عصمت امام در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

عصمت امام در کلام اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۸ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۴۷

۱۷٬۴۴۴ بایت حذف‌شده ، ‏۱۸ ژوئن ۲۰۲۲

←‏دلالت آیه ابتلاء بر لزوم عصمت امام

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۲٬۸۶۰

ویرایش

@@ خط ۱۸۶: / خط ۱۸۶: @@
 == جمع بندی ==
 نتیجه اینکه [[امامیه]] عصمت را از ضروری‌ترین شروط إعطای امامت می‌دانند و برای [[اثبات]] این صفت از [[ادله عقلی]] و [[نقلی]] فراوانی استفاده کرده و اکثر قریب به اتفاق آنان عصمت را به طور مطلق، برای پیامبر و امام قائل هستند. عصمت از مهم‌ترین و در عین حال پرچالش‌ترین مباحث امامتی است، به طوری که که [[غالب]] [[متکلمین]] به بحث در اطراف آن پرداخته‌اند. نهایی‌ترین [[عقیده شیعه]] دربارۀ [[عصمت]]: [[اعتقاد به عصمت]] [[نبی]] و [[امام]] از [[خطا]] و نیسان و [[گناه]]، در تمام [[افعال]]، از [[زمان]] [[تولد]] تا [[شهادت]] ایشان است.
-==دلالت آیه ابتلاء بر لزوم عصمت امام==
-[[مفسران]] و بزرگان [[امامیه]] در [[استدلال]] خود بر [[جانشینی بلافصل]] علی{{ع}} به جنبه [[لزوم عصمت امام]] استناد کرده و [[ادله]] محکم و فراوانی را درباره آن زمینه ارائه داده‌اند. [[آیه امامت]] یکی از مهم‌ترین این ادله به شمار می‌رود؛ از این‌رو در ادامه به چگونگی دلالت این [[آیه]] بر لزوم عصمت امام پرداخته می‌شود.
-تقریر استدلال امامیه به این آیه مبنی بر لزوم عصمت امام و [[اثبات]] [[خلافت بلافصل علی]]{{ع}} - که از [[سیاق]] و منطوق [[آیه شریفه]] به‌دست می‌آید- چنین است.
-[[خداوند]] در این آیه شریفه در پاسخ به تقاضای [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} مبنی بر انتقال [[مقام امامت]] به [[ذریه]] خویش می‌فرماید:
-{{متن قرآن|لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ}}<ref>«پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref>.
-از آیه به خوبی [[ضرورت]] برخورداری از [[عصمت]] در دستیابی و واگذاری مقام امامت ثابت می‌شود؛ زیرا هر گناهی وقتی بسیار کوچک از دو حالت خارج نیست و صفت [[ظلم]] بر آن [[صدق]] می‌کند.
-#[[ظلم به دیگران]]، اگر به [[حقوق مردم]] تعلق گرفته باشد.
-#[[ظلم به نفس]]، اگر به [[حق خداوند]] تعلق گرفته باشد.
-و اگر [[شرک]] باشد [[قرآن کریم]] از زبان [[حضرت]] [[لقمان]] آن را [[ظلم عظیم]] می‌داند: {{متن قرآن|...يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ}}<ref>«پسرکم! به خداوند شرک مورز که شرک، ستمی سترگ است» سوره لقمان، آیه ۱۳.</ref>.
-در آیه شریفه ویژگی عصمت - و عدم ظلم - شرط برخورداری و اعطای مقام امامت به [[فرزندان]] [[ابراهیم]]{{ع}} است؛ بنابراین این نتیجه حاصل می‌گردد که [[منصب امامت]] مقامی است که به غیر [[معصوم]] اعطا نمی‌شود و شخص [[ظالم]] و غیرمعصوم [[شایستگی]] عهده‌داری این [[مقام]] [[ارزشمند]] را ندارد<ref>التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۴۹.</ref>.
-با توجه به این مقدمه، آیه یاد شده دلیلی بر [[خلافت بلافصل]] [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}}است؛ زیرا اولاً: تنها [[شیعه]] است که قائل به [[عصمت امامان]] خویش از جمله عصمت امیرمؤمنان علی{{ع}} می‌باشد.
-ثانیاً: برخلاف دیگران تنها علی{{ع}} است که هیچ‌گاه در برابر بتی [[سجده]] نکرد و برای [[خدا]] شریکی قائل نشد؛ چراکه [[قرآن]] [[شرک]] را ظلمی [[عظیم]] به شمار می‌آورد.
