شأن نزول آیه ولایت: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۹٬۹۷۳ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۵ ژوئن ۲۰۲۲
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۱۳: خط ۱۳:


[[آیۀ ولایت]] یکی از روشن‌ترین [[دلایل]] [[ولایت]] و [[امامت امیرالمؤمنین]]{{ع}} است<ref>لسان العرب، ج۱۵، ص۲۸۱-۲۸۳؛ أقرب الموارد، ج۲، ص۱۴۷۸. </ref>. [[ابوذر غفاری]] در [[شأن نزول]] [[آیه]] گفته است: "روزی با [[رسول خدا]]{{صل}} در [[مسجد]] [[نماز]] می‎خواندم که سائلی وارد [[مسجد]] شد و از [[مردم]] تقاضای کمک کرد، ولی کسی چیزی به او نداد، او دست خود را به [[آسمان]] بلند کرد و گفت: خدایا تو [[شاهد]] باش که من در [[مسجد رسول]] تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب نداد؛ در همین حال [[علی]]{{ع}} که در حال [[رکوع]] بود، با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد [[سائل]] نزدیک آمد و [[انگشتر]] را از دست آن حضرت بیرون آورد، [[پیامبر]]{{صل}} که در حال [[نماز]] بود این جریان را [[مشاهده]] کرد؛ پس از فراغت از [[نماز]] سر به سوی [[آسمان]] بلند کرد و چنین گفت: «خداوندا برادرم [[موسی]] از تو تقاضا کرد سینه او را فراخ گردانی و [[کارها]] را بر او آسان‎سازی و گره از زبان او بگشایی تا [[مردم]] گفتارش را [[درک]] کنند و نیز [[موسی]] درخواست کرد [[هارون]] را که برادرش بود [[وزیر]] و یاورش قرار دهی و به وسیلۀ او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش [[شریک]] سازی. خداوندا من [[محمد]] [[پیامبر]] و [[برگزیده]] توام، سینۀ مرا گشاده کن و [[کارها]] را بر من آسان ساز، از خاندانم [[علی]]{{ع}} را [[وزیر]] من گردان تا به وسیلۀ او پشتم [[قوی]] و محکم گردد؛ هنوز [[دعای پیامبر]]{{صل}} پایان نیافته بود که [[جبرئیل]] [[آیۀ ولایت]] را نازل کرد"<ref>مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۳۲۴ ـ ۳۲۵؛ احقاق الحق، ج۲، ص۳۹۹؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص‌۲۰۹‌ـ ‌۲۳۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۴۳۰ ـ ۴۳۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۴۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۴۹.</ref>.
[[آیۀ ولایت]] یکی از روشن‌ترین [[دلایل]] [[ولایت]] و [[امامت امیرالمؤمنین]]{{ع}} است<ref>لسان العرب، ج۱۵، ص۲۸۱-۲۸۳؛ أقرب الموارد، ج۲، ص۱۴۷۸. </ref>. [[ابوذر غفاری]] در [[شأن نزول]] [[آیه]] گفته است: "روزی با [[رسول خدا]]{{صل}} در [[مسجد]] [[نماز]] می‎خواندم که سائلی وارد [[مسجد]] شد و از [[مردم]] تقاضای کمک کرد، ولی کسی چیزی به او نداد، او دست خود را به [[آسمان]] بلند کرد و گفت: خدایا تو [[شاهد]] باش که من در [[مسجد رسول]] تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب نداد؛ در همین حال [[علی]]{{ع}} که در حال [[رکوع]] بود، با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد [[سائل]] نزدیک آمد و [[انگشتر]] را از دست آن حضرت بیرون آورد، [[پیامبر]]{{صل}} که در حال [[نماز]] بود این جریان را [[مشاهده]] کرد؛ پس از فراغت از [[نماز]] سر به سوی [[آسمان]] بلند کرد و چنین گفت: «خداوندا برادرم [[موسی]] از تو تقاضا کرد سینه او را فراخ گردانی و [[کارها]] را بر او آسان‎سازی و گره از زبان او بگشایی تا [[مردم]] گفتارش را [[درک]] کنند و نیز [[موسی]] درخواست کرد [[هارون]] را که برادرش بود [[وزیر]] و یاورش قرار دهی و به وسیلۀ او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش [[شریک]] سازی. خداوندا من [[محمد]] [[پیامبر]] و [[برگزیده]] توام، سینۀ مرا گشاده کن و [[کارها]] را بر من آسان ساز، از خاندانم [[علی]]{{ع}} را [[وزیر]] من گردان تا به وسیلۀ او پشتم [[قوی]] و محکم گردد؛ هنوز [[دعای پیامبر]]{{صل}} پایان نیافته بود که [[جبرئیل]] [[آیۀ ولایت]] را نازل کرد"<ref>مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۳۲۴ ـ ۳۲۵؛ احقاق الحق، ج۲، ص۳۹۹؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص‌۲۰۹‌ـ ‌۲۳۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۴۳۰ ـ ۴۳۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۴۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۴۹.</ref>.
