] بخش». امام می‌فرماید: «با [[دعای پیامبر]] سینه‌ام لبالب از [[دانش]] [[دین]] شد و هرگز در قضاوت میان دو کس تردید نکردم»<ref>سنن ابن ماجه، ج۲، ص۷۷۴؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۴، ص۹۵؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۸۸.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[دعا - نصیری (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۲۷.</ref> | ||
==شرایط [[دعا]]== | ==شرایط [[دعا]]== | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
بر اساس این آموزه، [[خداوند]] از انسان‌ها خواسته است همان‌گونه که در حالت [[اضطرار]] و بی‌کسی کامل، خداوند را خالصانه می‌خوانند، در حالات دیگر نیز چنین کنند تا دعایشان به اجابت برسد. بنابراین اگر کسی با رعایت تمام [[شئون]] دعا، خداوند را بخواند، اما در درون جانش اجابت خواسته‌اش را در دست غیر خدا بداند، دچار [[شرک]] است و قطعاً دعایش [[مستجاب]] نخواهد شد؛ زیرا حقیقتاً از خدا چیزی نخواسته است. به فرموده علی{{ع}} خداوند بندگانی را که برای رفع [[حاجات]] خود به دیگران [[دل]] بسته‌اند به شدت [[نکوهش]] می‌کند و به رغم [[حمایت]] همه جهانیان، [[امید]] آنان را به [[یأس]] تبدیل خواهد کرد؛ زیرا نجات در [[اخلاص]] است<ref>بحارالانوار، ج۴، ص۹۵.</ref>: {{متن حدیث|وَ بِالْإِخْلَاصِ يَكُونُ الْخَلَاصُ}}<ref>الکافی، ج۲، ص۴۶۸.</ref>: «[[رهایی]] در گرو اخلاص است». خطاب به فرزندش فرموده است: | بر اساس این آموزه، [[خداوند]] از انسان‌ها خواسته است همان‌گونه که در حالت [[اضطرار]] و بی‌کسی کامل، خداوند را خالصانه می‌خوانند، در حالات دیگر نیز چنین کنند تا دعایشان به اجابت برسد. بنابراین اگر کسی با رعایت تمام [[شئون]] دعا، خداوند را بخواند، اما در درون جانش اجابت خواسته‌اش را در دست غیر خدا بداند، دچار [[شرک]] است و قطعاً دعایش [[مستجاب]] نخواهد شد؛ زیرا حقیقتاً از خدا چیزی نخواسته است. به فرموده علی{{ع}} خداوند بندگانی را که برای رفع [[حاجات]] خود به دیگران [[دل]] بسته‌اند به شدت [[نکوهش]] می‌کند و به رغم [[حمایت]] همه جهانیان، [[امید]] آنان را به [[یأس]] تبدیل خواهد کرد؛ زیرا نجات در [[اخلاص]] است<ref>بحارالانوار، ج۴، ص۹۵.</ref>: {{متن حدیث|وَ بِالْإِخْلَاصِ يَكُونُ الْخَلَاصُ}}<ref>الکافی، ج۲، ص۴۶۸.</ref>: «[[رهایی]] در گرو اخلاص است». خطاب به فرزندش فرموده است: | ||
{{متن حدیث|وَ أَلْجِئْ نَفْسَكَ فِي الْأُمُورِ كُلِّهَا إِلَى اللَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ فَإِنَّكَ تُلْجِئُهَا إِلَى كَهْفٍ حَصِينٍ... وَ أَخْلِصِ الْمَسْأَلَةَ لِرَبِّكَ فَإِنَّ بِيَدِهِ الْخَيْرَ وَ الشَّرَّ}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱.</ref>؛ «خود را در تمام [[کارها]] در [[پناه]] خداوند یکتای قدرت‌مدار قرار ده که در این صورت به دژی [[استوار]] پناه آورده‌ای... و در درخواست از پروردگارت [[خالص]] باش که [[خیر و شر]] به دست او است».