بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '== جستارهای وابسته == == منابع ==' به '== منابع ==') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = تربیت | |||
| عنوان مدخل = تربیت | |||
< | | مداخل مرتبط = [[تربیت در لغت]] - [[تربیت در قرآن]] - [[تربیت در معارف دعا و زیارات]] - [[تربیت در معارف و سیره نبوی]] - [[تربیت در معارف و سیره علوی]] - [[تربیت در معارف و سیره سجادی]] - [[تربیت در معارف و سیره فاطمی]] - [[تربیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[تربیت در فقه سیاسی]] | ||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
واژه “تربیت” در [[صحیفه سجادیه]]، سه مرتبه به کار رفته است، از جمله آنجا که [[امام]] در [[حق]] [[پدر]] و مادرش [[دعا]] می‌کند که [[خداوند]] به آنها، به پاس [[تربیت]] وی، جزای [[نیکو]] دهد<ref>نیایش بیست‌و‌چهارم.</ref> و نیز در دعایی دیگر که خواستار [[یاری]] خداوند در تربیت فرزندانش می‌شود و در [[حقیقت]] به وظایفی که پدر و [[مادر]] باید در [[تربیت فرزند]] و [[ادای حقوق]] ایشان رعایت کنند، اشاره می‌فرماید<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>. برای واژه “تربیت” در کتاب‌های لغت، دو ریشه “رَبَوَ” و “رَبَبَ” ذکر شده است<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.</ref>. | |||
در صحیفه سجادیه، واژه تربیت و مشتقات آن از ریشه “ربو” در موارد زیر به کار رفته است: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ اشْكُرْ لَهُمَا تَرْبِيَتِي... يَا إِلَهِي- طُولُ شُغْلِهِمَا بِتَرْبِيَتِي! وَ أَيْنَ شِدَّةُ تَعَبِهِمَا فِي حِرَاسَتِي}}<ref>دعای ۲۴.</ref>؛ «خداوندا، آن دو را [[پاداش]] ده که مرا پرورانده‌اند.. ای خدای من! اگر چنین کنم (آنان را از روی [[عدل]] [[قصاص]] کنم یا با ایشان مانند آن چه نموده‌اند [[رفتار]] کنم) پس [[روزگار]] طولانی که در تربیت من سپری کرده‌اند، چه می‌شود؟» | در صحیفه سجادیه، واژه تربیت و مشتقات آن از ریشه “ربو” در موارد زیر به کار رفته است: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ اشْكُرْ لَهُمَا تَرْبِيَتِي... يَا إِلَهِي- طُولُ شُغْلِهِمَا بِتَرْبِيَتِي! وَ أَيْنَ شِدَّةُ تَعَبِهِمَا فِي حِرَاسَتِي}}<ref>دعای ۲۴.</ref>؛ «خداوندا، آن دو را [[پاداش]] ده که مرا پرورانده‌اند.. ای خدای من! اگر چنین کنم (آنان را از روی [[عدل]] [[قصاص]] کنم یا با ایشان مانند آن چه نموده‌اند [[رفتار]] کنم) پس [[روزگار]] طولانی که در تربیت من سپری کرده‌اند، چه می‌شود؟» | ||
{{متن حدیث|وَ أَعِنِّي عَلَى تَرْبِيَتِهِمْ وَ تَأْدِيبِهِمْ...}}<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>؛ «و مرا در تربیت و [[تأدیب]] ایشان ([[فرزندان]]) یاری فرما». | {{متن حدیث|وَ أَعِنِّي عَلَى تَرْبِيَتِهِمْ وَ تَأْدِيبِهِمْ...}}<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>؛ «و مرا در تربیت و [[تأدیب]] ایشان ([[فرزندان]]) یاری فرما». {{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّكَ خَلَقْتَنِي سَوِيّاً، وَ رَبَّيْتَنِي صَغِيراً}}<ref>نیایش پنجاهم.</ref>؛ «بار خدایا! تو مرا درست اندام آفریدی و در کوچکی پرورش دادی». {{متن حدیث|رَبِّ لِي صَغِيرَهُمْ}}<ref>دعای ۲۵.</ref>؛ «(در دعا برای فرزندان) خردسالانشان را برایم پرورش ده». | ||
{{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّكَ خَلَقْتَنِي سَوِيّاً، وَ رَبَّيْتَنِي صَغِيراً}}<ref>نیایش پنجاهم.</ref>؛ «بار خدایا! تو مرا درست اندام آفریدی و در کوچکی پرورش دادی». | |||
{{متن حدیث|رَبِّ لِي صَغِيرَهُمْ}}<ref>دعای ۲۵.</ref>؛ «(در دعا برای فرزندان) خردسالانشان را برایم پرورش ده». | |||
