دفاع شخصی: تفاوت میان نسخه‌ها

۴٬۹۸۷ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۴ آوریل ۲۰۲۲
(صفحه‌ای تازه حاوی «== دفاع شخصی در قرآن== دفاع از حریم شخصی به حکم عقل و فطرت بایسته است و متون دینی نیز بر آن تأکید دارند و دفاع از جان، مال، عرض و ناموس را واجب می‌دانند. <ref>المجموع، ج ۱۹، ص۲۵۱؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۱۱۹؛ جهاد در راه خدا، ص۵۷ ـ ۵۸. </...» ایجاد کرد)
 
خط ۵: خط ۵:


[[آیه]] {{متن قرآن|ذَلِكَ وَمَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ}}<ref>«چنین است و هر کس مانند کیفری که دیده است (دیگران را) کیفر کند سپس بر او ستم رود خداوند او را یاری خواهد کرد، بی‌گمان خداوند درگذرنده‌ای آمرزنده است» سوره حج، آیه ۶۰.</ref> به کسانی که در برابر [[ظالم]] از خود [[دفاع]] می‌کنند، [[نصرت الهی]] را [[وعده]] می‌دهد که بنابر نظری به [[دفاع]] از نفس اشاره دارد،<ref>المیزان، ج ۱۴، ص۴۰۰؛ المنیر، ج ۱۷، ص۲۵۸ ـ ۲۵۹. </ref> چنان‌که [[آیه]] {{متن قرآن|وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.</ref>.<ref> التفسیر الکاشف، ج۱، ص۳۹۷؛ المنیر، ج۲، ص۱۸۷. </ref> نیز [[فقها]] در [[احکام]] این گونه [[دفاع]] گفته‌اند اگر مدافع به هنگام [[دفاع از خود]] و حریمش ([[همسر]]، فرزند، [[خادم]] و...) به مهاجم و یا [[اموال]] او آسیبی بزند، ضامن نیست و مهاجم نمی‌تواند وی را [[قصاص]] کند؛ یا دیه یا ارش از او بخواهد،<ref>جواهرالکلام، ج ۴۱، ص۶۵۰ ـ ۶۵۱. </ref> بنابراین [[دفاع از جان]] و [[حریم]] شخصی، و به [[ظلم]] تن ندادن در هر وضعیتی، حتی هنگام احتمال خطر و عدم توان فرار از چنگ [[ظالم]]، [[واجب]] است؛ لیکن در [[دفاع از مال]] اگر احتمال خطر جانی وجود داشته باشد، تنها روش‌های [[مسالمت‌آمیز]] جایز دانسته شده است. <ref>جواهرالکلام، ج ۲۱، ص۱۶؛ تحریرالوسیله، ج ۱، ص۴۸۸. </ref> همچنین اگر مهاجمی به [[انسان]] یا به [[حریم]] او [[حمله]] یا حتی آهنگ [[تجاوز]] به [[حریم]] او را کند، [[مبارزه]] با او و راندنش به هر وسیله ممکن، جایز است و چنانچه به [[قتل]] مهاجم انجامد، مدافع، [[قصاص]] نمی‌شود؛<ref>النهایه، ص۲۹۷؛ المجموع، ج ۱۹، ص۲۴۷، ۲۵۴. </ref> اما اگر مهاجم به مدافع آسیبی زند، ضامن است و بر اثر [[قتل]] مدافع، [[قصاص]] می‌شود<ref>تحریرالوسیله، ج ۱، ص۴۸۸؛ جهاد در راه خدا، ص۶۰. </ref><ref>[[سید احمد سادات|سادات، سید احمد]]؛ [[دفاع (مقاله)|مقاله «دفاع»]]؛ [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
[[آیه]] {{متن قرآن|ذَلِكَ وَمَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ}}<ref>«چنین است و هر کس مانند کیفری که دیده است (دیگران را) کیفر کند سپس بر او ستم رود خداوند او را یاری خواهد کرد، بی‌گمان خداوند درگذرنده‌ای آمرزنده است» سوره حج، آیه ۶۰.</ref> به کسانی که در برابر [[ظالم]] از خود [[دفاع]] می‌کنند، [[نصرت الهی]] را [[وعده]] می‌دهد که بنابر نظری به [[دفاع]] از نفس اشاره دارد،<ref>المیزان، ج ۱۴، ص۴۰۰؛ المنیر، ج ۱۷، ص۲۵۸ ـ ۲۵۹. </ref> چنان‌که [[آیه]] {{متن قرآن|وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.</ref>.<ref> التفسیر الکاشف، ج۱، ص۳۹۷؛ المنیر، ج۲، ص۱۸۷. </ref> نیز [[فقها]] در [[احکام]] این گونه [[دفاع]] گفته‌اند اگر مدافع به هنگام [[دفاع از خود]] و حریمش ([[همسر]]، فرزند، [[خادم]] و...) به مهاجم و یا [[اموال]] او آسیبی بزند، ضامن نیست و مهاجم نمی‌تواند وی را [[قصاص]] کند؛ یا دیه یا ارش از او بخواهد،<ref>جواهرالکلام، ج ۴۱، ص۶۵۰ ـ ۶۵۱. </ref> بنابراین [[دفاع از جان]] و [[حریم]] شخصی، و به [[ظلم]] تن ندادن در هر وضعیتی، حتی هنگام احتمال خطر و عدم توان فرار از چنگ [[ظالم]]، [[واجب]] است؛ لیکن در [[دفاع از مال]] اگر احتمال خطر جانی وجود داشته باشد، تنها روش‌های [[مسالمت‌آمیز]] جایز دانسته شده است. <ref>جواهرالکلام، ج ۲۱، ص۱۶؛ تحریرالوسیله، ج ۱، ص۴۸۸. </ref> همچنین اگر مهاجمی به [[انسان]] یا به [[حریم]] او [[حمله]] یا حتی آهنگ [[تجاوز]] به [[حریم]] او را کند، [[مبارزه]] با او و راندنش به هر وسیله ممکن، جایز است و چنانچه به [[قتل]] مهاجم انجامد، مدافع، [[قصاص]] نمی‌شود؛<ref>النهایه، ص۲۹۷؛ المجموع، ج ۱۹، ص۲۴۷، ۲۵۴. </ref> اما اگر مهاجم به مدافع آسیبی زند، ضامن است و بر اثر [[قتل]] مدافع، [[قصاص]] می‌شود<ref>تحریرالوسیله، ج ۱، ص۴۸۸؛ جهاد در راه خدا، ص۶۰. </ref><ref>[[سید احمد سادات|سادات، سید احمد]]؛ [[دفاع (مقاله)|مقاله «دفاع»]]؛ [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>