<ref>[[ | {{متن حدیث|وَ أَلْجِئْ نَفْسَكَ فِي الْأُمُورِ كُلِّهَا إِلَى اللَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ فَإِنَّكَ تُلْجِئُهَا إِلَى كَهْفٍ حَصِينٍ... وَ أَخْلِصِ الْمَسْأَلَةَ لِرَبِّكَ فَإِنَّ بِيَدِهِ الْخَيْرَ وَ الشَّرَّ}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱.</ref>؛ «خود را در تمام [[کارها]] در [[پناه]] خداوند یکتای قدرت‌مدار قرار ده که در این صورت به دژی [[استوار]] پناه آورده‌ای... و در درخواست از پروردگارت [[خالص]] باش که [[خیر و شر]] به دست او است».<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[دعا - نصیری (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۳۸.</ref> | ||
===[[اطاعت]]=== | ===[[اطاعت]]=== | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
#گفتید که از [[آتش]] می‌ترسید، در حالی که بدنتان را با [[گناهان]] به آتش می‌سپارید؛ پس [[ترس]] شما کجا است؟ | #گفتید که از [[آتش]] می‌ترسید، در حالی که بدنتان را با [[گناهان]] به آتش می‌سپارید؛ پس [[ترس]] شما کجا است؟ | ||
#گفتید که [[دوستدار]] بهشتید، در حالی که هماره کارهایی انجام می‌دهید که شما را از [[بهشت]] دور می‌سازد؛ پس میل شما به بهشت کجا است؟ | #گفتید که [[دوستدار]] بهشتید، در حالی که هماره کارهایی انجام می‌دهید که شما را از [[بهشت]] دور می‌سازد؛ پس میل شما به بهشت کجا است؟ | ||
#از [[نعمت]] مولا بهره گرفتید، اما [[ناسپاسی]] کردید...<ref>دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین، ص۲۶۹؛ بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۷۶.</ref>.<ref>[[ | #از [[نعمت]] مولا بهره گرفتید، اما [[ناسپاسی]] کردید...<ref>دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین، ص۲۶۹؛ بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۷۶.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[دعا - نصیری (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۴۰.</ref> | ||
===[[حضور قلب]]=== | ===[[حضور قلب]]=== | ||
دو شرط پیشین، [[اخلاص]] و عمل، منحصر به حالت [[دعا]] نیست، بلکه تحقق آنها در تمام حالات، مورد نظر است. اما حضور قلب، شرطی است که مربوط به حالت دعا است. به عبارت روشن‌تر [[دعا کننده]] باید در حال دعا آن را رعایت کند. مقصود از حضور قلب، توجه صادقانه دعا کننده به خدایی است که او را می‌خواند. [[راز و نیاز]] با [[خدا]]، و حتی [[عبادت]]، برای برخی از [[مردم]] [[عادت]] شده است. آنان از روی عادت در ساعات مخصوص برای ادای [[نماز]] مهیا می‌شوند و طبق همین عادت در پایان نماز دست به [[آسمان]] بلند کرده، خواسته‌های خود را بر زبان جاری می‌کنند؛ بی‌آن‌که توجه کنند که [[اندیشه]] آنان در همین حالات به ظاهر [[عرفانی]]، مالامال از دغدغه‌های روزمره [[زندگی]] و امور [[خانه]] و کسب است. [[قرآن کریم]] این حالت را «[[سهو]]» خوانده است: {{متن قرآن|الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ}}<ref>«آنان که از نماز خویش غافلند» سوره ماعون، آیه ۵.