==شأن نزول آیه==
بسیاری از [[مفسران]] و [[محدثان]] در [[شأن نزول]] این [[آیه]] نقل کرده‌اند که این [[آیه در شأن علی]]{{ع}} نازل شده است.
درباره [[شأن نزول آیه]] [[روایات]] مختلفی وارد شده است؛ اما آنچه در [[منابع شیعه]] پذیرفته شده و مشروح‌تر از دیگر روایات نقل گردیده [[روایت]] «غبایه [[ربعی]]» است که روایت می‌کند:
[[ابن عباس]] کنار [[چاه زمزم]] نشسته بود و به [[مردم]] می‌گفت: [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود:... در این میان مردی - که سر و صورت خود را با [[عمامه]] و دستار خویش بسته و پوشانده بود - هرگاه ابن عباس می‌گفت: {{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‌{{صل}}}}، آن مرد نیز همین سخن را تکرار می‌کرد.
ابن عباس به او رو کرد و گفت: تو را به [[خدا]] [[سوگند]] می‌دهم خود را معرفی کن؟ آن مرد دستار از چهره کنار زد و گفت: هر کس مرا می‌شناسد که می‌شناسد و آن‌که مرا نمی‌شناسد بداند من «[[جندب]] بن [[جناده]] [[بدری]] - [[ابوذر غفاری]]» هستم.
با این دو گوش خود از رسول خدا{{صل}} شنیدم، اگر [[دروغ]] گویم گوش‌هایم کر گردد و با این دو چشم خویش رسول خدا{{صل}} را دیدم، اگر دروغ گویم دیدگانم [[نابینا]] شود. آری شنیدم و دیدم که فرمود:
{{متن حدیث|عَلِيٌّ قَائِدُ الْبَرَرَةِ وَ قَاتِلُ الْكَفَرَةِ، مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُ وَ مَخْذُولٌ مَنْ خَذَلَهُ}}<ref>علی بن محمد ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص۱۱۵؛ علاء الدین المتقی الهندی، کنز العمال، ج۱۱، ص۶۰۲، حدیث ۳۲۹۰۹.</ref>؛ «علی{{ع}} [[رهبر]] [[نیکان]] و [[قاتل]] [[کافران]] است. آن‌که او را [[یاری]] کند از یاری [[خداوند]] بهره‌مند می‌شود و آن‌که او را [[خوار]] سازد خود را خوار ساخته است».
