ربوبیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

ربوبیت در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۸ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۰۸

۲ بایت حذف‌شده ، ‏۸ مهٔ ۲۰۲۲

جز

جایگزینی متن - ' لیکن ' به ' لکن '

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۲۲۷

ویرایش

@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 *[[قرآن کریم]] گاهی به روش برهانی در قالب [[قیاس]] استثنایی و بیان [[تالی]] فاسدِ تعدّدِ [[خدایان]] (ارباب)<ref>رک: الالهیات، ج ۲، ص ۶۷.</ref> [[ربوبیت]] و [[تدبیر]] را به گونه انحصاری برای [[خدا]] ثابت و آن را از دیگران [[نفی]] می‌کند: {{متن قرآن|لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ}}<ref>«اگر در آن دو (- آسمان و زمین) جز خداوند خدایانی می‌بودند، هر دو تباه می‌شدند پس پاکا که خداوند است- پروردگار اورنگ (فرمانفرمایی جهان)- از آنچه وصف می‌کنند» سوره انبیاء، آیه ۲۲.</ref> و زمانی از زبان [[یوسف]]{{ع}} جدل‌گونه به شکل استفهام انکاری یا تقریری، [[پروردگار]] یگانه [[قهار]] را از [[خدایان]] گوناگون بهتر می‌داند: {{متن قرآن|يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ}}<ref>«ای دو یار زندان! آیا خدایان پراکنده بهتر است یا خداوند یگانه دادفرما؟» سوره یوسف، آیه ۳۹.</ref> ([[توحید]])، چنان‌که از زبان [[ابراهیم]]{{ع}} بازگو می‌کند که وی با  تکیه بر [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]، در برابر کسانی که به [[ربوبیت]] اجرام آسمانی و تأثیرشان در امور [[زندگی]] گروهی و فردی [[انسان‌ها]] [[معتقد]] بودند، [[ربّ]] آنان را [[پروردگار]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] دانست؛ همان پروردگاری که آنها را آفرید: {{متن قرآن|قَالَ بَلْ رَبُّكُمْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الَّذِي فَطَرَهُنَّ وَأَنَا عَلَى ذَلِكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ}}<ref>«گفت: (نه،) بلکه پروردگارتان، پروردگار آسمان‌ها و زمین است که آنها را پدید آورده است و من بر این گواهم» سوره انبیاء، آیه ۵۶.</ref><ref>المنار، ج ۷، ص ۵۷۰.</ref> نیز در آیاتی ـ مانند [[آیات]] {{متن قرآن|المر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ وَالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَارًا وَمِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ وَفِي الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَغَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِي الْأُكُلِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«الف، لام، میم، را؛ این آیات کتاب (آسمانی) است و آنچه از پروردگارت بر تو فرو فرستاده شده راستین است اما بیشتر مردم ایمان نمی‌آورند خداوند همان است که آسمان‌ها را بی‌ستون‌هایی که آنها را ببینید برافراخت سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت و خورشید و ماه را رام کرد؛ هر یک تا زمانی معیّن روان است؛ امر (آفرینش) را کارسازی  می‌کند، آیات را آشکار می‌دارد باشد که شما به لقای پرورد و اوست که زمین را گسترد و در آن کوه‌ها و رودهایی نهاد و از هر میوه در آن جفتی دوگانه  برآورد؛ شب را با روز فرا می‌پوشد، بی‌گمان در آن (کار) نشانه‌هایی برای گروهی است که می‌اندیشند و در زمین پاره‌هایی کنار هم و باغسارهایی از انگور است و (نیز) کشت (هایی گوناگون) و خرما بنان هم‌ریشه و ناهم‌ریشه  که (همه) از یک آب آبیاری می‌شوند و برخی را بر برخی دیگر در بر و بار  برتری می‌دهیم؛ بی‌گمان در آن (ها) برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌های» سوره رعد، آیه ۱-۴.