</ref>؛ سهو در عرف به معنای «[[اشتباه]]» است و البته [[انسان]] خاستگاه سهو و [[نسیان]] است و چنین اشتباه گریزناپذیری، [[نکوهش]] به دنبال نخواهد داشت؛ در حالی که [[قرآن]] [[سهو]] در [[نماز]] را [[نکوهش]] کرده است. معلوم می‌شود «سهو» مفهومی فراتر از [[اشتباه]] دارد. در [[تفاسیر]] نیز سهو در [[آیه شریفه]]، به تأخیر انداختن نماز، [[سستی]] در آن، تضییع یا ترک آن و [[غفلت]] از آن معنا شده است<ref>ر.ک: طوسی، التبیان، ج۱۰، ص۴۱۵؛ طبرسی، امین الاسلام، مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۵۶؛ المیزان، ج۲۰، ص۳۶۸.</ref>. | دو شرط پیشین، [[اخلاص]] و عمل، منحصر به حالت [[دعا]] نیست، بلکه تحقق آنها در تمام حالات، مورد نظر است. اما حضور قلب، شرطی است که مربوط به حالت دعا است. به عبارت روشن‌تر [[دعا کننده]] باید در حال دعا آن را رعایت کند. مقصود از حضور قلب، توجه صادقانه دعا کننده به خدایی است که او را می‌خواند. [[راز و نیاز]] با [[خدا]]، و حتی [[عبادت]]، برای برخی از [[مردم]] [[عادت]] شده است. آنان از روی عادت در ساعات مخصوص برای ادای [[نماز]] مهیا می‌شوند و طبق همین عادت در پایان نماز دست به [[آسمان]] بلند کرده، خواسته‌های خود را بر زبان جاری می‌کنند؛ بی‌آن‌که توجه کنند که [[اندیشه]] آنان در همین حالات به ظاهر [[عرفانی]]، مالامال از دغدغه‌های روزمره [[زندگی]] و امور [[خانه]] و کسب است. [[قرآن کریم]] این حالت را «[[سهو]]» خوانده است: {{متن قرآن|الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ}}<ref>«آنان که از نماز خویش غافلند» سوره ماعون، آیه ۵.</ref>؛ سهو در عرف به معنای «[[اشتباه]]» است و البته [[انسان]] خاستگاه سهو و [[نسیان]] است و چنین اشتباه گریزناپذیری، [[نکوهش]] به دنبال نخواهد داشت؛ در حالی که [[قرآن]] [[سهو]] در [[نماز]] را [[نکوهش]] کرده است. معلوم می‌شود «سهو» مفهومی فراتر از [[اشتباه]] دارد. در [[تفاسیر]] نیز سهو در [[آیه شریفه]]، به تأخیر انداختن نماز، [[سستی]] در آن، تضییع یا ترک آن و [[غفلت]] از آن معنا شده است<ref>ر.ک: طوسی، التبیان، ج۱۰، ص۴۱۵؛ طبرسی، امین الاسلام، مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۵۶؛ المیزان، ج۲۰، ص۳۶۸.</ref>. | ||
چنان‌که بسیاری از [[مفسران]] گفته‌اند یکی از معانی [[خشوع]] در آیه شریفه: {{متن قرآن|الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ}}<ref>«همانان که در نماز خویش فروتنند» سوره مؤمنون، آیه ۲.</ref> همین توجه و [[حضور قلب]] است<ref>طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۸، ص۶؛ المیزان، ج۱۵، ص۷.</ref>. بنابراین توجه و حضور قلب، شرط تأثیرگذاری [[عبادت]] و پذیرش آن است. هر چند ممکن است نماز [[آلوده]] به سهو در ظاهر [[رافع]] [[تکلیف]] باشد، اما در [[باطن]] و [[حقیقت]] امر پذیرفته نخواهد شد. عدم پذیرش نماز به معنای عدم تأثیرگذاری آن در [[قرب]] [[نمازگزار]] به سوی [[حق]] است. همین امر در [[دعا]] نیز صادق است. کسی که با [[فکری]] آشفته و بدون توجه لازم به آن‌چه می‌گوید و آن‌چه می‌خواهد و به آن‌که با او سخن