آثار باستانی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

به مجموعه‌ای از اشیا، دست‌سازها، مکان‌ها، بناها و کتیبه‌هایی که‌ از پیشینیان برجای مانده و از [[فرهنگ]] و تمدّن آنها، یارخ‌دادهای [[تاریخ]] بشری حکایت دارد، "آثار باستانی" گفته‌ می‌شود. واژه آثار در [[آیه]] {{متن قرآن|كَانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ}}<ref>« آنها از ایشان در زمین توانمندتر و پراثرتر بودند » سوره غافر، آیه ۲۱.</ref> به همین معنا آمده است. موضوع بحث در این مقاله، آثاری است که از پیشینیان برجای مانده و [[قرآن کریم]] با این ویژگی به آنها اشاره دارد؛ بنابراین، آثاری مانند [[کشتی نوح]] {{متن قرآن|وَيَصْنَعُ الْفُلْكَ وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ مَلَأٌ مِنْ قَوْمِهِ سَخِرُوا مِنْهُ قَالَ إِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنْكُمْ كَمَا تَسْخَرُونَ}}<ref>«و (نوح) کشتی را می‌ساخت و هر بار که سرکردگانی از قومش بر او می‌گذشتند او را به ریشخند می‌گرفتند؛ (نوح می) گفت: اگر ما را ریشخند کنید ما نیز شما را همانند ریشخندی که می‌کنید ریشخند خواهیم کرد» سوره هود، آیه ۳۸.</ref>،  {{متن قرآن|وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَيَا سَمَاءُ أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاءُ وَقُضِيَ الْأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و گفته شد: ای زمین آبت را فرو خور و ای آسمان (از باریدن) باز ایست! و آب فرو کشید و کار به پایان رسید و (کشتی) بر (کوه) جودی راست ایستاد و گفته شد: نابود باد گروه ستمکاران!» سوره هود، آیه ۴۴.</ref>، سکّه [[اصحاب کهف]] {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءَلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَكُمْ بِوَرِقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلْيَنْظُرْ أَيُّهَا أَزْكَى طَعَامًا فَلْيَأْتِكُمْ بِرِزْقٍ مِنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلَا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا}}<ref>«و بدین‌گونه ما آنان را (از خواب) برانگیختیم تا از هم باز پرسند؛ یکی از آنان گفت: چقدر درنگ داشته‌اید؟ گفتند: یک روز یا پاره‌ای از یک روز درنگ داشته‌ایم؛ گفتند: پروردگارتان از اندازه درنگی که داشته‌اید آگاه‌تر است؛ اکنون از خویش یک تن را با این درهمتان  به شهر گسیل دارید که بنگرد کدام خوراک پاکیزه‌تر است تا برایتان از آن رزقی آورد و باید نرمی کند و کسی را از (بودن) شما نیاگاهاند» سوره کهف، آیه ۱۹.</ref>، سدّ [[ذوالقرنین]] {{متن قرآن|قَالُوا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجًا عَلَى أَنْ تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ سَدًّا}}<ref>«گفتند: ای ذو القرنین! در این سرزمین، یأجوج و مأجوج تبهکاری می‌ورزند، آیا می‌خواهی برای تو هزینه‌ای بنهیم تا میان ما و آنان سدّی بسازی؟» سوره کهف، آیه ۹۴.</ref> و... که از آثار پیشینیان است و [[قرآن]]، بدون توجّه به پیشینه از آنها یاد کرده، گرچه امروزه از آثار باستانی به شمار می‌آیند، از موضوع بحث خارجند.

[[قرآن کریم]] موارد قابل توجّهی از آثار باستانی مانند [[تابوت]] [[بنی‌اسرائیل]] {{متن قرآن|وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«و پیامبرشان به آنان گفت: نشانه پادشاهی او این است که تابوت (عهد) نزدتان خواهد آمد که در آن آرامشی از سوی پروردگارتان (نهفته) است و (نیز) بازمانده‌ای از آنچه از خاندان موسی و هارون بر جای نهاده‌اند و فرشتگان آن را حمل می‌کنند، بی‌گمان در آن برای شما اگر» سوره بقره، آیه ۲۴۸.</ref> را ضمن سرگذشت [[اقوام]] گذشته، و برخی موارد مانند [[مقام]] [[ابراهیم]] {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست؛ و هر که انکار کند (بداند که) بی‌گمان خداوند از جهانیان بی‌نیاز است» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref> را به صورت مستقل بیان کرده است.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

