زهد امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

۹٬۷۸۰ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۲ مهٔ ۲۰۲۲
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۱۴: خط ۱۴:


«علی با آن‌که می‌توانست بهترین [[زندگی]] و بهترین ساختمان و حشم وخدم را دارا باشد اما وقتی از [[دنیا]] می‌رود آجری روی هم نگذاشته و [[مالی]] [[ذخیره]] نکرده بود، باغ و ملکی به نامش نبود، به فرموده [[امام صادق]]{{ع}}: علی وقتی از دنیا رفت به هیچ کس مدیون نبود تا [[خدا]] را بدون ملامت و [[مذمت]] بلکه [[محمود]] و [[پسندیده]] [[ملاقات]] کرد»<ref>شهید ثانی، کشف الریبه، ص۸۹.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]]، ص ۶۰.</ref>
«علی با آن‌که می‌توانست بهترین [[زندگی]] و بهترین ساختمان و حشم وخدم را دارا باشد اما وقتی از [[دنیا]] می‌رود آجری روی هم نگذاشته و [[مالی]] [[ذخیره]] نکرده بود، باغ و ملکی به نامش نبود، به فرموده [[امام صادق]]{{ع}}: علی وقتی از دنیا رفت به هیچ کس مدیون نبود تا [[خدا]] را بدون ملامت و [[مذمت]] بلکه [[محمود]] و [[پسندیده]] [[ملاقات]] کرد»<ref>شهید ثانی، کشف الریبه، ص۸۹.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[تجلی امامت (کتاب)|تجلی امامت]]، ص ۶۰.</ref>
== سیره عملی امام علی{{ع}} ==
بررسی سخنان [[حضرت]] نشان داد که مقصود وی از [[ترک دنیا]]، رها کردن آن و کار و کوشش نداشتن و بی‌برنامگی برای [[امور اقتصادی]] و حتی [[رشد]] و [[رفاه]] نبوده؛ بلکه ترک علاقه و [[دلبستگی]] به آن است؛ امری که سیره عملی امام علی{{ع}} نیز بر آن صحه می‌نهد؛ به طور مثال، روزی برای حضرت، غذایی از خرما و روغن و کشمش آوردند و هنگامی که با [[پرهیز]] او از تناول آن مواجه شدند، پرسیدند: آیا خوردن این غذای لذیذ را [[حرام]] می‌دانی؟ [[امام]] فرمود: «خیر، ولی از دلبستگی و [[اشتیاق]] [[افراطی]] نفس خود به این [[غذا]] می‌ترسم»<ref>ثقفی کوفی، ابو اسحاق ابراهیم، الغارات، ج۱، ص۹۰. </ref>. آن‌گاه حضرت به [[تلاوت]] این [[آیه]] پرداخت: {{متن قرآن|أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا...}}<ref>«چیزهای خوشایندتان را در زندگانی دنیا به پایان بردید و از آنها بهره‌مند شدید.».. سوره احقاف، آیه ۲۰.</ref> آیه خطاب به کافرانی است که به لذت‌های دنیا مشغول بوده‌اند و چنین خطابی در آخرت متوجه آنها خواهد بود.
[[امام علی]]{{ع}} با [[صراحت]] می‌فرماید: چنین غذای لذیذی را حرام نمی‌دانم؛ ولی نمی‌خواهم به آن رغبت و دلبستگی یابم. با این حال، برخی به [[اشتباه]]، [[تفسیر]] ناصوابی از این آیه به دست داده و پنداشته‌اند که هرکس فقط می‌تواند مقداری از لذت‌های دنیا را در [[اختیار]] داشته باشد و اگر در این دنیا از تمام آن بهره برد، در آخرت [[نصیبی]] نخواهد داشت. این یکی از [[تفسیرهای نادرست]] [[زهد]] است که بیش‌تر به زهد [[مسیحیت]] [[تحریف]] شده شباهت دارد. [[استاد مطهری]] با مردود خواندن این برداشت از [[آیه]] می‌پرسد:
آیا برای هر کسی یک مقدار اعتبار [[لذت]] قائل شده‌اند و او باید آن را وصول کند یا در [[دنیا]] یا در [[آخرت]]؟ اگر در دنیا وصول کرد، حسابش تمام می‌شود؛ اما اگر وصول نکرد، [[حق]] دارد در آخرت وصول کند؟ بعضی [[خیال]] می‌کنند مفهوم {{متن قرآن|أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا}}، همین است! نه، این هم درست نیست. مطمئناً اگر کسی در دنیا خودش را از لذت‌های دنیا [[محروم]] کند، به این حساب که در آن دنیا به او لذت بدهند، در آن دنیا روی این حساب به او لذت نمی‌دهند...؛ یعنی لذت‌های آخرت، نتیجه محرومیت‌های عمدی که [[بشر]] خودش برای خودش ایجاد کند، نیست؛ بلکه مولود عوامل دیگر است<ref>مطهری، مرتضی، حق و باطل، ص۴۴.</ref>.
[[زهری]] می‌نویسد:
[[امام علی]]{{ع}} به جگر کباب شده‌ای بر نانی نرم، [[اشتیاق]] یافت و پس از مدتی، در حالی که [[روزه‌دار]] بود، [[امام حسن]]{{ع}} آن را برای پدرش تهیه کرد و در حالی که آن را بر سفره [[افطار]] می‌گذاشت، سائلی در را کوبید. امام علی{{ع}} خطاب به فرزندش فرمود: ای فرزند عزیزم! این [[غذا]] را نزد [[سائل]] ببر؛ آن‌گاه به آیه {{متن قرآن|أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ...}} [[استشهاد]] کرد<ref>ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب{{ع}}، ج۶، ص۱۶۶، به نقل از شرح الاخبار، ج۲، ص۳۶۲.</ref>.