تربیت از ریشه “ربو”، در فرازهای بالا، به معنای پروردن، نشو و نما دادن و [[تکامل]] جسمانی و بزرگ کردن [[انسان]] است که مقدمه‌ای برای تعالی [[روح انسان]] به‌شمار می‌رود. | تربیت از ریشه “ربو”، در فرازهای بالا، به معنای پروردن، نشو و نما دادن و [[تکامل]] جسمانی و بزرگ کردن [[انسان]] است که مقدمه‌ای برای تعالی [[روح انسان]] به‌شمار می‌رود. | ||
با توجه به [[کلام]] بسیاری از لغت‌شناسان در بیان معنی “رب” و ریشه “ربب”<ref>الافصاح، و الشحاح.</ref>، اگر واژه “تربیت” را مشتق از ریشه “ربب” بدانیم، واژه‌های مأخوذ از آن مانند “رب”، “ربوبیت” و “مربوب” کاربرد گسترده‌تری در [[متون دینی]] دارند و به نظر می‌رسد در [[تبیین]] مفهوم [[تربیت اسلامی]] رساتر باشند؛ زیرا در آن معنای [[تدبیر]] و [[هدایت]] انسان به سوی کمال نهفته است که با [[هدف]] [[تربیت]] هم‌سوتر است. این ماده و مفهوم نیز در [[صحیفه سجادیه]] کاربرد فراوانی دارد. | با توجه به [[کلام]] بسیاری از لغت‌شناسان در بیان معنی “رب” و ریشه “ربب”<ref>الافصاح، و الشحاح.</ref>، اگر واژه “تربیت” را مشتق از ریشه “ربب” بدانیم، واژه‌های مأخوذ از آن مانند “رب”، “ربوبیت” و “مربوب” کاربرد گسترده‌تری در [[متون دینی]] دارند و به نظر می‌رسد در [[تبیین]] مفهوم [[تربیت اسلامی]] رساتر باشند؛ زیرا در آن معنای [[تدبیر]] و [[هدایت]] انسان به سوی کمال نهفته است که با [[هدف]] [[تربیت]] هم‌سوتر است. این ماده و مفهوم نیز در [[صحیفه سجادیه]] کاربرد فراوانی دارد. | ||
==اعطای بینش تربیتی در صحیفه سجادیه== | از آنجا که در [[نظام]] [[معرفتی]] [[اسلام]]، [[انسان]] مرکب از [[جسم]] و [[روح]] است، یعنی از دو بُعد وجودیِ دانی ([[دنیایی]] و جسمی) و عالی ([[روحی]] و [[الهی]]) برخوردار است، لذا نوع نگرش او نسبت به [[زندگی]] و [[نظام هستی]] متفاوت می‌شود و در دو حوزه [[بینش]] و کنش یا [[رفتار]] باید به ساختار وجودی او نگریست. آنگاه در نظام [[جهان‌بینی]] اسلام، با الهی‌شدن نگرش و بینش او، رفتارها و کنش‌های او [[توحیدی]] و الهی می‌شود. بر این اساس می‌توان نیایش‌های [[امام سجاد]] {{ع}} را با نگاه [[تربیتی]] به دو بخش اصول (نگرش و بینش) و روش‌ها (کنش و رفتار) تقسیم نمود. طرز تلقی و برداشت انسان از [[جهان]] و حوادث آن، تأثیر گسترده و عمیقی بر رفتار وی می‌گذارد. گرچه از یک منظر دیگر نیز می‌توان به [[نظام تربیتی]] [[دعاهای صحیفه سجادیه]] در چهار حوزه مبانی، اصول، روش‌ها و اهداف نگریست و این دسته‌بندی را درباره نظام تربیتی [[ادعیه]] امام سجاد {{ع}} [[اعمال]] نمود<ref>بررسی نظام تربیتی صحیفه سجادیه.</ref>؛ اما ما در این نوشتار براساس آنچه بیان گردید، ادعیه صحیفه سجادیه در حوزه تربیت را در دو بخش بینش و رفتار تقسیم‌بندی و بررسی می‌نماییم<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «تربیت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص۱۳۴.</ref>. | ||
هر [[رفتاری]] که از کسی سر می‌زند، براساس بینشی است که وی از آن دارد. هرچه بینش فرد به رفتارش کامل‌تر باشد، رفتارهایش نیز صحیح‌تر خواهد بود. امام سجاد{{ع}} در صحیفه سجادیه با بهره‌گیری از این روش تربیتی، به [[تبیین]] بینش‌هایی پرداخته است که سبب [[اصلاح]] نگرش انسان درباره نظام جهان و انسان و در پی آن اصلاح رفتار او می‌شود. بر این اساس همه دعاهای صحیفه سجادیه را می‌توان در قالب مدل و الگویی برای ارائه بینش و [[رفتار]] [[تربیتی]] در [[انسان]] تقسیم‌بندی نمود؛ اما به‌صورت خلاصه موارد مطرح‌شده در زمینه [[بینش]] را می‌توان در موضوعات ذیل دسته‌بندی کرد. | |||
== اعطای بینش تربیتی در صحیفه سجادیه == | |||