[[خداوند]] در آیاتی چند از [[مردم]] خواسته است که برای نگریستن در سرگذشت پیشینیان، به [[سیر]] و سیاحت بپردازند و آثار برجای مانده از آنان را از نزدیک [[مشاهده]] کنند. این درخواست گاهی به صورت امر: {{متن قرآن|قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ}}<ref>«بگو: در زمین سیر کنید سپس بنگرید که سرانجام دروغ‌انگاران چگونه بوده است» سوره انعام، آیه ۱۱.</ref> و گاهی به صورت استفهام توبیخی آمده است: {{متن قرآن|أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ}}<ref>«آیا در زمین نگشته‌اند تا بنگرند سرانجام پیشینیان آنان چگونه بوده است؟ آنان که بیشتر و توانمندتر از اینان بودند و بر زمین آثار فراوان‌تری داشتند اما دستاوردهای آنان به کارشان نیامد» سوره غافر، آیه ۸۲.</ref> قرآن، کسانی را که از کنار خرابه‌های برجای مانده از پیشینیان که حکایت‌گر وقوع [[عذاب الهی]] بر آنان است، بدون [[تفکّر]] می‌گذرند، [[نکوهیده]]: {{متن قرآن|وَإِنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَيْهِمْ مُصْبِحِينَ}}<ref>«و شما پگاهان بر (ویرانه‌های) آنها می‌گذرید» سوره صافات، آیه ۱۳۷.</ref>، {{متن قرآن|وَبِاللَّيْلِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ}}<ref>«و (نیز) شباهنگام؛ پس آیا نمی‌اندیشید؟» سوره صافات، آیه ۱۳۸.</ref> چنان‌که درباره آثار برجای مانده از [[قوم]] [[لوط]] چنین آورده‌است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَتَوْا عَلَى الْقَرْيَةِ الَّتِي أُمْطِرَتْ مَطَرَ السَّوْءِ أَفَلَمْ يَكُونُوا يَرَوْنَهَا بَلْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ نُشُورًا}}<ref>«و بی‌گمان به شهری در آمده‌اند که باران عذاب بر آن بارانده بودند پس آیا آن را نمی‌دیدند؟ بلکه به زنده شدنی (در رستخیز) امید نداشتند» سوره فرقان، آیه ۴۰.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

قرآن، خانه‌های خالی برجای مانده از [[قوم ثمود]] را "آیه": {{متن قرآن|فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خَاوِيَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«و این خانه‌های (فرو ریخته و) خالی  آنهاست برای ستمی که روا داشتند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌ای است برای گروهی که دانایند» سوره نمل، آیه ۵۲.</ref> و ویرانه‌های برجای مانده از [[قوم لوط]] پس از [[نزول]] عذاب‌الهی را "آیه بیّنه" دانسته است: {{متن قرآن|إِنَّا مُنْزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزًا مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ}}<ref>«ما بر مردم این شهر برای آن بزهکاری که می‌کردند عذابی  از آسمان فرو می‌آوریم» سوره عنکبوت، آیه ۳۴.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ تَرَكْنَا مِنْهَا آيَةً بَيِّنَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«و به یقین از آن، نشانه‌ای روشن برای گروهی که خرد می‌ورزند باز نهادیم» سوره عنکبوت، آیه ۳۵.</ref> [[پندآموزی]] از آثار برجای مانده از پیشینیان بر این اصل مبتنی است که [[قرآن‌کریم]] بر دگرگون ناپذیری [[سنّت‌های الهی]] درباره امّت‌های گذشته و حال تأکید دارد: {{متن قرآن|فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا}}<ref>« هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت » سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref> از این رو همگان را به [[پرهیز]] از اسباب نگون‌سازی برخی از امّت‌های گذشته و به کارگرفتن عوامل [[نیک‌بختی]] آنان برای [[رستگاری]] فراخوانده است؛ به ویژه در برخی از [[آیات]] براین نکته پای فشرده که پیشینیان، دارای نفر و [[قدرت]] بیش‌تری بوده‌اند: {{متن قرآن|أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ}}<ref>«آیا در زمین نگشته‌اند تا بنگرند سرانجام پیشینیان آنان چگونه بوده است؟ آنان که بیشتر و توانمندتر از اینان بودند و بر زمین آثار فراوان‌تری داشتند اما دستاوردهای آنان به کارشان نیامد» سوره غافر، آیه ۸۲.</ref>، {{متن قرآن|وَكَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَمَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَيْنَاهُمْ فَكَذَّبُوا رُسُلِي فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ}}<ref>«و آنان که پیش از ایشان بودند (پیامبران را) دروغگو شمردند  و اینان به ده یک آنچه به آنان داده بودیم دست نیافتند و پیامبران مرا دروغگو شمردند پس (بنگر) کیفر  من چگونه بود» سوره سبأ، آیه ۴۵.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