-بنابراین تنها علی{{ع}} است که [[شایستگی]] عهده‌داری [[مقام امامت]] را دارا است.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۸۹.</ref>
-===[[استدلال]] [[علامه طوسی]]===
-[[غالب]] بزرگان [[امامیه]] با استناد به قول [[خداوند]] در داستان [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} که فرمود: {{متن قرآن|...إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا...}}<ref>«فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref> بر [[امامت علی]]{{ع}} استدلال کرده‌اند.
-استدلال به این [[آیه]] از دو جهت امکان پذیر است.
-#هر شخصی که در بخشی از [[زمان]] نام [[ظالم]] بر وی [[صدق]] کند، جایز نیست که به [[منصب امامت]] [[برگزیده]] شود. این مطلب مبنای استدلال به [[آیه شریفه]] بر [[امامت بلافصل علی]]{{ع}} است؛ زیرا جز ایشان کسانی که [[زمامدار]] امر [[امت]] شدند ظالم بودند و در پیشینه خود به صفت [[ظلم]] شناخته شده بودند<ref>زیرا خلفای سه‌گانه در زمان جاهلیت و پیش از اسلام بت پرست بودند و آیه ۱۳ سوره لقمان نیز شرک و بت‌پرستی را ظلم عظیم به شمار می‌آورد، برخلاف امیرمؤمنان علی{{ع}} که در کودکی اسلام را پذیرفت و هیچ‌گاه بت نپرستید.</ref>.
-#جنبه دیگری از آیه شریفه که می‌توان به آن در استدلال به امامت بلافصل علی{{ع}} استناد کرد تبیین اقتضای آیه شریفه در [[معصوم بودن امام]] است؛ زیرا اگر از سویی آیه شریفه [[نفی]] [[امامت]] شخص ظالم را در هر شکلی از ظلم چه ظلم پنهان و چه آشکار اقتضا نماید و از سوی دیگر امکان پنهان کردن ظلم از سوی غیر [[معصوم]] وجود داشته باشد، اگرچه در ظاهر ظلم نکند.
-پس به [[حکم]] آیه شریفه [[واجب]] است، کسی که به [[عهد خداوند]] و مقام امامت نائل می‌گردد، معصوم باشد تا بدین وسیله از پنهان کاری وی در ظلم ایمن بوده و ظاهر و [[باطن]] وی با یکدیگر و همراه و همسان باشد.
-اکنون بیان چند نکته ضروری است<ref>تلخیص الشافی، ج۲، ص۲۵۳-۲۵۴.</ref>.
-#ممکن است گفته شود: مراد از امامت در آیه یاد شده همان [[نبوت]] یا [[رسالت]] [[ابراهیم]]{{ع}} است که [[عصمت]] نیز لازمه آن می‌باشد؛ بنابراین [[استدلال]] به این [[آیه]] بر [[لزوم عصمت امام]] به مفهوم [[جانشینی رسول خدا]]{{صل}}- و سپس [[اثبات]] [[خلافت بلافصل علی]]{{ع}} نادرست و ناتمام بوده و وجهی نخواهد داشت. در پاسخ باید گفت که به استناد پاره‌ای از قرینه‌های درونی و بیرونی [[آیه شریفه]]، [[تفسیر]] [[امامت]] به [[نبوت]] و [[رسالت]] غیر ممکن و نادرست می‌باشد و [[مفسر]] المنار واژه امامت را در این آیه به نبوت و رسالت تفسیر نموده است. از این‌رو تفصیل این مطلب به بخش بررسی و تحلیل آرا و [[شبهات]] [[تفسیر المنار]] سپرده می‌شود.
-#همچنین ممکن است گفته شود که مراد از اعطا نکردن [[منصب امامت]] به [[ظالمان]] در آیه شریفه، تحقق عدم [[ظلم]] در [[زمان]] اعطای [[مقام امامت]] است، پس ظلمی که مسبوق و پیش از [[توبه]] واقع شود مراد آیه شریفه نبوده و مانع از اعطای مقام امامت به شخص نمی‌گردد و [[شرک]] و [[بت پرستی]] برخی اشخاص در [[جاهلیت]] و سپس توبه کردن آنان موجب انطباق واژه ظلم بر آنان نمی‌گردد؛ از این رو [[برتری]] دادن علی{{ع}} بر این افراد - با استناد به این آیه - وجهی نخواهد داشت.