هر [[رفتاری]] که از کسی سر می‌زند، براساس بینشی است که وی از آن دارد. هرچه بینش فرد به رفتارش کامل‌تر باشد، رفتارهایش نیز صحیح‌تر خواهد بود. امام سجاد {{ع}} در صحیفه سجادیه با بهره‌گیری از این روش تربیتی، به [[تبیین]] بینش‌هایی پرداخته است که سبب [[اصلاح]] نگرش انسان درباره نظام جهان و انسان و در پی آن اصلاح رفتار او می‌شود. بر این اساس همه دعاهای صحیفه سجادیه را می‌توان در قالب مدل و الگویی برای ارائه بینش و [[رفتار]] [[تربیتی]] در [[انسان]] تقسیم‌بندی نمود؛ اما به‌صورت خلاصه موارد مطرح‌شده در زمینه [[بینش]] را می‌توان در موضوعات ذیل دسته‌بندی کرد. | |||
===نگرش [[توحیدی]] و هدفمند [[زندگی]]=== | === نگرش [[توحیدی]] و هدفمند [[زندگی]] === | ||
اولین و اساسی‌ترین بینش تربیتی که [[اسلام]] می‌خواهد به انسان بدهد بینش توحیدی است، زیرا تمام بینش‌های [[الهی]] از این بینش به دست می‌آید. | اولین و اساسی‌ترین بینش تربیتی که [[اسلام]] می‌خواهد به انسان بدهد بینش توحیدی است، زیرا تمام بینش‌های [[الهی]] از این بینش به دست می‌آید. | ||
[[امام سجاد]]{{ع}} در همه [[دعاهای صحیفه سجادیه]]، [[هدف غایی]] [[تربیت]] را [[خداوند متعال]] معرفی می‌فرماید و با [[زبان]] [[دعا]] و [[مناجات]]، انسان را به آن [[حقیقت]] [[بی‌همتا]] [[راهنمایی]] می‌کند. به عبارتی آن [[حضرت]] در [[پوشش]] دعا به انسان می‌فهماند که محور زندگی انسان در تمام [[شئون]] زندگی باید [[خدا]] باشد و [[سبک زندگی]] خود را بر این اساس تنظیم کند. | [[امام سجاد]] {{ع}} در همه [[دعاهای صحیفه سجادیه]]، [[هدف غایی]] [[تربیت]] را [[خداوند متعال]] معرفی می‌فرماید و با [[زبان]] [[دعا]] و [[مناجات]]، انسان را به آن [[حقیقت]] [[بی‌همتا]] [[راهنمایی]] می‌کند. به عبارتی آن [[حضرت]] در [[پوشش]] دعا به انسان می‌فهماند که محور زندگی انسان در تمام [[شئون]] زندگی باید [[خدا]] باشد و [[سبک زندگی]] خود را بر این اساس تنظیم کند. | ||
برخی [[تصور]] می‌کنند که مسئله [[توحید]]، به “توحید در خالقیّت” خلاصه می‌شود و لذا کسی که تنها [[معتقد]] باشد که آفریننده عالم یکی است [[موحد]] است. این در حالی است که توحید دارای مراتبی است که در [[صحیفه]] نیز مورد توجه قرار گرفته است<ref>از جمله: به مضامین دعاهای ۲۸، ۴۴، ۴۷، ۴۹ و ۵۲ مراجعه کنید..</ref>. | برخی [[تصور]] می‌کنند که مسئله [[توحید]]، به “توحید در خالقیّت” خلاصه می‌شود و لذا کسی که تنها [[معتقد]] باشد که آفریننده عالم یکی است [[موحد]] است. این در حالی است که توحید دارای مراتبی است که در [[صحیفه]] نیز مورد توجه قرار گرفته است<ref>از جمله: به مضامین دعاهای ۲۸، ۴۴، ۴۷، ۴۹ و ۵۲ مراجعه کنید..</ref>. | ||
یکی از [[مراتب توحید]]، [[توحید در عبادت]] و [[پرستش]] [[خدای سبحان]] است. این مرتبه از توحید را توحیدِ عملی و از نوع “بودن” و “شدن” می‌خوانند. به‌عبارتی دیگر، [[توحید عملی]] یا توحید در عبادت، یعنی [[یگانه‌پرستی]]، نه فقط در [[اعتقادات]] در عمل هم خدا را پرستش کرد. توحید در برنامه‌های عملی آنگاه به [[ظهور]] می‌رسد که انسان در آغاز و پایان هر کاری خدا بگوید {{متن قرآن|وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ}}<ref>«و بگو: پروردگارا مرا با درآوردنی درست (به هر کار) در آور و با بیرون بردنی درست (از هر کار) بیرون بر و از نزد خویش برای من برهانی یاریگر بگمار!» سوره اسراء، آیه ۸۰.</ref><ref>مبادی اخلاق در قرآن، ص۵۴.</ref> این مرتبه از توحید مربوط به رفتار است<ref>برای تفصیل مراتب توحید نک: مجموعه آثار مطهری، ج۲، ص۹۹-۱۱۸.</ref>. | یکی از [[مراتب توحید]]، [[توحید در عبادت]] و [[پرستش]] [[خدای سبحان]] است. این مرتبه از توحید را توحیدِ عملی و از نوع “بودن” و “شدن” می‌خوانند. به‌عبارتی دیگر، [[توحید عملی]] یا توحید در عبادت، یعنی [[یگانه‌پرستی]]، نه فقط در [[اعتقادات]] در عمل هم خدا را پرستش کرد. توحید در برنامه‌های عملی آنگاه به [[ظهور]] می‌رسد که انسان در آغاز و پایان هر کاری خدا بگوید {{متن قرآن|وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ}}<ref>«و بگو: پروردگارا مرا با درآوردنی درست (به هر کار) در آور و با بیرون بردنی درست (از هر کار) بیرون بر و از نزد خویش برای من برهانی یاریگر بگمار!» سوره اسراء، آیه ۸۰.</ref>.<ref>مبادی اخلاق در قرآن، ص۵۴.</ref> این مرتبه از توحید مربوط به رفتار است<ref>برای تفصیل مراتب توحید نک: مجموعه آثار مطهری، ج۲، ص۹۹-۱۱۸.</ref>. | ||