قرآن از وجود "آیات بیّنات" (نشانه‌های روشن) و "[[مقام ابراهیم]]" در [[مکّه]] که از دوران [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} بر جای مانده، یاد کرده است: {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ}}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست؛ و هر که انکار کند (بداند که) بی‌گمان خداوند از جهانیان بی‌نیاز است» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref> و پیدا است که هدف از ذکر آن، [[بزرگ‌داشت]] و [[تجلیل]] [[ابراهیم]]{{ع}} است؛ چرا که [[مسلمانان]]، هنگام [[حج]] یا بازدید از [[مکّه]]، به نشانه‌های برجای مانده از دوران [[ابراهیم]] چون [[کعبه]]، [[صفا و مروه]]، [[حجر اسماعیل]]، [[چاه زمزم]] و [[مقام ابراهیم]] برخورد کرده، به [[عظمت]] جای‌گاه [[حضرت]] پی می‌برند.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

یکی از نام‌های کعبه، "[[بیت العتیق]]" است: {{متن قرآن|ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ}}<ref>«سپس باید آلایش‌های خود را بپیرایند و نذرهاشان را بجای آورند و خانه دیرین (کعبه) را طواف کنند» سوره حج، آیه ۲۹.</ref> درباره علّت [[وصف]] کعبه به [[عتیق]]، وجوهی گفته شده است<ref>مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۱۳۰.</ref> برخی می‌گویند: از آن [[جهت]] که بنایی بس کهن و باستانی است، به آن "[[بیت العتیق]]" گفته شده؛ زیرا کعبه، نخستین بنای ساخته شده در [[زمین]] برای [[پرستش]] [[خداوند]] است: {{متن قرآن|إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ}}<ref>«بی‌گمان نخستین خانه‌ای که برای (عبادت) مردم (بنا) نهاده شد همان است که در مکّه است، خجسته و رهنمون برای جهانیان» سوره آل عمران، آیه ۹۶.</ref> از این‌رو می‌توان گفت: کعبه کهن‌ترین اثرباستانی به شمار می‌رود که قرآن از آن نام برده است.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

خداوند در [[خانه]] خود، نشانه‌هایی روشن و مقام ابراهیم را برجای گذاشته است: {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا }}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است » سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref> مقصود از [[آیات]] روشن، آثار برجای مانده از ابراهیم{{ع}} در کنار کعبه و [[تاریخ]] مجسّمی از اعصار گذشته و روشن‌گر خاطره‌های جاویدان پیشین، چون [[زمزم]]، [[صفا]]، [[مروه]]، رکن، [[حطیم]]، [[حجرالاسود]]، و حجر اسماعیل است.<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۹۸؛ نمونه، ج ۳، ص ۱۵.</ref> در بین این [[نشانه‌ها]]، از مقام ابراهیم جداگانه یاد کرده؛ زیرا سنگی‌است که ابراهیم هنگام ساختن کعبه بر روی آن می‌ایستاده و اثر گام‌هایش بر روی آن باقی مانده است.<ref>کشف‌الاسرار، ج ۲، ص ۲۱۶.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