توجه کنید! روزی [[نماز ظهر]] را با رسول خدا{{صل}} به جا آوردم. [[مرد]] [[بینوایی]] در [[مسجد]] از مردم [[تقاضای کمک]] کرد، کسی چیزی به او نداد، مرد [[بینوا]] دست‌ها را به سوی [[آسمان]] دراز کرد و گفت: خدایا! تو [[گواه]] باش که من در [[مسجد رسول خدا]]{{صل}} از مردم درخواست [[کمک مالی]] کردم ولی کسی چیزی به من نداد. علی{{ع}} در این هنگام در حال [[رکوع]] بود. با انگشت میانه دست راست خود به [[سائل]] اشاره کرد که او انگشترش را از انگشت او بیرون کشد. سائل [[انگشتر]] را از دست آن [[حضرت]] بیرون کشید. [[رسول خدا]]{{صل}} [[شاهد]] این صحنه بود، پس از پایان [[نماز]] رسول خدا{{صل}} سر به سوی [[آسمان]] برداشت و عرض کرد: خدایا! برادرم [[موسی]]{{ع}} درخواستی را با تو در میان گذاشت و گفت:
{{متن قرآن|قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي * وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي * يَفْقَهُوا قَوْلِي * وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي * اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي}}<ref>«(موسی) گفت: پروردگارا! سینه‌ام را گشایش بخش * و کارم را برای من آسان کن * و گرهی از زبانم بگشای * تا سخنم را دریابند *‌و از خانواده‌ام دستیاری برایم بگمار * هارون برادرم را * پشتم را به او استوار دار * و او را در کارم شریک ساز» سوره طه، آیه ۲۵-۳۵.</ref>.
رسول خدا{{صل}} عرض کرد: خدایا! تو در [[قرآن]] فرمودی:
{{متن قرآن|قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَنَجْعَلُ لَكُمَا سُلْطَانًا فَلَا يَصِلُونَ إِلَيْكُمَا بِآيَاتِنَا أَنْتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغَالِبُونَ}}<ref>«فرمود: به زودی بازوی تو را با (فرستادن) برادرت توانمند می‌گردانیم و به هر دوتان چیرگی‌یی می‌بخشیم که با نشانه‌های ما دستشان به شما نرسد. پیروز شمایید و هر کس که از شما پیروی کند» سوره قصص، آیه ۳۵.</ref>.
سپس رسول خدا{{صل}} عرض کرد: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ نَبِيُّكَ وَ صَفِيُّكَ فَاشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي عَلِيّاً اشْدُدْ بِهِ ظَهْرِي}}.
بار خدایا! من محمد{{صل}} [[پیامبر]] تو و [[برگزیده]] تو هستم، بار خدایا! پس به من [[شرح صدر]] [[مرحمت]] فرما، کارم را آسان گردان و برای من وزیری از خاندانم، یعنی علی{{ع}} را فراهم کن و به وسیله او پشتم را [[استوار]] کن.
[[ابوذر]] گفت: [[سوگند]] به [[خدا]]، هنوز سخن آن حضرت به پایان نرسیده بود که [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: ای محمد{{صل}}! بخوان؟ [[حضرت]] فرمود چه بخوانم؟ عرض کرد بخوان:
{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref><ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۱۰-۲۱۱؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۲۱؛ السید هاشم البحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۴۷۴-۴۸۴؛ عبد علی بن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۵۴، ۲۵۷؛ احمد بن محمد الثعلبی، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، ج۴، ص۸۰، ۸۱.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۰۸.</ref>
===[[راویان]] [[شأن نزول]]===
شأن نزول یاد شده با اختلاف‌های اندکی در تعبیر، به گونه‌های گوناگونی از [[صحابه]] و [[تابعان]] [[روایت]] شده است از جمله:
#[[امام علی]]{{ع}}
#[[مقداد بن أسود کندی]]
#[[عمار بن یاسر]]
#[[عبدالله بن عباس]]
#[[ابوذر غفاری]]
#[[جابر بن عبدالله انصاری]]
#[[ابورافع]]
#[[انس بن مالک]]
#[[عبدالله بن سلام]]
#[[حسان بن ثابت]]
#[[محمد بن حنیفه]]
#[[ابن جریح المکی]]
#[[سعید بن جبیر]]
#[[عطا بن سائب]]
#[[مجاهد]]
#[[سدی]]
#[[مقاتل]]
#[[ضحاک]]<ref>سید علی الحسینی المیلانی، نفحات الأزهار، ج۲۰، ص۱۲ - ۱۳.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۱۰.</ref>
===[[ادله]] و مدارک شأن نزول===
در [[تفاسیر شیعه]] [[روایات]] فراوانی همخوان با شأن نزول یاد شده. آمده است مانند:
#در [[تفسیر البرهان]] ۲۴ روایت از طرق مختلف در این باره بیان شده است<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۷۴- ۲۸۶.</ref>.