===نگرش نسبت به کل [[عالم هستی]]=== | === نگرش نسبت به کل [[عالم هستی]] === | ||
در [[صحیفه سجادیه]]، نوع نگرش به [[عالم هستی]] این‌گونه است که همه عالم وجود و [[خلقت]] در مسیر [[اراده خداوند]]، اجراکننده خواست او<ref>نیایش‌های یکم و چهل‌و‌هفتم.</ref> و شاهدی بر [[اعمال انسان‌ها]] هستند<ref>نیایش ششم.</ref> نیز همه خلقت تحت [[ولایت]] [[خداوند متعال]] و [[رسول]] او و [[اهل‌بیت]]{{عم}} بوده و بر [[پیامبر]]{{صل}} و [[آل]] او [[درود]] می‌فرستند<ref>نیایش‌های یکم و چهل‌و‌هفتم.</ref>. | در [[صحیفه سجادیه]]، نوع نگرش به [[عالم هستی]] این‌گونه است که همه عالم وجود و [[خلقت]] در مسیر [[اراده خداوند]]، اجراکننده خواست او<ref>نیایش‌های یکم و چهل‌و‌هفتم.</ref> و شاهدی بر [[اعمال انسان‌ها]] هستند<ref>نیایش ششم.</ref> نیز همه خلقت تحت [[ولایت]] [[خداوند متعال]] و [[رسول]] او و [[اهل‌بیت]] {{عم}} بوده و بر [[پیامبر]] {{صل}} و [[آل]] او [[درود]] می‌فرستند<ref>نیایش‌های یکم و چهل‌و‌هفتم.</ref>. | ||
===نگرش نسبت به [[انسان]]=== | === نگرش نسبت به [[انسان]] === | ||
از آنجا که انسان موضوع [[تربیت]] است باید او را [[شناخت]] و از ویژگی‌ها و استعدادهایش [[آگاه]] شد. بنابراین داشتن [[بینش]] صحیح نسبت به [[حقیقت انسان]] در ایجاد رفتارهای [[پسندیده]] و هدف‌دار او بسیار سودمند و مهم است. | از آنجا که انسان موضوع [[تربیت]] است باید او را [[شناخت]] و از ویژگی‌ها و استعدادهایش [[آگاه]] شد. بنابراین داشتن [[بینش]] صحیح نسبت به [[حقیقت انسان]] در ایجاد رفتارهای [[پسندیده]] و هدف‌دار او بسیار سودمند و مهم است. | ||
نگاه [[صحیفه سجادیه]] به [[خلقت انسان]] نگاهی جامع و کامل نسبت به ابعاد مختلف خلقت او است که شامل [[دلیل]] خلقت انسان و مراحل به‌وجود آمدن او و نیز توجه به [[نفس انسان]] و مراتب آن است؛ از جمله: جزئیات خلقت انسان<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>، نهایت [[ضعف]] و احتیاج او در آغاز [[زندگی]]، وجود [[نفس اماره]] و [[دشمنی]] شناخته شده به نام [[شیطان]]<ref>نیایش نهم.</ref> و [[عزت]] و [[کرامت]] وی<ref>نیایش بیستم.</ref>. | نگاه [[صحیفه سجادیه]] به [[خلقت انسان]] نگاهی جامع و کامل نسبت به ابعاد مختلف خلقت او است که شامل [[دلیل]] خلقت انسان و مراحل به‌وجود آمدن او و نیز توجه به [[نفس انسان]] و مراتب آن است؛ از جمله: جزئیات خلقت انسان<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>، نهایت [[ضعف]] و احتیاج او در آغاز [[زندگی]]، وجود [[نفس اماره]] و [[دشمنی]] شناخته شده به نام [[شیطان]]<ref>نیایش نهم.</ref> و [[عزت]] و [[کرامت]] وی<ref>نیایش بیستم.</ref>. | ||
بر این اساس، یکی از محورهای مهم [[دعاهای صحیفه]]، [[طلب]] کرامت از [[خداوند]] است<ref>نیایش‌های پنجم و بیست‌و‌چهارم.</ref> و انسان موظف است همواره از کارهایی که موجب از بین رفتن [[آبرو]] و عزت او می‌شود مانند دِین و بدهکار ماندن، [[پرهیز]] کند<ref>نیایش‌های چهل و هفتم و سی‌ام.</ref>. | بر این اساس، یکی از محورهای مهم [[دعاهای صحیفه]]، [[طلب]] کرامت از [[خداوند]] است<ref>نیایش‌های پنجم و بیست‌و‌چهارم.</ref> و انسان موظف است همواره از کارهایی که موجب از بین رفتن [[آبرو]] و عزت او می‌شود مانند دِین و بدهکار ماندن، [[پرهیز]] کند<ref>نیایش‌های چهل و هفتم و سی‌ام.</ref>. | ||
