کاتبان وحی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = کاتبان وحی

| عنوان مدخل  = کاتبان وحی

| مداخل مرتبط = [[کاتبان وحی در تاریخ اسلامی]]

| پرسش مرتبط  =  

== مقدمه ==

[[محمد]] {{صل}} در [[چهل سالگی]] به [[رسالت]] [[مبعوث]] شد<ref>علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۷۵.</ref>. آن [[حضرت]] در [[غار حرا]] به [[راز و نیاز]] با [[خدا]] مشغول بود که [[جبرئیل]]، اوّلین [[آیات]] [[نورانی]] [[قرآن کریم]] را به ایشان [[وحی]] کرد<ref>علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۷۶.</ref>.

[[پیامبر]] {{صل}} طبق [[آیات قرآن]]: {{متن قرآن|وَمَا كُنْتَ تَتْلُو مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذًا لَارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ}}<ref> «و تو پیش از آن (قرآن) نه کتابی می‌خواندی و نه به دست خویش آن را می‌نوشتی که آنگاه، تباه‌اندیشان، بدگمان می‌شدند» سوره عنکبوت، آیه ۴۸.</ref>؛ {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ}}<ref>«اوست که در میان نانویسندگان (عرب)، پیامبری از خود آنان برانگیخت» سوره جمعه، آیه ۲.</ref> و به [[شهادت]] [[تاریخ]]<ref>اخبار الدولة العباسیه، ص۴۱؛ محمد بن یوسف صالحی، سبل الهدی و الرشاد، فی سیرة خیر العباد، ج۵، ص۵۴.</ref>، فردی "امّی" و درس‌ نخوانده بود. چون آن [[حضرت]] نمی‌توانست [[آیات قرآن]] را بنویسد، به کسانی که با کتابت آشنا بودند، [[دستور]] داد [[قرآن]] را بنویسند تا [[آیات الهی]] همواره محفوظ بماند. به دست‌اندرکاران [[نگارش]] [[قرآن]]، "کاتبان وحی" گفته‌اند.

روندِ [[نگارش]] [[آیات]] به این صورت بود که پس از [[نزول آیات]] بر [[رسول اکرم]] {{صل}}، آن [[حضرت]]، [[آیات]] را بر کاتبان وحی [[املا]] می‌کرد و کاتبان، [[آیات]] را می‌نوشتند<ref>تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۹، ص۳۳۴.</ref>. در اینکه کاتبان وحی چند نفر و چه کسانی بوده‌اند، [[اختلاف]] است. بعضاً افرادی از جمله کاتبان وحی شمرده شده‌اند که اصلاً جزء کاتبان نبوده‌اند. گاه نیز در ذکر نام برخی از افراد، اهمال شده است و در برخی از موارد هم، افرادی به عنوان کاتب [[پیامبر]] {{صل}} معرفی شده‌اند؛ اما مشخص نیست که این افراد آیا کاتب [[وحی]] بوده‌اند یا غیر [[وحی]]<ref>سید ابوالفضل میر محمدی زرندی، بحوث فی تاریخ القرآن، ص۱۰۵.</ref>.

 

 

 

[[بغدادی]] (صاحب کتاب [[المحبر]])، [[سعد بن عبید]]، [[ابوالدرداء]]، [[معاذ بن جبل]]، [[ابوزید ثابت بن زید]]، [[ابی بن کعب]] و [[زید بن ثابت]]<ref>ابن حبیب بغدادی، المحبر، ص۲۸۶.</ref> را ذکر می‌کند.

[[آیت‌الله]] [[محمد هادی معرفت]]، کاتبان رسمی [[وحی]] را ۴ نفر ذکر کرده است: [[علی]] {{ع}}، [[ابی بن کعب]]، [[زید بن ثابت]] و [[زید بن ارقم]]<ref>محمدهادی معرفت، تاریخ قرآن، ص۲۸-۲۹.</ref>. سپس می‌نویسد که [[علی بن ابی طالب]]، [[ابی بن کعب]] و [[زید بن ثابت]] به [[دلیل]] ملازمت مداوم با [[رسول خدا]] {{صل}} به ترتیب، دارای موقع و مقامی برجسته در [[نگارش وحی]] و احاطه به [[نصوص]] [[قرآنی]] بوده‌اند<ref>محمدباقر حجتی کرمانی، تاریخ قرآن کریم، ص۲۰۳.</ref><ref>[[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[کاتبان وحی (مقاله)|کاتبان وحی]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۲۳۴-۲۳۵.</ref>.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

علی{{ع}} از [[مکه]] با پیامبر بود؛ اما افرادی مانند معاویه، [[عمرو عاص]] و [[مغیرة بن شعبه]] در سال‌های پایانی به [[اسلام]] پیوستند؛ از این رو در [[عقد الفرید]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} را به عنوان یکی از آگاهان به فنّ کتابت معرفی کرده و جزو اولین نویسندگان وحی دانسته است که دیگران در غیاب وی به کتابت می‌پرداختند <ref>مکاتیب الرسول، ج۱، ص۲۷؛ عقد الفرید، ج۴، ص۲۱۵.</ref>.

برخی [[محققان]] در این که [[ابوبکر]] و [[عمر]] جزو [[کاتبان پیامبر]] باشند تردید کرده‌اند؛ زیرا نامه‌ای که با امضای آنها باشد دیده نشده و نقل است که ابوبکر آشنایی کامل به نگارش نداشته است و او را جزو هفده تن با سواد [[مکه]] در [[صدر اسلام]] ذکر نکرده‌اند<ref>عقد الفرید، ج۴، ص۲۱۲؛ مکاتیب الرسول، ج۱، ص۲۶ و چاپ جدید (۴ جلدی)، ج۱، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج3، ص 45 - 49.</ref>

==انواع [[نگارش]]==

برای [[کتابت]] اقسام گوناگونی ذکر کرده‌اند؛ اما آنها از دو نوع خارج نیستند:

#کتابت «انشاء»: منظور، همه موارد نگارشی است که نیاز به تألیف [[کلام]] و ترتیب معانی دارد و شامل نامه‌های [[اداری]]، عهدها، [[دستورات]]، صلح‌نامه‌ها، امان‌ها، [[پیمان‌ها]] و فرمان‌های [[حکومتی]] است.

#کتابت «[[اموال]]»: یعنی آنچه مربوط به دیوان‌های [[مالی]] و گردآوری [[مالیات]]، [[خراج]]، [[صدقات]]، [[حفظ]] و [[تقسیم بیت المال]] و [[موارد مصرف]] آن می‌باشد.

# [[پرونده:42439.jpg|22px]] [[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[کاتبان وحی (مقاله)|کاتبان وحی]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲''']]