#در [[تفسیر نورالثقلین]] ۱۷ روایت در این زمینه ذکر شده است<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۵۴-۲۶۰.</ref>، از آن جمله در [[حدیثی]] آمده است: [[عمر بن خطاب]] گفت: به [[خدا]] [[سوگند]]! من در حال [[رکوع]] چهل [[انگشتر]] را [[صدقه]] دادم، تا درباره من نازل شود آن چه که درباره [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} نازل شده است<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۶۰.</ref>.
#[[علامه طباطبایی]]<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۶-۲۵.</ref> و مرحوم [[طبرسی]]<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۱۰-۲۱۱.</ref> نیز از منابع مختلف روایات زیادی را آورده‌اند.
در [[منابع اهل سنت]] نیز در سطح گسترده‌ای بر [[شأن نزول]] یاد شده تأکید شده است، مانند:
#«[[سیوطی]]» در [[الدر المنثور]] در ذیل [[آیه]] یاد شده، [[روایات]] گوناگونی را نزدیک به همین مضمون از [[ابن عباس]] و [[سلمة بن کھیل]] و «[[امام علی]]{{ع}}» و دیگران نقل کرده است<ref>عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۳، ص۹۸-۹۹.</ref>.
#همین معنا در کتاب [[اسباب النزول]] واحدی از [[جابر بن عبدالله]] و «ابن عباس» نقل شده است<ref>علی بن احمد واحدی، اسباب النزول، ص۱۶۳-۱۶۴.</ref>.
#[[مفسر]] معروف «جار [[الله]] [[زمخشری]]» در کتاب [[الکشاف]] می‌گوید: «این آیه درباره علی{{ع}} نازل شده، در آن هنگام که شخص سائلی [[تقاضای کمک]] کرد و او در حال [[رکوع]] [[نماز]] بود و انگشترش را برای او افکند»<ref>محمود بن عمر الزمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۱، ص۶۳۵-۶۳۶.</ref>.
#«[[فخر رازی]]» در [[تفسیر]] خود از [[عبدالله بن سلام]] نقل می‌کند: «هنگامی که این آیه نازل شد، من به [[رسول خدا]]{{صل}} عرض کردم که با چشم خود دیدم علی{{ع}} انگشترش را در حال رکوع به [[نیازمندی]] [[صدقه]] داد، به همین دلیل ما [[ولایت]] او را می‌پذیریم»<ref>محمد بن عمر فخر الرازی، تفسیر الکبیر، ج۴، ص۳۸۳.</ref>.
هرچند فخر رازی بعد از بیان شأن نزول، مطابق معمول خرده‌گیری‌هایی بر چگونگی دلالت این آیه بر مسئله [[امامت]] وارد کرده است.
«[[طبری]]» در تفسیر خود روایات متعددی در ذیل این آیه و شأن نزول آن نقل می‌کند که بیشتر آنها بیان می‌دارند این آیه درباره علی{{ع}} نازل شده است<ref>محمد بن جریر الطبری، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۸، ص۵۳۰-۵۳۱.</ref>.