می‌گوید، به [[راز و نیاز]] بپردازد، تنها از ظاهر دعا بهره دارد. چنین دعایی تأثیر نخواهد گذاشت؛ زیرا [[مستجاب]] نخواهد شد. بر اساس نقل [[امام صادق]]{{ع}} مردی نزد [[امیرمؤمنان]]{{ع}} آمد و از عدم [[اجابت]] دعایش [[شکایت]] کرد. [[امام]] به او فرمود: «تو [[خدا]] را به صفاتی که ندارد همچون [[بی‌اعتنایی]] به دعا موصوف کرده‌ای». امام آن‌گاه یکی از ویژگی‌های چهارگانه دعا را «احضار [[نیت]]» می‌شمارد<ref>ورام، ابوالحسن، تنبیه الخواطر، ج۱، ص۳۰۲.</ref> که تعبیری دیگر از «حضور قلب» است. علی{{ع}} از [[رسول اکرم]]{{صل}} نقل می‌کند: {{متن حدیث|يَا عَلِيُّ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ دُعَاءَ قَلْبٍ سَاهٍ}}<ref>کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۷.</ref>؛ «ای علی، [[خداوند]] دعای [[دل]] [[غافل]] را نمی‌پذیرد». [[قلب]] ساهی درست همان تعبیری است که خداوند درباره قلب بعضی [[نمازگزاران]] به کار برده است.<ref>[[ | چنان‌که بسیاری از [[مفسران]] گفته‌اند یکی از معانی [[خشوع]] در آیه شریفه: {{متن قرآن|الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ}}<ref>«همانان که در نماز خویش فروتنند» سوره مؤمنون، آیه ۲.</ref> همین توجه و [[حضور قلب]] است<ref>طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۸، ص۶؛ المیزان، ج۱۵، ص۷.</ref>. بنابراین توجه و حضور قلب، شرط تأثیرگذاری [[عبادت]] و پذیرش آن است. هر چند ممکن است نماز [[آلوده]] به سهو در ظاهر [[رافع]] [[تکلیف]] باشد، اما در [[باطن]] و [[حقیقت]] امر پذیرفته نخواهد شد. عدم پذیرش نماز به معنای عدم تأثیرگذاری آن در [[قرب]] [[نمازگزار]] به سوی [[حق]] است. همین امر در [[دعا]] نیز صادق است. کسی که با [[فکری]] آشفته و بدون توجه لازم به آن‌چه می‌گوید و آن‌چه می‌خواهد و به آن‌که با او سخن می‌گوید، به [[راز و نیاز]] بپردازد، تنها از ظاهر دعا بهره دارد. چنین دعایی تأثیر نخواهد گذاشت؛ زیرا [[مستجاب]] نخواهد شد. بر اساس نقل [[امام صادق]]{{ع}} مردی نزد [[امیرمؤمنان]]{{ع}} آمد و از عدم [[اجابت]] دعایش [[شکایت]] کرد. [[امام]] به او فرمود: «تو [[خدا]] را به صفاتی که ندارد همچون [[بی‌اعتنایی]] به دعا موصوف کرده‌ای». امام آن‌گاه یکی از ویژگی‌های چهارگانه دعا را «احضار [[نیت]]» می‌شمارد<ref>ورام، ابوالحسن، تنبیه الخواطر، ج۱، ص۳۰۲.</ref> که تعبیری دیگر از «حضور قلب» است. علی{{ع}} از [[رسول اکرم]]{{صل}} نقل می‌کند: {{متن حدیث|يَا عَلِيُّ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ دُعَاءَ قَلْبٍ سَاهٍ}}<ref>کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۷.</ref>؛ «ای علی، [[خداوند]] دعای [[دل]] [[غافل]] را نمی‌پذیرد». [[قلب]] ساهی درست همان تعبیری است که خداوند درباره قلب بعضی [[نمازگزاران]] به کار برده است.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[دعا - نصیری (مقاله)| مقاله «دعا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۴۲.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||