تابوت، صندوقی بود که [[موسی]]{{ع}} در واپسین روزهای [[عمر]] خود، [[الواح تورات]] را که [[احکام خدا]] در آن نوشته شده بود، به ضمیمه [[عصا]] و [[لباس]] خود و لباس [[هارون]] و یادگارهای دیگر در آن نهاد <ref>مجمع‌ البیان، ج۲، ص۶۱۴؛ ابن‌کثیر، ج ۱، ص ۳۰۹.</ref> و به وصیّش "[[یوشع بن‌ نون]]" سپرد. این یادگار، سالیان سال با کمال [[احترام]] در میان [[بنی‌اسرائیل]] نگاه‌داری می‌شد تا آن‌که [[دشمنان]]، آن را از ایشان گرفتند؛ امّا یکی از [[پیامبران بنی‌اسرائیل]] به نام "[[اشموئیل]]" برای [[اثبات]] مدّعای خود مبنی بر [[شایستگی]] [[طالوت]] برای [[زمام‌داری]] [[بنی‌اسرائیل]]، این صندوق را بار دیگر به آنها نشان داد و گفت: نشان [[لیاقت]] طالوت آن است که [[فرشتگان]] آن [[تابوت]] را برای آنان خواهند آورد: {{متن قرآن|وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«و پیامبرشان به آنان گفت: نشانه پادشاهی او این است که تابوت (عهد) نزدتان خواهد آمد که در آن آرامشی از سوی پروردگارتان (نهفته) است و (نیز) بازمانده‌ای از آنچه از خاندان موسی و هارون بر جای نهاده‌اند و فرشتگان آن را حمل می‌کنند، بی‌گمان در آن برای شما اگر» سوره بقره، آیه ۲۴۸.</ref>.<ref>مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۶۱۴؛ نمونه، ج ۲، ص ۲۴۰ و ۲۴۱.</ref> این امر نشان می‌دهد که تابوت، با آثار برجای مانده از [[آل‌موسی]] و [[هارون]] تا این [[زمان]] هم‌چنان باقی بوده است.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

فرعون به رغم آن‌که تا واپسین لحظه، از [[عناد]] و [[لجاجت]] در برابر [[موسی]] و [[آیین]] او دست نکشید، هنگام [[غرق]] شدن، از [[ایمان]] خود خبر داد؛ امّا به او خطاب شد که ایمان تو اکنون سودی نمی‌بخشد: {{متن قرآن|آلْآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«آیا اکنون؟ در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی؟» سوره یونس، آیه ۹۱.</ref> آن‌گاه [[خداوند]] خطاب به فرعون فرمود: ما بدن تو را پس از غرق شدن از آب بیرون می‌افکنیم تا بماند و [[عبرت]] آیندگان شود: {{متن قرآن|فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ عَنْ آيَاتِنَا لَغَافِلُونَ}}<ref>«بنابراین امروز تو را با کالبد بی‌جانت بر ساحل می‌افکنیم تا برای آیندگانت نشانه‌ای باشی و بی‌گمان بسیاری از مردم از نشانه‌های ما غافلند» سوره یونس، آیه ۹۲.</ref> طبق [[وعده الهی]]، بدن فرعون به صورت اثری باستانی و عبرت‌انگیز باقی ماند و هم‌اکنون در موزه [[مصر]] نگه‌داری می‌شود. <ref>نمونه، ج ۸، ص ۳۷۸؛ المنیر، ج ۱۱، ص ۲۶۰.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

[[قرآن]] خرابه‌های شهرهای [[قوم لوط]]، [[عاد]] و [[ثمود]] را نشانه‌های برجای مانده از آنان دانسته و چون این [[نشانه‌ها]] در [[روزگار]] [[نزول آیات]] در دسترس [[مردم]] بوده، از آنها خواسته است تا از سرگذشت این [[اقوام]] درس بگیرند. بر پایه روایتی، [[امام علی]]{{ع}} در عبور از آثار بر جای مانده از کسرا در [[مدائن]] به یکی از همراهانش که برای بی اعتباری [[دنیا]] شعری خوانده بود فرمود: "چرا این [[آیه]] را نخواندی؟ {{متن قرآن| كَمْ تَرَكُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ كَذَلِكَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِينَ فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاء وَالأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنظَرِينَ }}<ref>«چه بسیار بوستان‌ها و چشمه‌ها که از خود باز نهادند و کشتزارها و کاخ‌هایی ارزشمند را، و شادخواری‌یی  که در آن شادمان بودند. بدین‌گونه بود و آنها را به قومی دیگر به ارث وا نهادیم. آنگاه، نه آسمان بر آنان گریست و نه زمین و نه مهلت یافتند» سوره دخان، آیه ۲۵-۲۹.</ref>.<ref>العترة و القرآن، ص ۶۰؛ کنز الفوائد، ص ۱۴۵.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