افزون بر آنچه آمد، گروه بسیاری از [[اهل سنت]] این [[روایت]] را با عبارت‌های مختلف در کتاب‌های خود آورده‌اند<ref>علی بن محمد البغدادی، تفسیر الخازن لباب التأویل فی معانی التنزیل، ج۲، ص۵۶؛ عبدالله بن احمد أبی البرکات النسفی، مدارک التنزیل و حقائق التأویل (تفسیر النسفی)، ج۱، ص۴۵۶؛ الحسن بن محمد النیشابوری، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۲، ص۶۰۵-۶۰۶؛ شهاب الدین محمود الآلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ج۴، ص۲۴۴-۲۴۵؛ مؤمن بن حسن الشبلنجی، نور الابصار، ص۱۱۸؛ احمد بن محمد الطبری، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ص۱۵۹-۱۸۲؛ علی بن ابی بکر الهیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۷، باب ۶، ص۸۰-۸۱، حدیث ۱۰۹۷۸، کتاب التفسیر؛ محمد بن یوسف الگنجی الشافعی، کفایة الطالب، ص۲۲۸-۲۲۹، باب ۶۱؛ احمد بن عبدالله الطبری، ریاض النضرة فی مناقب العشره، جزء۳، ص۱۵۳، حدیث ۱۴۹۸؛ علی بن محمد المالکی، الفصول المهمة فی معرفة أحوال الأئمة، ص۱۱۷- ۱۱۸؛ کمال الدین محمد بن طلحة الشافعی، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ص۱۲۵-۱۲۶ (فصل السابع)؛ یوسف بن فرغلی سبط بن الجوزی، تذکرة الخواص، ص۱۵؛ موفق بن احمد الخوارزمی، المناقب، ص۲۶۴، ۲۶۶؛ ابراهیم بن محمد الجوینی، فرائد السمطین، ج۱، باب ۱۴، ص۷۹ و باب ۳۹، ص۱۸۸- ۱۹۵؛ محمد رشید رضا، تفسیر المنار، ج۶، ص۳۷۹؛ عضدالدین عبدالرحمن الأیجی، شرح المواقف، ج۴، جزء ۸ ص۳۶۰.</ref>.
«[[علامه امینی]]» در کتاب گران‌بهای [[الغدیر]] نام ۶۶ نفر از بزرگان آنان و آثارشان را ذکر می‌کند که [[نزول]] [[آیه شریفه]] را در [[شأن]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} پذیرفته‌اند<ref>عبدالحسین بن احمد امینی، الغدیر، ج۳، ص۲۲۱ – ۲۳۰.</ref>.
[[آیة الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی]]، در تعلیقات کتاب [[احقاق الحق]] [[نزول آیه]] را درباره علی{{ع}} از ۳۱ منبع معتبر نقل کرده است<ref>السید نورالله المرعشی التستری، احقاق الحق، ج۲، ص۳۹۹-۴۰۸؛ ج۳، ص۵۰۲-۵۱۲؛ ج۱۴، ص۲-۳۱؛ شهاب الدین المرعشی النجفی، ملحقات احقاق الحق، ج۲۰، ص۲-۲۲؛ سید علی الحسینی المیلانی، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار، ج۲۰، ص۱۲-۴۵.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۱۰.</ref>
===[[تواتر روایات]] [[شأن نزول]]===
آمد، شأن نزول یاد شده به شیوه‌های گوناگون در بسیاری از منابع [[فریقین]] به تضافر نقل شده است که موجب [[تواتر]] آن می‌گردد. در این رابطه به نقل دیدگاه‌های [[علمای شیعه]] و [[اهل سنت]] پرداخته می‌شود.
#[[ابن طاووس]] درباره طرق این [[روایت]] می‌گوید: با این که این [[آیه]] [[شهرت]] دارد که درباره [[امام علی]]{{ع}} نازل شده است، من آن را آورده‌ام؛ زیرا دیدم صاحب این کتاب ([[محمد بن عباس بن علی بن مروان]]) اطلاعاتش درباره این [[آیه]] بیش از ما است. او این [[روایت]] را از ۹۰ طریق متصل نقل می‌کند که تمام یا بیشتر این طرق از [[دانشمندان اهل سنت]] است<ref>علی بن موسی سید بن طاووی، سعد السعود، ص۱۹۲.</ref>.
