اسم الهی در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قرآن کریم]] از صد و بیست و هفت [[نام خدا]] یاد کرده است؛ اما [[روایات معصومین]]{{ع}} نود و نُه نام را آورده‌اند. در دعای‌ [[جوشن کبیر]] هزار نام آمده است و شارحان [[دعا]] گفته‌اند که این نام‌ها، در [[حقیقت]]، به همان نود و نه نام بازمی‌گردند<ref>المیزان‌، ۸/ ۱۸۶- ۱۸۰.</ref>. نام‌هایی که در [[قرآن]] آمده‌اند، عبارتند از: [[الله]]، [[احد]]، [[اول]]، [[آخِر]]، [[اعلی]]، [[اکرم]]، [[اعلم]]، [[ارحم الراحمین]]، [[احکم الحاکمین]]، [[احسن الخالقین]]، [[اهل التقوی]]، [[اهل المغفرة]]، [[اقرب]]، [[ابقی]]، [[باری]]، [[باطن]]، [[بدیع]]، [[بِر]]، [[بصیر]]، [[تواب]]، [[جبار]]، جامع، [[حکیم]]، [[حلیم]]، [[حَی]]، [[حق]]، [[حسیب]]، [[حفیظ]]، [[حفی]]، [[خبیر]]، [[خالق]]، [[خلاق]]، [[خیر]]، [[خیر الماکرین]]، [[خیر الرازقین]]، [[خیر الفاصلین]]، [[خیر الحاکمین]]، [[خیر الفاتحین]]، [[خیر الغافرین]]، [[خیر الوارثین]]، [[خیر الراحمین]]، [[خیر المنزلین]]، [[ذوالعرش]]، [[ذو الطول]]، [[ذوالانتقام]]، [[ذوالفضل العظیم]]، [[ذو الرحمة]]، [[ذو القوة]]، [[ذو الجلال والإکرام]]، [[ذو المعارج]]، [[رحمن]]، [[رحیم]]، [[رؤوف]]، [[رب]]، [[رفیع الدرجات]]، [[رزاق]]، رقیب، [[سمیع]]، [[سلام]]، [[سریع الحساب]]، [[سریع العقاب]]، [[شهید]]، [[شاکر]]، [[شکور]]، [[شدید العقاب]]، [[شدید المحال]]، [[صمد]]، ظاهر، [[علیم]]، [[عزیز]]، [[عَفُو]]، [[علی]]، [[عظیم]]، [[علام الغیوب]]، [[عالم الغیب و الشهادة]]، [[غنی]]، [[غفور]]، [[غالب]]، [[غافر الذنب]]، [[غفار]]، [[فالق الاصباح]]، [[فالق الحب والنوی]]، [[فاطر]]، [[فتاح]]، [[قوی]]، [[قدوس]]، [[قیوم]]، [[قاهر]]، [[قهار]]، [[قریب]]، [[قادر]]، [[قابل التوب]]، [[القائم علی کل نفس بما کسبت]]، کبیر، [[کریم]]، کافی، لطیف، [[ملک]]، [[مؤمن]]، [[مهیمن]]، [[متکبر]]، [[مصور]]، [[مجید]]، [[مجیب]]، [[مبین]]، [[مولی]]، محیط، [[مقیت]]، [[متعال]]، [[محیی]]، [[متین]]، [[مقتدر]]، [[مستعان]]، [[مبدی]]، [[مالک الملک]]، [[نصیر]]، [[نور]]، [[وهاب]]، واحد، [[ولی]]، [[واسع]]، [[وکیل]]، [[ودود]] و [[هادی]]<ref>المیزان‌، ۸/ ۳۷۳.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص77.</ref>.