[[خداوند]] بر اثر [[گناهان]] پی در پی و [[زشت]] قوم لوط، از [[آسمان]] بر آنان سنگ فرود آورد {{متن قرآن|لِنُرْسِلَ عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِنْ طِينٍ}}<ref>«تا بر آنان سنگ‌هایی از گل بباریم» سوره ذاریات، آیه ۳۳.</ref> و دیار آنان را [[درهم]] کوبید: {{متن قرآن|فَجَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِنْ سِجِّيلٍ}}<ref>«آنگاه آن شهر را زیر و زبر ساختیم و آنان را با گلسنگ سنگباران کردیم» سوره حجر، آیه ۷۴.</ref> با این حال، برای [[عبرت]] دیگران، گوشه‌هایی از ویرانه‌های آن را باقی گذاشت: {{متن قرآن|وَتَرَكْنَا فِيهَا آيَةً لِلَّذِينَ يَخَافُونَ الْعَذَابَ الْأَلِيمَ}}<ref>«و در آن نشانه‌ای برای آنان که از عذاب دردناک می‌هراسند وانهادیم» سوره ذاریات، آیه ۳۷.</ref> از این رو، به [[شهر]] قوم لوط از آن [[جهت]] که بر اثر [[عذاب الهی]] زیر و رو شده، {{متن قرآن|الْمُؤْتَفِكَاتِ}} گفته شده است: {{متن قرآن|وَالْمُؤْتَفِكَاتِ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ}}<ref>«پیامبرانشان برای آنها برهان‌ها  آوردند» سوره توبه، آیه ۷۰.</ref>.<ref>لسان العرب، ج ۱، ص ۱۶۶ «اَفک»؛ القاموس المحیط، ج ۲، ص ۱۲۳۵، «افک».</ref> از برخی [[آیات قرآن]] برمی‌آید که این ویرانه‌ها تا عصر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} وجود داشته و [[اهل]] [[مکّه]] در مسیر رفت و آمد خود به [[شام]]، از کنار آن عبور می‌کرده‌اند: {{متن قرآن|وَإِنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَيْهِمْ مُصْبِحِينَ}}<ref>«و شما پگاهان بر (ویرانه‌های) آنها می‌گذرید» سوره صافات، آیه ۱۳۷.</ref>، {{متن قرآن|وَبِاللَّيْلِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ}}<ref>«و (نیز) شباهنگام؛ پس آیا نمی‌اندیشید؟» سوره صافات، آیه ۱۳۸.</ref>.<ref>مجمع‌البیان، ج ۸، ص ۷۱۵.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

قوم عاد، خانه‌های خود را بسیار باشکوه می‌ساختند؛ به‌گونه‌ای که در [[روزگار]] خود مانند نداشت: {{متن قرآن|إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ}}<ref>«با (مردم شهر) «ارم» که دارای ستون‌های بزرگ بود،» سوره فجر، آیه ۷.</ref>، {{متن قرآن|الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُهَا فِي الْبِلَادِ}}<ref>«که مانند آن در میان شهرها نیافریده‌اند؛» سوره فجر، آیه ۸.</ref> امّا بر اثر [[سرپیچی]] از [[دعوت]] [[هود]]{{ع}} [[کیفر الهی]] بر آنان فرود آمد و فقط ویرانه‌ای از خانه‌هایشان برجای ماند: {{متن قرآن|تُدَمِّرُ كُلَّ شَيْءٍ بِأَمْرِ رَبِّهَا فَأَصْبَحُوا لَا يُرَى إِلَّا مَسَاكِنُهُمْ كَذَلِكَ نَجْزِي الْقَوْمَ الْمُجْرِمِينَ}}<ref>«که به فرمان پروردگارش همه چیز را از میان برمی‌دارد، آنگاه چنان شدند که جز خانه‌هاشان چیزی دیده نمی‌شد، بدین‌گونه بزهکاران را کیفر می‌دهیم» سوره احقاف، آیه ۲۵.</ref> از [[آیه]] {{متن قرآن|وَعَادًا وَثَمُودَ وَقَدْ تَبَيَّنَ لَكُمْ مِنْ مَسَاكِنِهِمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَكَانُوا مُسْتَبْصِرِينَ}}<ref>«و عاد و ثمود را (نیز عذاب کردیم) و بی‌گمان این از (آثار) زیستگاه‌هایشان برای شما پدیدار است. و شیطان کردارهایشان را در چشم آنان آراست بنابراین آنها را از راه (حقّ) باز داشت با آنکه بینادل  بودند» سوره عنکبوت، آیه ۳۸.</ref> برمی‌آید که ویرانه‌های قوم عاد در مسیر [[تبوک]] بوده و تا عصر [[پیامبراکرم]]{{صل}} وجود داشته است.<ref>التحریر و التنویر، ج ۲۰، ص ۲۴۸.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