#«[[بحرانی]]» [[نزول]] این آیه را درباره [[امام علی]]{{ع}} از [[اهل سنت]] از ۲۴ و از طریق [[شیعه]] از ۱۹ طریق نقل می‌کند<ref>سید هاشم البحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ج۲، ص۵-۲۲.</ref>.
#«[[ابن بطریق]]» نزول این آیه درباره امام علی{{ع}} را از ۲۵ طریق نقل می‌آورد و در کتاب العمده آن را از ۹ طریق نقل می‌کند<ref>یحیی بن الحسن ابن بطریق (الحلی)، عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۱۶۷-۱۷۲.</ref>.
علمای اهل سنت نیز روایاتی که دال بر نزول این [[آیه در شأن امام علی]]{{ع}} است را از طرق گوناگون نقل کرده‌اند که به آورده‌های چند نفر از آنان اشاره می‌شود.
#«[[حاکم حسکانی]]» صاحب کتاب [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب)|شواهد التنزیل لقواعد التفضیل]] نزول این آیه را درباره امام علی{{ع}} از ۲۶ طریق نقل می‌کند<ref>عبیدالله بن عبدالله الحاکم الحسکانی، شواهد التنزیل، ج۱، ص۲۰۹، ۲۴۵.</ref>.
#«الجوینی» در کتاب [[فرائد السمطین]] نزول این آیه را درباره امام علی{{ع}}از ۵ طریق نقل می‌کند<ref>ابراهیم بن محمد الجوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۲۰۹-۲۴۵.</ref>.
#[[ابن مغازلی]]، نزول این آیه را درباره امام علی{{ع}}از ۵ طریق نقل می‌کند<ref>ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص۲۶۰-۲۶۲.</ref>.
#[[ابونعیم اصفهانی]] نزول این آیه را درباره امام علی{{ع}} از ۱۰ طریق نقل می‌کند<ref>احمد بن عبدالله ابی نعیم الاصفهانی، النور المشتعل، ص۶۱-۸۵.</ref>.
#[[ابن عساکر]] نزول این آیه را درباره امام علی{{ع}} از ۳ طریق نقل می‌نماید<ref>علی بن الحسن ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۵۶-۳۵۷.</ref>.
#[[زرندی حنفی]] نزول این آیه را درباره امام علی{{ع}} از ۲ طریق نقل می‌کند<ref> محمد بن یوسف الزرندی الحنفی، نظم درر السمطین، ص۸۶-۸۸.</ref>.
کوتاه سخن این که نزول این آیه درباره علی{{ع}} و [[تواتر روایات]] مرتبط با آن چیزی نیست که بتوان آن را مورد تردید قرار داد.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۱۳.</ref>
===ادعای [[اجماع]] بر [[شأن]] [[نزول]]===
====ادعای اجماع از سوی [[شیعه]]====
نویسنده [[تفسیر المیزان]] در این زمینه می‌نویسد:
«این که این [[آیه در شأن امام علی]]{{ع}} نازل شده در میان [[علمای شیعه]] [[اجماعی]] است و آنان ادعای اجماع [[امامان شیعه]] را نیز دارند»<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۲۵.</ref>.
افزون بر اجماع شیعه، ادعای اجماع [[امت اسلامی]] نیز بر این مهم شده است، مانند:
#[[امام علی]]{{ع}} ضمن [[پاسخ‌گویی]] به پرسش‌های عده‌ای درباره [[آیات متشابه]] از جمله [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ...}}<ref>«بگو: تنها شما را به (سخن) یگانه‌ای اندرز می‌دهم» سوره سبأ، آیه ۴۶.</ref> می‌فرماید: [[منافقان]] به [[رسول خدا]]{{صل}} عرض کردند: آیا [[پروردگار]] تو بعد از این [[واجبات]]، [[واجب]] دیگری دارد که آن را نیز بیان کنی و ما [[اطمینان]] پیدا کنیم که بعد از آن واجب دیگری نخواهد آمد. [[جبرئیل]] آیه {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ...}} را آورد یعنی «[[ولایت]]»، و به دنبال آن آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ...}} نازل شد و در بین امت اسلامی خلافی نیست که در آن [[روزگار]] جز یک نفر کسی در حال [[رکوع]] [[زکات]] پرداخت نکرده بود و اگر اسم او را در کتاب می‌آورد از بین می‌بردند<ref>احمد بن علی الطبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۳۳۵.</ref>. همان طور که ملاحظه می‌گردد امام علی{{ع}} ادعای [[اجماع امت]] را دارد؛ یعنی در عصر آن [[حضرت]] همه [[اتفاق نظر]] داشتند که این آیه در شأن امام علی{{ع}} نازل شده است.