===نگرش نسبت به شیطان=== | === نگرش نسبت به شیطان === | ||
در دعاهای صحیفه، شیطان با ویژگی‌ها و اوصاف ناپسندش یاد شده است. بدون [[شک]] داشتن [[آگاهی]] درست و [[هوشیاری]] کامل در مقابل این [[دشمن]] نقش اساسی در تربیت انسان ایفا می‌کند. | در دعاهای صحیفه، شیطان با ویژگی‌ها و اوصاف ناپسندش یاد شده است. بدون [[شک]] داشتن [[آگاهی]] درست و [[هوشیاری]] کامل در مقابل این [[دشمن]] نقش اساسی در تربیت انسان ایفا می‌کند. | ||
===[[معاد]] باوری و نوع نگرش نسبت به [[دنیا]] و [[آخرت]]=== | در [[نیایش هفدهم صحیفه سجادیه]]، [[امام سجاد]] {{ع}} مراحل [[مبارزه با شیطان]] را [[تبیین]] می‌نماید. در نیایش‌های دیگر نیز ابزارهای مقابله با شیطان بیان شده است، از جمله [[دعا]] و [[استغاثه]]<ref>نیایش هفدهم.</ref>، [[قرآن]]<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref>، [[عبادت]] [[حقیقی]] خداوند<ref>نیایش هفدهم.</ref>، [[معرفت]] [[علوم]] ربّانی<ref>نیایش هفدهم.</ref>، [[ثبات]] در [[محبت]] خداوند<ref>نیایش هفدهم.</ref>، [[تقوی]]<ref>نیایش هفدهم.</ref>، یاد [[عظمت]] خداوند و [[تفکر]] در [[قدرت]] او<ref>نیایش بیستم.</ref>. | ||
[[معاد]] باوری یکی از [[اصول اعتقادی]] است که در [[ادعیه]] [[امام سجاد]]{{ع}} از زوایای مختلف مورد توجه قرار گرفته است. | |||
[[اعتقاد]] به معاد دارای چند مرحله است: مرحله نخست، نگاه [[انسان]] به [[دنیا]] است که امام سجاد{{ع}} بر این امر به‌عنوان پلی برای رسیدن به آخرت تأکید نموده و در ضمن [[دعاهای صحیفه]]، نگاه انسان به دنیا را [[اصلاح]] نموده و با برشمردن ویژگی‌های دنیا و [[زندگی دنیوی]]، [[ذهن]] مخاطب را برای اعتقاد به آخرت آماده می‌کند. | === [[معاد]] باوری و نوع نگرش نسبت به [[دنیا]] و [[آخرت]] === | ||
[[معاد]] باوری یکی از [[اصول اعتقادی]] است که در [[ادعیه]] [[امام سجاد]] {{ع}} از زوایای مختلف مورد توجه قرار گرفته است. [[اعتقاد]] به معاد دارای چند مرحله است: مرحله نخست، نگاه [[انسان]] به [[دنیا]] است که امام سجاد {{ع}} بر این امر به‌عنوان پلی برای رسیدن به آخرت تأکید نموده و در ضمن [[دعاهای صحیفه]]، نگاه انسان به دنیا را [[اصلاح]] نموده و با برشمردن ویژگی‌های دنیا و [[زندگی دنیوی]]، [[ذهن]] مخاطب را برای اعتقاد به آخرت آماده می‌کند. | |||
برخی افراد با [[بینش]] مادی به دنیا می‌نگرند و [[گمان]] می‌کنند [[زندگی]] دیگری جز [[زندگی دنیا]] وجود ندارد. چنین نگاهی، از دیدگاه [[اسلام]]، خطایی است که خطاهای فراوان دیگری را در رفتارهای انسان در پی خواهد داشت. | برخی افراد با [[بینش]] مادی به دنیا می‌نگرند و [[گمان]] می‌کنند [[زندگی]] دیگری جز [[زندگی دنیا]] وجود ندارد. چنین نگاهی، از دیدگاه [[اسلام]]، خطایی است که خطاهای فراوان دیگری را در رفتارهای انسان در پی خواهد داشت. | ||
از منظر امام سجاد{{ع}} زندگی در دنیا باید با توجه به ویژگی‌های آن باشد و انسان براساس آن رفتارهای خود را تنظیم نماید. | از منظر امام سجاد {{ع}} زندگی در دنیا باید با توجه به ویژگی‌های آن باشد و انسان براساس آن رفتارهای خود را تنظیم نماید. در نیایش‌های [[صحیفه سجادیه]]، همه چیز در دنیا از بین‌رفتنی است<ref>نیایش‌های سی‌و‌دوم، سی‌ام.</ref>، دنیا فریب‌دهنده و مکرکننده و [[پست]] است<ref>نیایش بیست‌و‌هفتم.</ref> جایگاهی است که انسان در آن با هدفی معین برای رسیدن به مقصدی معین و براساس مصالحی که [[خداوند]] برای او در نظر گرفته، [[خلق]] شده است<ref>نیایش‌های یکم و پنجاه‌و‌دوم.</ref>. همچنین دنیا محلی است که نباید به آن [[دل]] بست<ref>نیایش پنجاه‌و‌چهارم.