[[ثمود]]، خانه‌های خود را از سنگ و در میان [[کوه]] می‌ساختند: {{متن قرآن|وَثَمُودَ الَّذِينَ جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ}}<ref>«و با قوم ثمود که در آن دره، خرسنگ (ها) را می‌شکافتند» سوره فجر، آیه ۹.</ref> امّا آن‌گاه که بر اثر [[سرپیچی]] از [[دعوت]] [[حضرت صالح|صالح]]{{ع}} [[عذاب الهی]] فرود آمد، همین خانه‌های بس مستحکم نتوانست آنان را محافظت کند و به ویرانه‌ای تبدیل شد: {{متن قرآن|فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خَاوِيَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«و این خانه‌های (فرو ریخته و) خالی  آنهاست برای ستمی که روا داشتند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌ای است برای گروهی که دانایند» سوره نمل، آیه ۵۲.</ref> برخی [[مفسّران]] با استناد به این که {{متن قرآن|تِلْكَ}} به مکانی اشاره دارد که در دسترس بوده، گفته‌اند: ویرانه خانه‌های قوم ثمود تا [[عصر پیامبر]]{{صل}} باقی بوده است.<ref>نمونه، ج ۱۶، ص ۱۲۸.</ref> افزون بر [[آیه]] {{متن قرآن|وَعَادًا وَثَمُودَ وَقَدْ تَبَيَّنَ لَكُمْ مِنْ مَسَاكِنِهِمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَكَانُوا مُسْتَبْصِرِينَ}}<ref>«و عاد و ثمود را (نیز عذاب کردیم) و بی‌گمان این از (آثار) زیستگاه‌هایشان برای شما پدیدار است. و شیطان کردارهایشان را در چشم آنان آراست بنابراین آنها را از راه (حقّ) باز داشت با آنکه بینادل  بودند» سوره عنکبوت، آیه ۳۸.</ref> که با [[صراحت]] بر این مدّعا دلالت دارد، شواهد [[تاریخی]] نیز نشان می‌دهد که [[مردم]] [[مکّه]] هنگام [[سفر]] تجارتی به [[شام]]، از کنار [[سرزمین]] [[حجر]] که ویرانه‌های قوم ثمود در آن قرار داشت، عبور می‌کردند.<ref>نمونه، ج ۱۶، ص ۲۷۰.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۱.</ref>