#«[[شیخ مفید]]» از علمای [[قرن چهارم]] درباره نزول این آیه درباره امام علی{{ع}} چنین می‌گوید: «هیچ کس از [[مسلمانان]] درباره کسی ادعا نکرده‌اند که در حال رکوع زکات داده باشد به جز درباره [[امیر مؤمنان]]{{ع}}»<ref>محمد بن نعمان العکبری شیخ المفید، المسائل العکبریه (سلسله مؤلفات شیخ مفید)، ج۶، ص۴۹.</ref>.
#[[علامه طبرسی]] از علمای [[قرن ششم]] درباره نزول این آیه درباره علی{{ع}} چنین می‌نویسد: «بدون تردید امت اسلامی اتفاق دارند که آیه متوجه علی{{ع}} می‌باشد»<ref>الفضل بن الحسن الطبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۳۲۵.</ref>.
#[[ابن شهر آشوب]] از علمای [[قرن ششم]] ادعای [[اجماع امت]] بر [[نزول آیه در شأن امام علی]]{{ع}} را دارد. وی می‌گوید: «[[امت اسلامی]] [[اجماع]] دارند که این [[آیه]] درباره [[امام علی]]{{ع}} نازل شده است»<ref>محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب ابن شهر آشوب، ج۳، ص۵.</ref>.
#[[محقق اربلی]] از علمای [[قرن هفتم]] درباره [[نزول]] این آیه درباره امام علی{{ع}} چنین می‌گوید: «نزول این آیه درباره امام علی{{ع}} هنگامی که در [[نماز]] انگشتری خود را [[صدقه]] داد [[اجماعی]] است»<ref>علی بن عیسی الأربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۱، ص۶۳.</ref>.
#[[علامه حلی]] از علمای [[قرن هشتم]] نیز در این زمینه می‌گوید: «[[مفسران]] [[اتفاق نظر]] دارند که مقصود از این آیه علی{{ع}} است، چون اوست که در حال [[رکوع]] انگشتری را صدقه داد و این آیه نازل شد و در این مسئله خلافی نیست»<ref>الحسن بن یوسف حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۹۵.</ref>.
#[[محدث بحرانی]] از [[علمای شیعه]] نزول این آیه را درباره امام علی{{ع}} از ۲۴ طریق نقل می‌کند و در این زمینه ادعای اجماع دارد<ref>سید هاشم البحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ج۲، ص۱۴.</ref>.
بدین روی علمای شیعه نه تنها خود اجماع دارند که این آیه درباره امام علی{{ع}} نازل شده است بلکه ادعای اجماع امت اسلامی را نیز دارند که به نمونه دیدگاه چند تن از [[علمای امامیه]] آمد.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۱۴.</ref>
====ادعای اجماع از سوی [[اهل سنت]]====
ادعای اجماع امت بر نزول این آیه درباره امام علی{{ع}} اختصاص به علمای شیعه ندارد بلکه بسیاری از علمای اهل سنت نیز چنین باوری دارند، که به چند نمونه اشاره می‌گردد:
#[[قوشچی]] در شرح تجرید الاعتقاد می‌نویسد: «بدون تردید به اتفاق نظر مفسران آیه درباره [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} نازل شده است؛ هنگامی که در حال رکوع در نماز، انگشتری را به [[فقیر]] داد»<ref>علی بن محمد القوشچی، شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۶۸.</ref>.