-پاسخ به این [[شبهه]] آن است که مراد از ظلم نکردن در آیه شریفه، [[عصمت]] و ظلم نکردن [[امام]] در تمام [[عمر]] می‌باشد. توضیح این مطلب اینچنین است.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۹۰.</ref>
-===لزوم عصمت امام در تمام عمر===
-منظور از ظلم در آیه شریفه تنها [[ستم]] به دیگران نیست، بلکه ظلم در برابر «[[عدل]]» در اینجا به معنای وسیع کلمه به کار رفته و نقطه مقابل [[عدالت]] به معنای گذاردن هر چیز به جای خویش است. به عبارتی دیگر اساساً ظلم دو گونه است:
-#[[ظلم به دیگران]]
-#[[ظلم به نفس]] (که شرک و [[بت‌پرستی]] از مصادیق بارز آن است).
-به جهت مطلق بودن و عدم تقیید کلمه {{متن قرآن|الظَّالِمِينَ}} در آیه شریفه، ظلم به معنای وسیع کلمه مراد بوده و شامل تمامی عمر فرد می‌شود<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۰۲؛ بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۹۱.</ref>.
-[[علامه طباطبایی]] در [[المیزان]] درباره این که آیا شرط [[عصمت]] در [[امام]] به معنای [[ترک گناه]] و [[ظلم]] از سوی وی در تمام [[عمر]] است؟ یا آن‌که عصمت تنها در هنگام عهده‌داری [[مقام امامت]] شرط می‌باشد! می‌نویسد:
-از یکی از اساتید ما درباره چگونگی دلالت این [[آیه]] بر [[لزوم]] [[معصوم بودن امام]] در تمام عمر سؤال شد و ایشان در پاسخ چنین گفت:
-[[مردم]] مطابق یک تقسیم منطقی و [[عقلی]] بر چهار گروه‌اند:
-#کسی که در تمام عمرش [[پاک]] از هر گونه ظلم و [[گناه]] بوده
-#کسی در تمام عمرش [[ظالم]] و [[ستمگر]] بوده
-#کسی که در اول عمر ظالم بوده و در آخر عمر [[توبه]] کرده
-#کسی که بر عکس در آغاز [[عادل]] و [[معصوم]] بوده و سپس ظالم شده است.
-به [[یقین]] [[مقام ابراهیم]]{{ع}} از آن بالاتر است که [[امامت]] را برای گروه دوم و چهارم از فرزندانش تقاضا کند بنابراین دو گروه بیشتر باقی نمی‌ماند. [[خداوند]] به واسطه این [[آیه شریفه]] یک گروه را [[نفی]] کرده است یعنی گروهی که در آغاز عمر در خط [[ظالمان]] بوده و سپس از آن خارج شده‌اند. بنابراین تنها قسم دیگر یعنی گروهی که در تمام عمر پاک بوده‌اند باقی می‌ماند<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۷۴.</ref>.
-بنابراین آشکار است که با وجود شخصی که هیچ‌گاه ظلم و گناهی در تمام عمر خود مرتکب نشده است این [[مقام]] والا به کسی که مرتکب یکی از انواع ظلم شده است نمی‌رسد و عقلا ترجیح و [[تقدیم مفضول بر فاضل]] [[قبیح]] است<ref>حسن بن یوسف حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۹۲.</ref>.
-در [[حقیقت]] فردی که در برهه‌ای از [[حیات]] خود مرتکب ظلمی می‌شود، عنوان ظلم بر وی منطبق می‌گردد با این [[وصف]] دیگر [[شایستگی]] برخورداری از مقام بلند امامت را از دست می‌دهد.
-[[علامه طوسی]] در این باره می‌نویسد:
-اگر گفته شود مراد از آیه شریفه شخصی است که بر ظلم خویش استمرار داشته باشد؛ پس فردی که از [[ظلم]] خویش [[توبه]] کرده [[ظالم]] خوانده نمی‌شود. بنابراین چگونه [[آیه شریفه]] امکان [[امامت]] وی را - پس از توبه - [[نفی]] می‌کند؟
-در پاسخ می‌گوییم: اگر بپذیریم که شخصی که توبه می‌کند دیگر ظالم خوانده نمی‌شود، در این صورت آیا در [[زمان]] صدور ظلم از وی، آیه شریفه بر وی منطبق شده است یا نه؟ اگر آیه شریفه بر وی منطبق شده است، پس این انطباق عام بوده و تمامی احوال را شامل می‌گردد؛ زیرا تخصیص آیه شریفه به زمانی غیر از زمانی دیگر نیازمند دلیل می‌باشد و حال آن‌که حمل [[آیه]] بر فردی که بر ظلم خویش استمرار داشته است و نه کسی که از ظلم خویش توبه نموده، تعیین و تخصیص بدون دلیل است<ref>تلخیص الشافی، ج۲، ص۲۵۴؛ علی بن الحسن الشریف المرتضی، الشافی فی الامامة، ج۳، ص۱۳۷، ۱۴۱؛ محمد بن الحسن الطوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۴۹.</ref>.
