بدون خلاصۀ ویرایش
(←پانویس) |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{امامت}} | {{امامت}} | ||
{{مدخل مرتبط | |||
< | | موضوع مرتبط = مذحج | ||
| عنوان مدخل = [[مذحج]] | |||
| مداخل مرتبط = [[مذحج در تاریخ اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
[[مذحج]] قبیله‌ای از [[قبایل عرب]] [[قحطانی]] و منتسب به مالک بن أُدد بن زید بن یشجب بن عریب زَید بن کهلان بن سبأ بن یشجب بن یعرب بن قحطان است<ref>ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، الجزء الثانی، ص۴۰۵.</ref>. مالک و برادرش را از آن جهت که مادر آنان پس از [[مرگ]] شوهرش، به [[ازدواج]] کسی در نیامد و تمام همّ خود را بر پروردن دو فرزند خود معطوف داشت، مذحج خوانده‌اند<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۲، ص۲۷۸.</ref>. اینان جنگاوران [[نیرومندی]] بودند که به [[ارتش]] [[پادشاهان]] [[حِمیَر]] و از جمله [[شَمَریُهَرعِش]] پیوستند<ref>جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، الجزء الثانی، ص۵۵۲.</ref>. | |||
از این قبیله، شاخه‌ها و [[قبایل]] بسیاری منشعب گردیدند که از جمله مهمترین آنها میتوان به [[سعدالعشیره|سَعدالعشیرة]]، [[بنی‌الحارث بن کعب]]، [[مراد|مُراد]]، [[نخع|نَخَع]]، [[صداء|صُداء]]، [[رهاء|رُهاء]]، [[جنب|جَنب]] و [[عنس|عَنس]]<ref>ابوعبید قاسم بن سلام، کتاب النسب، ص۳۱۴ - ۳۲۵؛ بعقوبی، تاریخ، جلد اول، ص۲۴۸؛ هشام بن محمد کلبی، جمهرة النسب، الجزء الأول، ص۲۶۲.</ref> اشاره کرد. | |||
[[قبیله مذحج]] بر منطقه بزرگی از [[یمن]] حکمرانی داشت و سکونتگاه آنان سرزمین "سرومَذحج" که امروزه «[[بیضاء]]» نامیده می‌شود، بود و از [[تثلیث]] و [[نجران]] در شمال تا [[مأرب]] و [[فِدَثینه]] را در برمی‌گرفت<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۵ و ۱۷۵ و ۲۳۷.</ref>.<ref>[[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت]]، ص۷۱؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
==شاخه‌های مذحج== | ==شاخه‌های مذحج== | ||
{{مذحج}} | {{مذحج}} | ||
| خط ۱۸: | خط ۲۴: | ||
#[[جنب|جَنب]] | #[[جنب|جَنب]] | ||
#[[عنس|عَنس]]<ref>ابوعبید قاسم بن سلام، کتاب النسب، ص۳۱۴ - ۳۲۵؛ بعقوبی، تاریخ، جلد اول، ص۲۴۸؛ هشام بن محمد کلبی، جمهرة النسب، الجزء الأول، ص۲۶۲.</ref>. | #[[عنس|عَنس]]<ref>ابوعبید قاسم بن سلام، کتاب النسب، ص۳۱۴ - ۳۲۵؛ بعقوبی، تاریخ، جلد اول، ص۲۴۸؛ هشام بن محمد کلبی، جمهرة النسب، الجزء الأول، ص۲۶۲.</ref>. | ||
این قبیله بر منطقه بزرگی از [[یمن]] [[حکمرانی]] داشت و [[سکونتگاه]] آنان [[سرزمین]] [[سرومَذحج]] که امروزه «[[بیضاء]]» نامیده می‌شود بود و از [[تثلیث]] و [[نجران]] در شمال تا [[مأرب]] و [[فِدَثینه]] را در برمی‌گرفت<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۵ و ۱۷۵ و ۲۳۷.</ref>.<ref>[[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت]]، | این قبیله بر منطقه بزرگی از [[یمن]] [[حکمرانی]] داشت و [[سکونتگاه]] آنان [[سرزمین]] [[سرومَذحج]] که امروزه «[[بیضاء]]» نامیده می‌شود بود و از [[تثلیث]] و [[نجران]] در شمال تا [[مأرب]] و [[فِدَثینه]] را در برمی‌گرفت<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۸۵ و ۱۷۵ و ۲۳۷.</ref>.<ref>[[اصغر منتظرالقائم|منتظرالقائم، اصغر]]، [[نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت (کتاب)|نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت]]، ص۷۱.</ref> | ||
== [[دین]] [[مردم]] [[مذحج]] == | |||