</ref>، زندگی در دنیا باید همراه با [[ترس]] از وعیدهای [[الهی]] و سبک نشمردن آنها باشد<ref>نیایش‌های پنجاه‌و‌سوم، بیست‌و‌دوم.</ref>؛ زیرا دنیا محل رقم خوردن زندگی [[ابدی]] است<ref>نیایش‌های چهل‌و‌دوم، بیستم.</ref>. نیز دنیا مکانی برای [[حیات طیبه]] است. اصطلاح حیات طیبه، اصطلاحی [[قرآنی]] است<ref>{{متن قرآن|مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}} «کسانی از مرد و زن که کار شایسته‌ای کنند؛ و مؤمن باشند، بی‌گمان آنان را با زندگانی پاکیزه‌ای زنده می‌داریم و به یقین نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند پاداششان را خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۷.</ref>. حیات طیبه حیاتی است که در آن انسان امور نهی‌شده [[خداوند]] را انجام ندهد و مکروهات [[الهی]] را به جای نیاورد و در نهایت [[مرگ]] او مانند مرگ کسانی باشد که [[نور]] ایمانشان در [[آخرت]] مسیر روبه روی آنها را روشن می‌نماید<ref>نیایش‌های چهل‌و‌هفتم، سی‌و‌سوم، پنجاه‌و‌چهارم.</ref>. | ||
در نیایش‌های [[صحیفه سجادیه]]، همه چیز در دنیا از بین‌رفتنی است<ref>نیایش‌های سی‌و‌دوم، سی‌ام.</ref>، دنیا فریب‌دهنده و مکرکننده و [[پست]] است<ref>نیایش بیست‌و‌هفتم.</ref> جایگاهی است که انسان در آن با هدفی معین برای رسیدن به مقصدی معین و براساس مصالحی که [[خداوند]] برای او در نظر گرفته، [[خلق]] شده است<ref>نیایش‌های یکم و پنجاه‌و‌دوم.</ref>. همچنین دنیا محلی است که نباید به آن [[دل]] بست<ref>نیایش پنجاه‌و‌چهارم.</ref>، زندگی در دنیا باید همراه با [[ترس]] از وعیدهای [[الهی]] و سبک نشمردن آنها باشد<ref>نیایش‌های پنجاه‌و‌سوم، بیست‌و‌دوم.</ref>؛ زیرا دنیا محل رقم خوردن زندگی [[ابدی]] است<ref>نیایش‌های چهل‌و‌دوم، بیستم.</ref>. نیز دنیا مکانی برای [[حیات طیبه]] است. اصطلاح حیات طیبه، اصطلاحی [[قرآنی]] است<ref>{{متن قرآن|مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}} «کسانی از مرد و زن که کار شایسته‌ای کنند؛ و مؤمن باشند، بی‌گمان آنان را با زندگانی پاکیزه‌ای زنده می‌داریم و به یقین نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند پاداششان را خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۷.</ref>. حیات طیبه حیاتی است که در آن انسان امور نهی‌شده [[خداوند]] را انجام ندهد و مکروهات [[الهی]] را به جای نیاورد و در نهایت [[مرگ]] او مانند مرگ کسانی باشد که [[نور]] ایمانشان در [[آخرت]] مسیر روبه روی آنها را روشن می‌نماید<ref>نیایش‌های چهل‌و‌هفتم، سی‌و‌سوم، پنجاه‌و‌چهارم.</ref>. | |||
در [[ادعیه]]، وجود [[جهان آخرت]] از وجود [[دنیا]] یقینی‌تر است و در بسیاری از [[دعاها]] این دو همراه یکدیگر ذکر شده‌اند<ref>نیایش‌های بیست‌و‌سوم، بیست‌و‌دوم.</ref>. | |||
در تعلیمات [[صحیفه سجادیه]]، از آخرت با عناوین گوناگون یاد شده است. یکی از ویژگی‌های جهان آخرت، بقاء و ماندگاری و همیشگی بودن آن است که این ویژگی و توجه به آن و [[تفکر]] در آن بسیار در [[اعتقاد]] و نوع عملکرد [[انسان]] در [[زندگی]] مؤثر است. بدین جهت، بیشتر اسم‌هایی که برای جهان آخرت در صحیفه سجادیه ذکر شده است، به این ویژگی جهان آخرت، یعنی [[ابدیت]] آن، اشاره کرده و چنین مفهومی را در بردارد؛ اسم‌هایی مانند: دارالبقاء<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>، [[ملک]] الأبد<ref>نیایش سی‌و‌پنجم.</ref>، دارالمُقامه<ref>نیایش یکم.</ref>، دارالکرامه<ref>نیایش‌های بیست‌و‌چهارم، یکم.</ref>، محل المغفره و الرّحمه<ref>نیایش بیست‌و‌چهارم.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «تربیت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص۱۳۵-۱۳۸.</ref> | |||