#[[عضد الدین ایجی]] در شرح المواقف می‌گوید: «مفسران برجسته و سرآمد [[رهبران]] [[تفسیر]] اجماع دارند که مقصود از {{متن قرآن|الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} علی{{ع}} است؛ زیرا او در [[رکوع]] [[نماز]] بود که [[فقیری]] [[تقاضای کمک]] کرد و او انگشتری را به او داد؛ پس این [[آیه]] نازل شد»<ref>عضد الدین عبدالرحمن الایجی، شرح المواقف، ج۴، جزء ۸، ص۳۶۰.</ref>.
#[[تفتازانی]] در شرح المقاصد می‌گوید: «[[مفسران]] [[اتفاق نظر]] دارند که این آیه هنگامی نازل شد که [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} در رکوع نماز انگشتری خود را به [[سائل]] داد»<ref>مسعود بن عمر التفتازانی، شرح المقاصد، جزء ۵، ص۲۷۰.</ref>.
ناگفته نماند، از آنجایی که یکی از مقدمات [[استدلال]] [[شیعه]] به این آیه بر [[ولایت]] و [[امامت علی]]{{ع}} [[نزول]] آن درباره ایشان است. برخی از [[عامه]] - و از [[ناصبی‌ها]] - مانند [[احمد بن عبد الحلیم حرانی حنبلی]] معروف به «[[ابن تیمیه]]» (م ۷۲۸ق) در کتاب [[منهاج السنة (کتاب)|منهاج السنة]] نزول [[آیه شریفه]] را در مورد علی{{ع}} [[انکار]] کرده‌اند<ref>احمد بن عبد الرحیم ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة فی نقض الشیعة القدریه، ج۱، ص۱۵۶.</ref>.
ولی آشکار روشن است که این انکار همانند انکار [[خورشید]] و [[روشنایی]] آن است؛ زیرا وقتی بیش از ۶۶ نفر به [[شأن نزول آیه]] اعتراف و [[اقرار]] کرده‌اند<ref>عبدالحسین بن احمد امینی، الغدیر، ج۳، ص۲۲۱- ۲۳۰.</ref>؛ اگر شخصی از روی غرض آن را انکار کند بر چیزی بیشتر از [[تعصب]] [[کور]] وی دلالت نخواهد داشت.
ابن تیمیه دارای [[عقاید]] [[باطل]] و [[افکار]] منحرفی است که بر خلاف عقاید [[مسلمانان]] و فرق آنان است هنگامی که عقاید وی منتشر گشت کتاب‌های فراوانی در رد عقایدش نوشته شد.
علمای عامه عقاید او را باطل دانسته‌اند و به [[فسق]] و [[کفر]] او [[حکم]] صادر کرده‌اند. «[[ذهبی]]» از [[دانشمندان]] [[قرن هشتم هجری]] و از معاصران ابن تیمیه، او را در [[گمراهی]] و [[فساد]] به [[حجاج بن یوسف ثقفی]] [[تشبیه]] نموده است. سرانجام ابن تیمیه در [[زندان]] [[شام]] در [[سال ۷۲۸ هجری]] هلاک شد<ref>عبدالحسین بن احمد امینی، الغدیر، ج۵، ص۱۳۱- ۱۳۹.</ref>.
اگر چه عقاید ابن تیمیه در [[زمان]] خودش منتشر نشد و مدافعی پیدا نکرد ولی «[[محمد بن عبدالواهاب]]» (م ۱۲۰۶ق) [[عقاید]] او را [[اختیار]] کرد و دست [[سیاست]] نیز آن را زنده نمود و [[فرقه ضاله]] و ملحد «[[وهابیت]]» را از آن تراشید<ref>علی اوسط باقری، نقد و بررسی روش تفسیری تفسیر المنار، (پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد، گروه علوم قرآنی مؤسسه امام خمینی).</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۱۶.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۷۳٬۳۸۶

ویرایش