در مورد دیگری وقتی برای [[حضرت]]، فالوده آوردند، پس از نگریستن در این خوراکی نرم و لذیذ فرمود: «این غذا [[حلال]] و [[پاک]] است و [[حرام]] نیست؛ اما [[کراهت]] دارم نفْسم به آن [[دلبستگی]] یابد»<ref>ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی طالب{{ع}}، ج۹، ص۱۶۶، به نقل از: المحاسن، ج۲، ص۱۷۸.</ref>. او هرگز استفاده از چنین خوردنی لذیذی را شرعاً حرام ندانست؛ ولی در عمل نشان داد که نمی‌خواهد [[نفْس]] خود را به چیزی [[عادت]] دهد که به آن عادت داده نشده؛ بدین سبب از تناول آن [[پرهیز]] کرد. این نمونه‌ها و موارد مشابه فراوان دیگر، تأییدهایی بر دیدگاه ترک علاقه و رغبت و [[دلبستگی به دنیا]] در [[سیره عملی امام]] است<ref>ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۸، شیبانی، کتاب الزهد.</ref>.
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} خطاب به [[برادر]] [[علاء بن زیاد حارثی]] که [[زندگی]] را ترک گفته و [[رهبانیت]] را [[اختیار]] کرده بود، فرمود:
ای دشمنک خویش! [[شیطان]]، سرگشته‌ات کرده و از راهت [[بدر]] برده، بر [[زن]] و فرزندانت [[رحمت]] نمی‌آری و چنین می‌پنداری که [[خدا]] آن‌چه را [[پاکیزه]] است، بر تو روا فرمود؛ اما ناخشنود است که از آن برداری؟<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۰۹، ص۲۴۱.</ref>.
بنابراین، مقصود از [[ترک دنیا]] در نگاه [[امام علی]]{{ع}} هرگز ترک کار و [[کوشش]]، و [[گوشه‌گیری]] نبوده، بلکه خلاف آن در [[سیره عملی]] وی ثابت شده است و مقصود از ترک دنیا، ترک علاقه و [[تمایل]] (نه علاقه [[فطری]] و طبیعی) به [[دنیا]] است که نمی‌تواند با [[آخرت]] جمع شود. این ترک، ترک [[حلال]] دنیا برای آخرت را نیز در بر نمی‌گیرد.
از برخی ویژگی‌هایی که برای دنیا در [[کلام]] امیرمؤمنان{{ع}} یافتیم و نیز مواردی چون سفارش به ترک دنیا در گفتار و [[سیره]] [[حضرت]]، بر هر خواننده [[آگاه]] روشن خواهد شد که مقصود [[امام]] از دنیا چیست. در برخی سخنان حضرت، دنیا دقیقاً به همان معنای لغوی به کار رفته و از او چنین نقل شده است: «دنیا را دنیا گفته‌اند؛ چون [[پست]] = نزدیک‌تر از هر چیزی است»<ref>بحارالانوار، ج۵۷، ص۳۵۶؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۴۷۰.</ref>؛ چنان که [[رسول خدا]]{{صل}} به معنای دنیا اشاره‌ای دارد که دقیقاً همان معنای موجود در کتاب‌های لغت است. [[یزید بن سلام]] از [[پیامبر]] درباره وجه تسمیه دنیا پرسید و حضرت فرمود: «چون دنیا پست و پایین است و جدای از آخرت و پیش از آن [[آفریده]] شد»<ref>بحارالانوار، ج۵۷، ص۳۵۵؛ علل الشرائع، ج۲، ص۴۷۱.</ref>.
در گفتار دیگری، امیرمؤمنان{{ع}} می‌فرماید: «سپری شدن دنیا پس از نو برون آوردن آن، شگفت‌تر نیست از برآوردن و [[آفریدن]] آن»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۶، ص۲۰۲.</ref>. این معنا در بحث حاضر چندان مورد توجه نیست و مهم معانی اصطلاحی [[دنیا]] است که علی{{ع}} به ترک آن سفارش یا از آن تعریف و [[تمجید]] می‌کند و یا آن را محل [[آزمایش]]، بی‌ارزش، [[فریبنده]]، سرای ناپایدار، دارای لذت‌های زودگذر و... برمی‌شمرد. با توجه به مباحث پیشین، چنین بر می‌آید که مقصود [[حضرت]] از دنیا، علاقه شدید به [[ریاست‌طلبی]] بر [[مردم]] و [[منافع]] مادی آن است که [[انسان]] را از [[خدا]] و [[آخرت]] [[غافل]] می‌کند؛ اما اگر همین [[حکومت]] بر مردم و منافع مادی آن‌که از جلوه‌های دنیا است، در [[خدمت]] به [[خلق]] و کسب [[رضای الهی]] قرار گیرد، باز دنیا است؛ اما نه دنیای [[نکوهیده]]. در مباحث [[آینده]]، از این معنای اصطلاحی دنیا در [[کلام امام علی]]{{ع}} بهره برده می‌شود.<ref>[[عبدالامیر خادم علی‌زاده|خادم علی‌زاده، عبدالامیر]]، [[دنیا و آخرت (مقاله)| مقاله «دنیا و آخرت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۷، ص ۱۲۸.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۱۱۲٬۶۳۷

ویرایش