در تعلیمات [[صحیفه سجادیه]]، از آخرت با عناوین گوناگون یاد شده است. یکی از ویژگی‌های جهان آخرت، بقاء و ماندگاری و همیشگی بودن آن است که این ویژگی و توجه به آن و [[تفکر]] در آن بسیار در [[اعتقاد]] و نوع عملکرد [[انسان]] در [[زندگی]] مؤثر است. بدین جهت، بیشتر اسم‌هایی که برای جهان آخرت در صحیفه سجادیه ذکر شده است، به این ویژگی جهان آخرت، یعنی [[ابدیت]] آن، اشاره کرده و چنین مفهومی را در بردارد؛ اسم‌هایی مانند: دارالبقاء<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref>، [[ملک]] الأبد<ref>نیایش سی‌و‌پنجم.</ref>، دارالمُقامه<ref>نیایش یکم.</ref>، دارالکرامه<ref>نیایش‌های بیست‌و‌چهارم، یکم.</ref>، محل المغفره و الرّحمه<ref>نیایش بیست‌و‌چهارم.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «تربیت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، | |||
==روش [[تربیتی]] در صحیفه سجادیه== | == روش [[تربیتی]] در صحیفه سجادیه == | ||
بخشی از نیایش‌های صحیفه سجادیه در بیان [[روش‌های تربیتی]]، تعاملات [[اجتماعی]] و مسئولیت‌های متقابل و تعهدهایی است که افراد نسبت به یکدیگر باید داشته باشند. [[مسئولیت‌شناسی]] و تعهدباوری، اساس [[روابط انسانی]] و انسانی‌شدن [[روابط فردی]] و اجتماعی است که در صورت فقدان آنها [[روابط اجتماعی]] نابسامان و [[متزلزل]] خواهد شد. | بخشی از نیایش‌های صحیفه سجادیه در بیان [[روش‌های تربیتی]]، تعاملات [[اجتماعی]] و مسئولیت‌های متقابل و تعهدهایی است که افراد نسبت به یکدیگر باید داشته باشند. [[مسئولیت‌شناسی]] و تعهدباوری، اساس [[روابط انسانی]] و انسانی‌شدن [[روابط فردی]] و اجتماعی است که در صورت فقدان آنها [[روابط اجتماعی]] نابسامان و [[متزلزل]] خواهد شد. | ||
به‌عنوان نمونه به صورت کلی و عام می‌توان به [[دعاهای صحیفه]] در زمینه [[خوش‌اخلاقی]] و [[خوش‌رفتاری]]<ref>نیایش‌های چهل‌و‌دوم، چهل‌و‌هفتم، بیستم‌و‌یکم.</ref>، [[عفو و گذشت]]<ref>نیایش سی‌و‌هشتم.</ref> و [[برّ]] و [[نیکوکاری]]<ref>نیایش‌های بیست و یکم، بیستم، بیست و ششم، سی و نهم، چهل و چهارم.</ref> اشاره کرد. [[امام سجاد]]{{ع}} در دعاهای خویش از [[رذایل اخلاقی]] مانند [[سوء]] [[خلق]]<ref>نیایش‌های هشتم، و بیستم.</ref> و [[مکر]] و [[نیرنگ]] و [[حسد]] و مانند آن به خداوند [[پناه]] می‌برد<ref>نیایش‌های بیست و دوم، بیست و ششم، چهل و نهم.</ref>. | |||
به‌عنوان نمونه به صورت کلی و عام می‌توان به [[دعاهای صحیفه]] در زمینه [[خوش‌اخلاقی]] و [[خوش‌رفتاری]]<ref>نیایش‌های چهل‌و‌دوم، چهل‌و‌هفتم، بیستم‌و‌یکم.</ref>، [[عفو و گذشت]]<ref>نیایش سی‌و‌هشتم.</ref> و [[برّ]] و [[نیکوکاری]]<ref>نیایش‌های بیست و یکم، بیستم، بیست و ششم، سی و نهم، چهل و چهارم.</ref> اشاره کرد. [[امام سجاد]] {{ع}} در دعاهای خویش از [[رذایل اخلاقی]] مانند [[سوء]] [[خلق]]<ref>نیایش‌های هشتم، و بیستم.</ref> و [[مکر]] و [[نیرنگ]] و [[حسد]] و مانند آن به خداوند [[پناه]] می‌برد<ref>نیایش‌های بیست و دوم، بیست و ششم، چهل و نهم.</ref>. | |||
در نوع تعامل انسان با گروه‌های خاص نیز در دعاهای فراوانی از [[صحیفه]]، به این مناسبات و [[روابط]] پرداخته شده است مانند نوع تعامل [[انسان]] با [[والدین]] و رعایت [[حقوق]] آنها در حوزه [[قلب]] و [[کلام]] و [[رفتار]]<ref>نیایش بیست و چهارم.</ref>، [[ارحام]] و [[خویشاوندان]] و [[لزوم]] رسیدگی و [[نیکی]] به آنها<ref>نیایش چهل و چهارم.</ref>، [[همسایگان]] و [[بخشش]] و کمک به آنها قبل از درخواست آنها و توجه کامل به حقوق ایشان<ref>نیایش بیست و ششم.</ref>. | در نوع تعامل انسان با گروه‌های خاص نیز در دعاهای فراوانی از [[صحیفه]]، به این مناسبات و [[روابط]] پرداخته شده است مانند نوع تعامل [[انسان]] با [[والدین]] و رعایت [[حقوق]] آنها در حوزه [[قلب]] و [[کلام]] و [[رفتار]]<ref>نیایش بیست و چهارم.</ref>، [[ارحام]] و [[خویشاوندان]] و [[لزوم]] رسیدگی و [[نیکی]] به آنها<ref>نیایش چهل و چهارم.</ref>، [[همسایگان]] و [[بخشش]] و کمک به آنها قبل از درخواست آنها و توجه کامل به حقوق ایشان<ref>نیایش بیست و ششم.</ref>. | ||