# [[ادیان]] [[جاهلی]] [[مذحج]]: [[اعتقادات]] مَذْحِج در [[جاهلیت]] چونان بسیاری دیگر از [[قبایل عرب]]، متعدد بود. آنان مدتی را به [[پرستش]] بتان سر کردند و سپس برخی از بطون آن ـ هر چند اندک ـ، به [[آیین]] [[یهودیت]] گرویدند. سپس [[آیین نصرانیت]] در آنها [[نفوذ]] کرد<ref>الموسوعة العربیه، مقاله مذحج.</ref>. | |||
# [[اسلام]] [[قبیله]] مذحج: با [[ظهور اسلام]] در [[مکه]]، برخی از مذحجیان ساکن در این [[شهر]] به جرگه [[مسلمین]] پیوستند<ref>ر. ک. ابن عبد البر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۵۸۹.</ref>. [[نفوذ اسلام]] در این قبیله از سال‌های بین هشتم [[هجری]] تا یازدهم هجری<ref>الموسوعة العربیه، مقاله مذحج.</ref> در پی ارسال [[سرایا]] از سوی [[نبی اکرم]]{{صل}} و [[وفود]] [[قبایل مذحجی]] به [[مدینه]] محقق گردید. در [[سال دهم هجرت]]، [[رسول خدا]]{{صل}}، سریه‌ای را به [[فرماندهی]] [[علی بن ابی‌طالب]]{{ع}} به [[یمن]] فرستاد. علی{{ع}} به طائفه‌ای از مذحجیان برخوردند و آنان را به [[اسلام]] فراخواندند، اما آنان نپذیرفتند و گریختند. حضرت با آنان جنگید و بیست نفرشان را کشت و بقیه [[تسلیم]] شدند. علی{{ع}} بار دیگر آنان را به اسلام [[دعوت]] کرد و آنان پذیرفتند و تعدادی از سرانشان با ایشان [[بیعت]] کردند<ref>واقدی، مغازی، ج۳، ص۱۰۷۷-۱۰۷۸؛ صالحی شامی، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج۶، ص۲۳۸.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
== [[مذحج]] و نقش آنان در واقعه [[ادعای نبوت]] [[اسود عنسی]] == | |||
[[ادعای پیامبری]] فردی از [[قبیله مذحج]] به نام اسود عنسی را میتوان از مهمترین اتفاقات در [[یمن]] در [[زمان]] [[حیات]] [[نبوی]]{{صل}} دانست. وی کاهنی از [[قبیله]] «[[عنس]]» بود و در [[ذی حجه]] [[سال دهم هجری]]، دعوی خود را اظهار و مناطق بین [[نجران]] تا [[صنعاء]] (سکونتگاه [[قبیله نخع]]) را [[تصرف]] نمود. [[مردم]] [[نخع]] برای مقابله با [[اسود]] به میدان آمدند و در دفع وی کوشیدند<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۴۹، ص۴۸۲-۴۵۹.</ref>.<ref> مقاله نقش قبیله نخع در [[تاریخ اسلام]] در قرن نخست [[هجری]]، [[اصغر منتظر القائم]]، مؤسسه [[شیعه‌شناسی]]، فصل‌نامه [[علمی]] [[پژوهشی]] شیعه‌شناسی، [[سال]] ششم، شماره۲۲؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
== حضور مذحجیان در فتوحات == | |||
در جریان فتح ایران در سال چهاردهم هجری، قبیله مذحج نیز در کنار سایر قبایل، به [[یاری]] دیگر [[مسلمانان]] در جریان فتوحات پیوستند. آنان در [[فتوحات اسلامی]] در [[شام]]، [[عراق]] و [[مصر]] نیز شرکت داشتند و سربازانشان در آن بسیار خوب درخشیدند<ref>الموسوعة العربیه، مقاله مذحج.</ref>. [[جنگ قادسیه]]، مهمترین واقعه در نخستین فتوح [[اسلامی]] در [[شرق]] و نقطه آغازین [[نبرد]] جدی با [[امپراتوری]] ساسانی و [[فروپاشی]] [[دفاعی]] آن [[دولت]] در مرزها به شمار می‌‌آمد. در این [[جنگ]]، [[زنان]] و مردان نخعی تحت [[فرماندهی]] [[سعد بن ابی وقاص زهری]] بودند<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۳، ص۶۵.</ref>. | |||
از میان مشاهیر مذحجی حاضر در این جنگ‌ها، نام [[مالک بن حارث نخعی]] به چشم می‌‌خورد. مالک در [[پیکار]] «[[یرموک]]» حضور داشت و از ناحیه چشم زخمی و از آن پس «اشتر» [[لقب]] گرفت<ref>دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، ص۱۲۰؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۳، ص۴۰۱. .</ref>.<ref>مقاله نقش قبیله نخع در تاریخ اسلام در قرن نخست هجری، اصغر منتظر القائم، مؤسسه شیعه‌شناسی، فصل‌نامه علمی پژوهشی شیعه‌شناسی، سال ششم، شماره۲۲؛ [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