از دیگر موضوعاتی که جنبه آثار باستانی و [[قدمت]] دارد میتوان به این امور اشاره نمود: سد [[یأجوج و مأجوج]]؛ {{متن قرآن| قَالُوا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجًا عَلَى أَن تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ سَدًّا قَالَ مَا مَكَّنِّي فِيهِ رَبِّي خَيْرٌ فَأَعِينُونِي بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ رَدْمًا آتُونِي زُبَرَ الْحَدِيدِ حَتَّى إِذَا سَاوَى بَيْنَ الصَّدَفَيْنِ قَالَ انفُخُوا حَتَّى إِذَا جَعَلَهُ نَارًا قَالَ آتُونِي أُفْرِغْ عَلَيْهِ قِطْرًا فَمَا اسْطَاعُوا أَن يَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْبًا قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِّن رَّبِّي فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَكَّاء وَكَانَ وَعْدُ رَبِّي حَقًّا }}<ref>«گفتند: ای ذو القرنین! در این سرزمین، یأجوج و مأجوج تبهکاری می‌ورزند، آیا می‌خواهی برای تو هزینه‌ای بنهیم تا میان ما و آنان سدّی بسازی؟ گفت: آنچه پروردگارم در آن مرا توانمند کرده بهتر است، بنابراین مرا با نیرویی (انسانی) یاری دهید تا میان شما و آنان دیواری  بنا نهم. پاره‌های (بزرگ) آهن برایم بیاورید؛ تا هنگامی که میان دو کوه را (پر و) برابر کرد، گفت اکنون (در کوره‌های آتش) بدمید؛ تا هنگامی که آن (پاره‌های آهن) را آتش (گون) کرد، گفت: (اینک) برای من مس گداخته بیاورید تا روی آن بریزم. و (بدین‌گونه یأجوج و مأجوج) نه می‌توانستند از آن بالا روند و نه می‌توانستند بدان رخنه کنند. گفت: این بخشایشی از سوی پروردگار من است و چون وعده پروردگارم فرا رسد آن را با خاک یکسان خواهد کرد و وعده پروردگارم راستین است» سوره کهف، آیه ۹۴-۹۸.</ref> و [[قوم]] [[سبأ]] و سد مأرب؛ {{متن قرآن| لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَن يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَى أُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِيلٍ ذَلِكَ جَزَيْنَاهُم بِمَا كَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِي إِلاَّ الْكَفُورَ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا قُرًى ظَاهِرَةً وَقَدَّرْنَا فِيهَا السَّيْرَ سِيرُوا فِيهَا لَيَالِيَ وَأَيَّامًا آمِنِينَ فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَيْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ }}<ref>«برای (قوم) سبا در مسکن‌هایشان نشانه‌ای (شگرف) وجود داشت: دو باغ از راست و چپ، از روزی پروردگارتان بخورید و او را سپاس گزارید! شهری است پاکیزه و پروردگاری آمرزنده. اما روی گرداندند ما نیز بر آنان سیل ویرانگر  را فرستادیم و به جای آن دو باغشان دو باغ جایگزین کردیم با میوه‌هایی تلخ و (درختان) شوره‌گز و اندکی از درخت کنار.  چنین آنان را برای آن ناسپاسی که ورزیدند، کیفر دادیم و آیا جز ناسپاس را به کیفر می‌رسانیم؟و میان آنان و شهرهایی که در آنها خجستگی نهاده بودیم شهرهایی به هم پیوسته پدید آوردیم و در آنها راه رفت و آمد را به اندازه (برقرار) کردیم (و گفتیم) شب‌ها و روزها در آنها با ایمنی سفر کنید.اما گفتند: پروردگارا! میان سفرهای ما فاصله انداز و به خویشتن ستم کردند؛ ما نیز آنان را (چون) افسانه‌ها گرداندیم و همه را سخت پراکندیم؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی برای هر شکیبای سپاسگزاری است» سوره سبأ، آیه ۱۵-۱۹.</ref> و [[کشتی حضرت نوح]] که در دامنه [[کوه]] جودی قرار گرفت؛ {{متن قرآن|وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَيَا سَمَاءُ أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاءُ وَقُضِيَ الْأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و گفته شد: ای زمین آبت را فرو خور و ای آسمان (از باریدن) باز ایست! و آب فرو کشید و کار به پایان رسید و (کشتی) بر (کوه) جودی راست ایستاد و گفته شد: نابود باد گروه ستمکاران!» سوره هود، آیه ۴۴.</ref> و [[غار]] [[اصحاب کهف]] که [[قرآن]]، موقعیت آن را بیان نموده است، به این صورت که به هنگام طلوع، [[خورشید]] در سمت راست آن غار و به هنگام غروب به سمت چپ آن غار متمایل می‌شد؛ {{متن قرآن|وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَزَاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِنْهُ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِدًا}}<ref>«و خورشید را چون بر می‌آمد می‌دیدی که از غار آنان به راست می‌گرایید و چون غروب می‌کرد در سوی چپ از آنان می‌گذشت و آنان در جای گشاده‌ای از آن (غار) بودند؛ این از نشانه‌های خداوند است؛ هر که را خداوند راه نماید، رهیافته است و هر که را بیراه نهد، هرگز برای او سروری رهنما نخواهی یافت» سوره کهف، آیه ۱۷.</ref> و [[غار حراء]] که محل [[نزول]] اولین [[وحی]] و [[بعثت]] پیامبر اکرم{{صل}} است؛ {{متن قرآن|اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ }}<ref>«بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید. آدمی را از خونپاره‌ای فروبسته آفرید. بخوان و (بدان که) پروردگار تو گرامی‌ترین است. همان که با قلم آموزش داد. به انسان آنچه نمی‌دانست آموخت» سوره علق، آیه ۱-۵.</ref>.<ref>[[رضا محققیان|محققیان، رضا]]، [[ آثار باستانی - محققیان (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>

# [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[رضا محققیان|محققیان، رضا]]، [[ آثار باستانی - محققیان (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]

# [[پرونده:000052.jpg|22px]] [[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ آثار باستانی - نصیری (مقاله)|مقاله «آثار باستانی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱''']]