-بنابراین مطلق بودن آیه شریفه دلیلی است بر نادرستی تخصیص یاد شده و قرینه‌ای بر [[لزوم]] و اشتراط [[عصمت امام]] در تمام [[عمر]] است.
-افزون بر این [[مقام]] [[منیع]] امامت، کالا نیست که عطا شود و سپس [[هنگام ظهور]] عدم صلاحیت حامل آن پس گرفته شود<ref>السید علی اکبر الموسوی الیزدی، الامامة و الولایة فی القرآن کریم، ص۳۳.</ref>.
-بر این اساس آیه شریفه امامت بر [[جانشینی بلافصل]] علی{{ع}} دلالت دارد؛ زیرا علی{{ع}} بر خلاف دیگران در [[کودکی]] [[اسلام]] را پذیرفت<ref>احمد بن حجر الهیثمی، الصواعق المحرقه، ص۱۲۰، الباب التاسع.</ref> و هرگز به [[خدا]] [[شرک]] نورزید<ref>اشاره به اینکه دیگران در دوران جاهلیت بت‌پرست بودند و تنها کسی که حتی یک لحظه در مقابل بت سجده نکرد علی{{ع}} بود. چه ظلمی از این بالاتر که انسان بت‌پرستی کند.</ref>؛ از این رو در [[روایات]] آمده است که [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: [[خداوند]] من و علی را برگزید زیرا هیچ‌کدام از ما هرگز برای بتی [[سجده]] نکردیم.
-[[علامه حلی]] در این رابطه چنین می‌آورد:
-[[عامه]] از [[ابن عباس]] نقل کرده‌اند که او گفت: [[پیامبر]]{{صل}} فرمودند: {{متن حدیث|انْتَهَتِ الدَّعْوَةُ إِلَيَّ وَ إِلَى عَلِيٍّ لَمْ يَسْجُدْ أَحَدُنَا قَطُّ لِصَنَمٍ فَاتَّخَذَنِي نَبِيّاً وَ اتَّخَذَ عَلِيّاً وَصِيّاً}}<ref>حسن بن یوسف حلی، نهج الحق و کشف الصدق، ص۱۷۹.</ref>؛ «[[دعوت]] به من و علی{{ع}} ختم شد و هیچ یک از ما هرگز برای بتی [[سجده]] نکرده است، پس [[خداوند]] مرا به [[پیامبری]] و علی را به [[جانشینی]] [[انتخاب]] کرد».
-با توجه به این [[روایت]] معلوم می‌شود که علی{{ع}} شرط کسب [[مقام امامت]] را داشته و خداوند هم به ایشان این [[مقام]] را عطا فرموده است. [[رسول خدا]]{{صل}} نیز شرط [[عصمت]] را برای احراز [[امامت]] بیان می‌کند که این معنا از [[آیه شریفه]] به دست آمد.
-از آنچه آمد موارد ذیل قابل نتیجه‌گیری است.
-#[[اتفاق مسلمانان]] بر آن است که دلالت آیه شریفه نمایانگر عدم [[شایستگی]] [[ظالمان]] و [[ستمکاران]] در نائل شدن به مقام امامت است.
-#به تصریح [[قرآن کریم]]، [[شرک]] و [[بت پرستی]] از نمونه‌های آشکار و [[عظیم]] [[ظلم]] است.
-#شرط عصمت و عدم ظلم شامل تمام مراحل [[زندگی]] [[امام]] است و تنها مختص مقطعی از زندگی وی نیست.
-#شرک و بت پرستی برخی از [[صحابه]] و خلفای سه‌گانه پیش از [[اسلام]] برخلاف پیشینه [[امام علی]]{{ع}}است که هیچ‌گاه [[بت]] نپرستید.
-بنابراین با توجه به نکات یادشده، [[جانشین رسول خدا]]{{صل}} کسی جز [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نیست<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۹۲.</ref>
 == منابع ==