== [[مهاجرت]] قبایل [[مذحج]] به [[عراق]] == | |||
با آغاز [[فتوحات اسلامی]]، [[حیره]] و شهرهای اسلامی تازه تأسیس آن ـ [[کوفه]] و [[بصره]] ـ، [[شاهد]] مهاجرت تعداد زیادی از [[قبایل عرب]] بودند<ref>عمر کحاله، معجم قبائل العرب، ج۳، ص۱۰۶۲.</ref>. پس از مهاجرت قبایل عرب به کوفه، این [[شهر]] تخطیط شد و هر قبیله، محله‌ای را به خود اختصاص داد. کوفه و بصره بعد از تخطیط به لحاظ موقعیت جغرافیایی، نیازمند میزبانی [[قبایل]] بیشتری بودند تا به [[تجهیز]] [[لشکر اسلام]] کمک کنند. در [[سال ۵۰ هجری]]، قبایل [[مذحج]] و [[اسد]] به [[تنهایی]] یک چهارم [[جمعیت]] کوفه را به خود اختصاص داده بودند<ref>نعمت الله صفری فروشانی، مردم‌شناسی کوفه، مشکوة، شماره ۵۳، زمستان ۵۷، ص۲۹-۳۰.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
== نقش [[قبیله مذحج]] در وقایع و حوادث صدر اسلام == | |||
مذحجیان در [[سال دهم هجری]] و در پی ارسال سریه‌ای به [[فرماندهی]] علی{{ع}} توسط [[پیامبر]]{{صل}}، با حضرت آشنا شدند و با [[مشاهده]] [[رفتار]] [[پسندیده]] و [[منطق]] والای علی{{ع}}، جملگی به [[اسلام]] گرویدند. آنان در دوران [[خلافت امیرالمؤمنین]]{{ع}} و در پی برپا شدن [[فتنه]] [[جمل]] و با فراخوان دادن [[مردم کوفه]] از سوی علی{{ع}} جهت مقابله با [[ناکثین]]، چونان [[قبایل]] دیگر [[کوفی]] به [[یاری امام]] شتافتند<ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳۵؛ محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۳، ص۵۱۳.</ref>. در [[جنگ صفین]] نیز مذحجیان، عمده [[یاران]] [[وفادار]] حضرت را تشکیل می‌دادند. | |||
مذحجیان در [[نهضت امام حسین]]{{ع}}، نقش‌های متفاوتی از خود بروز دادند. چندان که برخی همچون [[هانی بن عروه]] تا پای [[جان]] بر [[بیعت]] خود با [[مسلم بن عقیل]] [[وفادار]] و [[استوار]] ماندند و بسیاری نیز تن به خواری و سستی دادند و از بیعت او پا پس کشیدند<ref>محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۳۷۹؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۶۱.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
== اعلام و مشاهیر [[قبیله مذحج]] در [[جاهلیت]] و [[اسلام]] == | |||
قبیله مذحج به عنوان یکی از بزرگترین و قدرتمندترین قبایل، به [[یقین]]، تعدادی بیشمار چهره‌های برجسته و ممتاز داشت. وجود چنین شخصیت‌های برجسته‌ای، [[مذحج]] را از جایگاه بسیار والایی در [[سلسله]] مراتب [[اجتماعی]] دوران [[جاهلی]] برخوردار کرده بود. همچنان که [[پس از ظهور]] اسلام نیز، [[رجال]] و شخصیت‌های متعدد این قبیله با خط مشی‌های مختلف، نقش آفرین بسیاری از حوادث و وقایع [[صدر اسلام]] شدند و در [[سرنوشت]] بسیاری از [[مسلمانان]] تأثیری عمیق بر جای نهادند. | |||
برخی از رجال بزرگ مذحجیان در جاهلیت عبارت‌اند از: [[ابو ربیعه أفوه بن عمرو بن مالک أودی]]: [[حارث بن معاویة بن قیس]]؛ [[ذو الغُصّة أبو عُمَیْر]]؛ [[عبد یغوث حارثی]]؛ [[مرسوع بن حارث بن نار]] و [[أسماء بن دهر بن الحداء]]. | |||
از اعلام و رجال مذحج در ابتدای [[اسلام]] میتوان از افرادی همچون: [[عمرو بن معدیکرب زبیدی مذحجی]]؛ [[یاسر بن عامر عنسی مذحجی]]؛ [[عمار بن یاسر]]؛ [[مالک اشتر نخعی]]؛ [[ابراهیم بن مالک]]؛ [[هانی بن عروه]]؛ [[اویس قرنی]]؛ [[کمیل بن زیاد]]؛ [[عبدالرحمن بن ملجم مرادی]]؛ [[عمرو بن حجاج زُبیدی]]؛ [[سنان بن أنس بن عمرو نخعی]]؛ [[شبث بن ربعی مذحجی]] و ... نام برد<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||