</ref> و [[آیات]] {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مَا مِنْ شَفِيعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا إِنَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ شَرَابٌ مِنْ حَمِيمٍ وَعَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْفُرُونَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ إِنَّ فِي اخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ}}<ref>«به راستی پروردگارتان خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت؛ کار (هستی) را کارسازی می‌کند ، هیچ میانجی مگر با اذن او (در کار) نیست، این است  خداوند پروردگار شما، او را بپرستید! آیا پند نمی‌گیرید؟ بازگشت همه شما بنا به وعده راستین  خداوند، به سوی اوست؛ بی‌گمان او آفرینش را می‌آغازد آنگاه آن را باز می‌گرداند تا به آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، دادگرانه پاداش دهد و آنان که کافرند برای کفری که می‌ورزیده‌اند نوشابه‌ای  از آب جوشان اوست که خورشید را تابان و ماه را درخشان آفرید و برای آن برج‌ها نهاد تا شمار سال‌ها و «حساب» را بدانید؛ خداوند آن را جز به حق نیافرید؛ او آیات را برای گروهی که دانشورند روشن بیان می‌کند بی‌گمان در پیاپی آمدن شب و روز و آنچه خداوند در آسمان‌ها و زمین آفریده نشانه‌هایی است برای (اندیشیدن) گروهی که پرهیزگاری می‌ورزند» سوره یونس، آیه ۳-۶.</ref> ـ به [[بت‌پرستان]] که با وجود [[باور]] به [[خالقیت]] [[خدا]] [[معتقد]] بودند [[ربوبیت]] [[آسمان]]، [[زمین]]، [[انسان]]، حیوان و... به موجودی نیرومند واگذار شده، از این رو آنان برای جلب [[منفعت]] خود آن را می‌پرستیدند، گوشزد می‌کند که [[ربوبیت]] آنها مانند [[ربوبیت]] دیگر پدیده‌های [[جهان]] همه به دست خداست<ref>المیزان، ج ۱۱، ص ۲۸۸، و نیز نک: ج ۱۰، ص ۱۲ ـ ۱۴.</ref> و در [[ربوبیت]] شریکی برای او [[تصور]] ندارد<ref>المیزان، ج ۱۰، ص ۱۲ ـ ۱۴.</ref>؛ البته باید [[اقرار]] کرد [[توحید ربوبی]] از نظر [[دانش]]، غامض است و به لحاظ حال و عمل بر طبق آن دشوار است<ref>مجد البیان، ص ۲۸۷.</ref>.
 *گفتنی است اگر [[ربوبیت]] به معنای آماده کردن اسبابِ وصول به کمال، همراه ترتب غایات بر آنها باشد، بی‌تردید فقط از آنِ خداست، زیرا همه امور یاد شده به [[اراده]] خدای توانا و [[دانا]] وابسته است و به صرف تحقق مقدمات، نتیجه به دست نمی‌آید؛ چنانچه [[ربوبیت]] [[آماده‌سازی]] اسبابی باشد که در حصول نتیجه اثر دارند، نمی‌توان آن را از دیگران [[نفی]] کرد، چون اسباب و حرکات جزئیِ خارجی همچون مربّیان، معلمان، و اسباب طبیعی همه به شکل اِعداد ([[آماده‌سازی]]) در شکل‌گیری نتایج مؤثر هستند؛ ولی در عین حال این معنا با [[حصر]] [[ربوبیت]] مطلق در [[خدا]] تنافی ندارد، زیرا [[علل]] اِعدادی، خودشان معلول [[علل]] حقیقی‌اند و [[اراده]] و فاعلیتشان فانی در [[اراده]] و فاعلیت آنهاست.