نظر به اهمیت خاص [[تربیت]] [[فرزندان]]، [[امام سجاد]]{{ع}} یکی از دعاهای خویش را به این موضوع اختصاص داده است. [[حُسن]] ختام این نوشتار را به عبارتی از بیانات [[حضرت]] در این [[دعا]] اختصاص می‌دهیم: «ای [[خداوند]]، بر من [[احسان]] کن و فرزندانم را برایم باقی گذار و شایستگیشان بخش و مرا از ایشان بهره‌مند گردان. ای خداوند،... تنشان و دینشان و اخلاقشان به [[سلامت]] دار... و چنان کن که فرمان‌های تو را بنوشند و [[اطاعت]] کنند»<ref>نیایش بیست و پنجم.</ref>.<ref>الإفصاح فی فقه اللغه، عبدالفتاح السیدی و حسین یوسف موسی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ ق: بررسی نظام تربیتی صحیفه سجادیه، علی اصغر ابراهیمی فر، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، دفتر عقل، ۱۳۸۵ ش؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، بیروت، لندن، قاهره: دارالکتب العلمیة، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۴۳۰ ق، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۷۶ ق، صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، سروش، ۱۳۹۴ ش؛ الصحیفة السجادیة، علی بن الحسین{{ع}}، قم، دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۶ ش؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی: مبادی اخلاق در قرآن، عبدالله جوادی آملی، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۷۸ ش؛ مجموعه آثار شهید مرتضی مطهری، تهران، صدرا ۱۳۹۰ش.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «تربیت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۳۸.</ref> | |||
نظر به اهمیت خاص [[تربیت]] [[فرزندان]]، [[امام سجاد]] {{ع}} یکی از دعاهای خویش را به این موضوع اختصاص داده است. [[حُسن]] ختام این نوشتار را به عبارتی از بیانات [[حضرت]] در این [[دعا]] اختصاص می‌دهیم: «ای [[خداوند]]، بر من [[احسان]] کن و فرزندانم را برایم باقی گذار و شایستگیشان بخش و مرا از ایشان بهره‌مند گردان. ای خداوند،... تنشان و دینشان و اخلاقشان به [[سلامت]] دار... و چنان کن که فرمان‌های تو را بنوشند و [[اطاعت]] کنند»<ref>نیایش بیست و پنجم.</ref>.<ref>الإفصاح فی فقه اللغه، عبدالفتاح السیدی و حسین یوسف موسی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ ق: بررسی نظام تربیتی صحیفه سجادیه، علی اصغر ابراهیمی فر، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، دفتر عقل، ۱۳۸۵ ش؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، بیروت، لندن، قاهره: دارالکتب العلمیة، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، ۱۴۳۰ ق، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۳۷۶ ق، صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، سروش، ۱۳۹۴ ش؛ الصحیفة السجادیة، علی بن الحسین {{ع}}، قم، دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۶ ش؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی: مبادی اخلاق در قرآن، عبدالله جوادی آملی، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۷۸ ش؛ مجموعه آثار شهید مرتضی مطهری، تهران، صدرا ۱۳۹۰ش.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «تربیت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۱۳۸.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۶۸: | خط ۷۳: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:تربیت | [[رده:تربیت]] | ||