==دفاع شخصی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی==
[[دفاع انسان از حریم شخصی]] خود در قبال هر خطر تهدیدکننده، دفاع شخصی است<ref>مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، ص۲۴۵؛ ابراهیمی، قاسم، الدفاع الشرعی و اشکالیة السلطة غیر الشرعیة، مجله فقه اهل البیت{{عم}}، شماره ۳۲، ۱۴۲۴ق، ص۹۵.</ref>. محدوده حریم شخصی اعم از [[جان]]، [[مال]] و عرض ([[ناموس]]) ترسیم شده و مواردی چون سرکشیدن به [[خانه]] دیگری یا تعرّض به قصد [[زنا]]، [[تجاوز]] به حریم شمرده شده است<ref>ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، ج۳، ص۳۶۰ - ۳۶۱؛ محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ج۴، ص۱۷۷.</ref>.
[[حکم]] دفاع شخصی بر اساس مورد آن، یعنی جان، مال یا عرض مختلف است. مستند [[وجوب دفاع از جان]] - که از [[زمان]] فقهای پیشین مطرح بوده - [[حرمت]] القای نفس در [[هلاکت]] است<ref>{{متن قرآن|وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}} «و در راه خداوند هزینه کنید و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۵؛ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج۵، ص۳۴۵ - ۳۴۶؛ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، ج۲، ص۱۸۸.</ref>؛ اما در صورتی که مکلّف بداند اگر [[دفاع]] کند، کشته می‌شود، از نظر [[امام خمینی]] و برخی دیگر از [[فقیهان]]<ref>علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۴۳۵؛ شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام، ج۱۵، ص۱۶.</ref>، در صورت امکان، بر مکلّف لازم است فرار کند<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۴.</ref>. دفاع از [[ناموس]] نیز [[واجب]] است<ref>شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۹، ص۳۴۸؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.</ref>؛ اما به [[باور]] مشهور فقیهان<ref>نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۵، ص۳۴۴.</ref>، از جمله امام خمینی<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.</ref>، [[دفاع از مال]] واجب نیست.
در مواردی که دفاع مؤثر نباشد و مدافع در معرض کشته‌شدن قرار گیرد و راه [[رهایی]] غیر از دفاع یا [[تسلیم]] نباشد، برخی احتمال [[حرمت]] دفاع داده‌اند یا قائل به جواز تسلیم شده‌اند<ref>نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۵۵؛ روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق{{ع}}، ج۲۵، ص۵۴۰.</ref>؛ ولی به باور امام خمینی<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.</ref> و برخی دیگر از فقیهان<ref>شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج۲، ص۵۹؛ علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج۳، ص۵۷۱.</ref>، [[تسلیم شدن]] در موارد دفاع از نفس و عرض جایز نیست. در موارد جواز دفاع، [[احترام]] [[متجاوز]] ملغا می‌شود و می‌توان در برابر او [[مقابله به مثل]] کرد، هرچند [[مسلمان]] باشد<ref>طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۷، ص۲۴۴؛ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۵۱.</ref>؛ البته این الغای احترام تدریجی است؛ مثلاً با امکان دفع مهاجم به غیر [[قتل]]، کشتن او جایز نیست<ref>طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۸، ص۷۵؛ علامه حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان، ج۲، ص۱۸۷؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۴.</ref>.<ref>[[محمد جواد ادرکنی|ادرکنی، محمد جواد]]، [[جهاد و دفاع (مقاله)| مقاله «جهاد و دفاع»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۱۲.</ref>
۲۱۷٬۴۹۱

ویرایش