-*براین پایه می‌توان [[ربوبیت]] [[حقیقی]] را تنها از آنِ [[خدا]] دانست و [[ربوبیت]] تبعی دیگران را نیز پذیرفت<ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص ۳۶۷.</ref>، از این رو [[خدا]] [[پیامبر]] خویش را به [[تنزیه]] اسم پروردگارش که [[برتر]] از همه است و همه اشیا را مقهور خویش ساخته، [[دستور]] می‌دهد و هنگامی که او را به نام [[ربّ]] می‌خواند، از [[ربوبیت]] دیگران به گونه‌ای که با [[ربوبیت]] (مطلق) وی منافات داشته باشد یاد نکند: {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}}<ref>«نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره اعلی، آیه ۱.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۶۴.</ref>. برخی برای  [[ربوبیت]] دیگر مربّیان در مقایسه با [[ربوبیت]] [[حضرت حق]]، لوازمی را برشمرده‌اند که در [[ربوبیت الهی]] نیست؛ مانند اینکه [[تربیت]] و [[ربوبیت]] دیگران، مستلزم آن است که خود نیز [[رشد]] کرده و بهره‌ای نصیبشان گردد، در حالی که [[خدا]] از [[تربیت]] و [[ربوبیت]] [[جهان]] سودی نمی‌برد؛ نیز [[تربیت]] دیگران به [[ظهور]] نقصان در [[خزائن]] و کاهش [[اموال]] آنها می‌انجامد؛ [[ولی خدا]] منزّه از نقصان و ضرر است؛ همچنین دیگران بر اثر پافشاری اشخاص [[نیازمند]]، خسته می‌شوند؛ [[ولی خدا]] [[اصرار]] کنندگان در [[دعا]] را [[دوست]] می‌دارد: {{متن حدیث| إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُلِحِّينَ فِي الدُّعَاء}}؛ نیز [[تربیت]] و [[ربوبیت]] دیگران پس از درخواست است؛ امّا [[خدا]] پیش از آن نیازها را  برمی‌آورد؛ همچنین [[احسان]] دیگران با رخ نمودن [[فقر]]، [[غیبت]] و [[مرگ]] می‌گسلد؛ ولی [[احسان]] [[الهی]] این‌گونه نیست، چنان‌که [[تربیت]] و [[احسان]] دیگران محدود است؛ لیکن [[تربیت الهی]] همه مخلوقات را در بر می‌گیرد<ref>الدعوات، ص ۲۰؛ التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۲۳۰.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>.
+*براین پایه می‌توان [[ربوبیت]] [[حقیقی]] را تنها از آنِ [[خدا]] دانست و [[ربوبیت]] تبعی دیگران را نیز پذیرفت<ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص ۳۶۷.</ref>، از این رو [[خدا]] [[پیامبر]] خویش را به [[تنزیه]] اسم پروردگارش که [[برتر]] از همه است و همه اشیا را مقهور خویش ساخته، [[دستور]] می‌دهد و هنگامی که او را به نام [[ربّ]] می‌خواند، از [[ربوبیت]] دیگران به گونه‌ای که با [[ربوبیت]] (مطلق) وی منافات داشته باشد یاد نکند: {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}}<ref>«نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره اعلی، آیه ۱.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۶۴.</ref>. برخی برای  [[ربوبیت]] دیگر مربّیان در مقایسه با [[ربوبیت]] [[حضرت حق]]، لوازمی را برشمرده‌اند که در [[ربوبیت الهی]] نیست؛ مانند اینکه [[تربیت]] و [[ربوبیت]] دیگران، مستلزم آن است که خود نیز [[رشد]] کرده و بهره‌ای نصیبشان گردد، در حالی که [[خدا]] از [[تربیت]] و [[ربوبیت]] [[جهان]] سودی نمی‌برد؛ نیز [[تربیت]] دیگران به [[ظهور]] نقصان در [[خزائن]] و کاهش [[اموال]] آنها می‌انجامد؛ [[ولی خدا]] منزّه از نقصان و ضرر است؛ همچنین دیگران بر اثر پافشاری اشخاص [[نیازمند]]، خسته می‌شوند؛ [[ولی خدا]] [[اصرار]] کنندگان در [[دعا]] را [[دوست]] می‌دارد: {{متن حدیث| إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُلِحِّينَ فِي الدُّعَاء}}؛ نیز [[تربیت]] و [[ربوبیت]] دیگران پس از درخواست است؛ امّا [[خدا]] پیش از آن نیازها را  برمی‌آورد؛ همچنین [[احسان]] دیگران با رخ نمودن [[فقر]]، [[غیبت]] و [[مرگ]] می‌گسلد؛ ولی [[احسان]] [[الهی]] این‌گونه نیست، چنان‌که [[تربیت]] و [[احسان]] دیگران محدود است؛ لکن [[تربیت الهی]] همه مخلوقات را در بر می‌گیرد<ref>الدعوات، ص ۲۰؛ التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۲۳۰.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>.
 ==[[ربوبیت]] و اکرمیت==