[[اشاعره]] به عینیت و [[یگانگی]] اسم و مسما معتقداند، ولی [[معتزله]] بر دو گانگی آن دو [[اصرار]] دارند. غزالی و [[فخر رازی]] نیز با معتزله هم عقیده‌اند <ref>شرح الاسماء الحسنی رازی، ص۱۸، اصول الدین بغدادی، ص۱۱۴</ref>. [[ابوالفتوح رازی]]، [[صدوق]] و [[کلینی]] عینیّت اسم و مسما را رد کرده و با [[ادله]] متعدد، تباین و غیریت آن دو را [[اثبات]] کرده‌اند <ref>روض الجنان،ج۹، ص۲۵؛ اصول کافی،ج۱، ص۸۷، توحید، ص۲۲۱</ref>. در عین حال [[حکیم سبزواری]] در کتاب [[اسرار]] الحکم [[معتقد]] است اسم و مسما بالذات عین یکدیگرند و تفاوت آن دو به اعتبار می‌‌باشد، دلیل او بر عینیت چنین است که مصداق [[اسما]] و صفات بالذات یکی بوده و تغایرشان اعتباری است و صفت چون عین ذات است، پس اسم هم عین مسما است و البته این عینیت در اسمای حقیقیه است و گرنه در اسمای لفظیه آنها اسمای اسما هستند<ref>اسرار الحکم، ج۱، ص۵۵</ref>. با دقت در [[کلام]] حکیم سبزواری و خصوصاً بخش اخیر کلام ایشان به این نتیجه می‌‌رسیم که وی بر خلاف دیدگاه [[شیعه امامیه]] در مورد رابطه اسم و مسما مشی ننموده است؛ زیرا [[متکلمان شیعه]] نیز اگر به دوگانگی اسم و مسما قائل شده‌اند، مقصودشان اسمای لفظی است، حکیم سبزواری نیز این مطلب را پذیرفته است. دوگانگی در اسمای لفظی با مسما به نحوی مورد پذیرش نویسنده کتاب شرح العقیدة الطحاویه نیز می‌‌باشد، وی در پاسخ به این [[پرسش]] که آیا اسم عین مسماست و یا غیر آن؟ می‌‌گوید: گاهی از اسم [[اراده]] مسما می‌‌گردد، مانند اینکه می‌‌گوییم: قال [[اللّه]]، [[سمع]] اللّه لمن حمده، و گاهی لفظی اراده می‌‌شود که دلالت بر مسما می‌‌کند، مثل اللّه اسم [[عربی]]، [[الرحمان]] اسم عربی، [[الرحیم]] من أسماء اللّه، در این موارد اسم مراد است نه مسما. پس کسانی که قائل به مغایرت بین اسم و مسما هستند اگر همین شق دوم مورد نظرشان بوده است، صحیح و پذیرفتنی است و اگر مقصود از مغایرت بین اسم و مسما این باشد که [[خداوند]] موجود بوده و هیچ اسمی نداشته و سپس یا خودش برای خودش اسم [[جعل]] نموده و یا دیگران، این [[گمراهی]] و [[الحاد]] در مورد [[اسماء]] اللّه است<ref>شرح العقیدة الطحاویه، ص۱۲۷</ref>.

از مباحث دیگر در این باره مسئله تفاوت اسم و صفت است.

از دیدگاه بیشتر مفسراناسماء الحسنی اسمایی هست که دارای معانی کمال بوده و جز بر ذات خداوند متعال دلالت نمی‌کنند و نیز معنای وصفی حسن در آنها لحاظ شده و دارای دو ویژگی باشد: ۱. [[بی‌نیازی]] [[ذات خداوند]] از همه در آن صفات.۲. [[نیازمندی]] دیگران به ذات [[پاک]] او در آن صفات<ref>المیزان، ج۸، ص۲۴۲؛ تفسیر کبیر، ج۱۵، ص۶۶</ref>

#اسماء الامهات، مانند: الحیات، الکلام، القدرة، [[اراده]]، العلم، السمع والبصر و....

[[متکلمان اسلامی]] در پاسخ به این [[پرسش]] سه دسته شده اند:

#دسته ای به جواز مطلق [[رأی]] داده‌اند و [[معتقد]] به ممانعت و [[نهی]] خاص از طرف [[شارع]] نشده‌اند، [[فخر رازی]] این قول را به [[معتزله]] وکرّامیه نسبت داده است<ref>شرح الاسماء الحسنی، ص۳۶</ref>.

#گروهی مانند غزالی بین اسم و صفت قائل به تفصیل گردیده، در صفت توقیفیت را قبول ندارد و لکن در اسم پذیرفته است<ref>شرح الاسماء الحسنی، ص۳۶</ref>.

عرفای [[اسلامی]] نوعی دیگر از اسماء اللّه را تحت عنوان اسمای مستأثره مطرح کرده‌اند، اما [[متکلمان]] به این عنوان اشاره نکرده‌اند. واژه مستأثره برگرفته از دعای [[پیامبر عظیم الشأن اسلام]] است که فرمود: اللهم إنّی أسئلک لکلّ اسم هو لک سمّیت به نفسک، أوأنزلت فی کتابک، أو علمته أحداً من عبادک أو استأثرت به فی [[علم]] غیبک<ref>مکارم الاخلاق،ص۲۵۱</ref>. مقصود از اسمای مستأثره از دیدگاه عرفا آن نوع از اسماء اللّه است که وقوف و دسترسی بر آنها برای هیچ کس میسر نمی‌باشد. به قول آنها این گونه اسماء اللّه مکنون در [[علم غیب]] وجوداند و داخل در حیطه اسم اول و اسم باطنند] اشاره به آیه: {{متن قرآن|هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ}}<ref>«او، آغاز و انجام و آشکار و نهان است و به هر چیزی داناست» سوره حدید، آیه ۳.</ref> و چون داخل در اسم باطنند هرگز ظاهر نمی‌گردند<ref>شرح مقدمه قیصری، ص۲۶۹؛ مشارق الدراری، ص۵۰۱؛ مصباح الانس، ص۴۷</ref>.

در [[روایات]] متعددی که از طرق [[اهل بیت]]{{ع}} و [[اهل سنت]] رسیده اسمای حسنانود ونه مورد شمرده شده است <ref>سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۲۶۹؛ فتح الباری، ج۵، ص۱۸۲؛ المصنف، ج۱۰، ص۴۴۶؛ توحید صدوق، ص۱۹۴ و...</ref>.

== جستارهای وابسته ==