برادری در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

واژه‌شناسان، [[اخوّت]] مصدر "اخ" را به‌معنای [[برادری]] نَسَبی یا [[دینی]] و [[دوستی]] و [[مصاحبت]] دانسته‌اند<ref>لسان العرب، ج‌۱، ص‌۹۲، «اخ»؛ المیزان، ج‌۱۹، ص‌۲۱۱.</ref>. معنای اصلی و [[حقیقی]] "اخ" شریک در ولادت یا شیرخوارگی است که برادر نَسَبی و رضاعی را شامل می‌شود و در دیگر مفاهیم (مانند مشارکت در [[قبیله]]، کار و [[صنعت]]، [[دین]] و [[دوستی]]) به‌صورت استعاره و مجاز به‌کار رفته است<ref>الوجوه والنظائر، ج۱، ص۸۹؛ مفردات، ص۶۸، «اخ».</ref>.  

== [[اخوت]] و معانی آن در [[قرآن]] ==

##داستان [[موسی]] و [[هارون]]: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref> «و آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند- به هیچ کس جز برابر توان وی تکلیف نمی‌کنیم- آنان بهشتیند در آن جاودانند» سوره اعراف، آیه ۴۲.</ref>، داستان [[یوسف]] و برادرانش<ref>سوره یوسف.</ref>

#آیاتی که از [[احکام]] [[برادری]] صحبت می‌کند مانند:

##رابطه [[محارم]] نسبی: {{متن قرآن|وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref> «و به زنان مؤمن بگو دیدگان (از نگاه حرام) فرو دارند و پاکدامنی ورزند و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.</ref>.

#آیاتی که مرز [[دین‌داری]] را از مرز [[روابط]] نسبی و [[برادری]] جدا ساخته و از [[مؤمنان]] خواسته در‌صورت [[گمراهی]]، از آنان فاصله بگیرند: {{متن قرآن|لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ}}<ref>«پدران و برادرانتان را دوست مگیرید اگر کفر را بر ایمان برگزینند» سوره توبه، آیه ۲۳.</ref>.  

#در پاره‌ای از [[آیات]] که از [[پیامبران]] به‌صورت [[برادران]] [[امّت]] خود یاد ‌شده، هم‌چون: {{متن قرآن|وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا}}<ref>«و به سوی قوم عاد، برادرشان هود را (فرستادیم)» سوره اعراف، آیه ۶۵.</ref>، {{متن قرآن|إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که برادرشان نوح بدیشان گفت» سوره شعراء، آیه ۱۰۶.</ref> و‌...‌، [[اخوّت]] به مفهوم [[برادری]] [[عاطفی]] به‌کار رفته است<ref>الوجوه والنظائر، ج۱، ص۸۹؛ مفردات، ص۶۸، «اخ».</ref>؛ چه اینکه [[پیامبران]] به‌سبب دل‌سوزی و مصلحت‌جویی درباره [[امّت]] خود و کوشش برای [[سعادت]] آنان به مثابه برادر به آنان سود رسانده‌اند<ref>الوجوه و النظائر، ج‌۱، ص‌۸۹.</ref>. برخی از مفسّران بر این باورند که در همه این موارد<ref>مفردات، ص‌۶۸.</ref> یا دست‌کم درباره [[هود]]، "اخ" به‌معنای [[حقیقی]] خود به‌کار رفته<ref>کشف الاسرار، ج‌۳، ص‌۶۶۷‌.</ref>؛ زیرا آنان جزء امّتی بودند که با چند واسطه، به یک [[پدر]] منتهی می‌شدند.

#در بخشی دیگر از [[آیات]]، [[اخوّت]] به‌معنای هم‌راهی و [[هم‌گرایی]] آمده است؛ نظیر آیاتی که از [[برادری]] [[منافقان]] و [[کافران]] با یکدیگر سخن گفته است: {{متن قرآن|...لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ كَفَرُوا وَقَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ}}<ref>«مانند کسانی مباشید که کفر پیشه کردند و در مورد همگنان خویش گفتند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۶.</ref>، {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که دورویی می‌کنند، به برادران کافر خود می‌گویند.».. سوره حشر، آیه ۱۱.</ref>؛ زیرا آنان در [[مبارزه]] با [[اسلام]] و [[مسلمانان]] و عدم [[پذیرش]] [[آیین الهی]] با یکدیگر هم‌راه و هم‌گرا بوده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج‌۷، ص‌۱۵۰.</ref>. چنان‌که تبذیر کنندگان به‌سبب [[هم‌گرایی]] با [[شیطان]]، [[برادران]] او معرّفی شده‌اند: {{متن قرآن|إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ}}<ref>«که فراخ رفتاران یاران شیطانند» سوره اسراء، آیه ۲۷.</ref>. همچنین [[آیه]] {{متن قرآن|وَإِخْوَانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي الْغَيِّ...}}<ref>«و برادران آنها آنان را به گمراهی می‌کشانند» سوره اعراف، آیه ۲۰۲.</ref> به‌معنای [[هم‌گرایی]]<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۱۵، ص‌۱۰۰.</ref> [[شیطانی]] و [[آیه]] {{متن قرآن|وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا...}}<ref>«و (نیز) کسانی را که به برادران خویش می‌گویند: به ما بپیوندید» سوره احزاب، آیه ۱۸.</ref> نیز در معنای [[برادری]] و [[هم‌گرایی]] در [[کفر]] و [[نفاق]] به‌کار رفته است <ref>مجمع البیان، ج‌۴، ص‌۵۴۶.</ref>.

#در برخی [[آیات]] هم به معنای هم امتی و هم قومی به کار رفته است، مانند: [[برانگیختن]] شماری از [[پیامبران]] به سوی قومشان: {{متن قرآن|وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا}}<ref>«و به سوی قوم عاد، برادرشان هود را (فرستادیم)» سوره اعراف، آیه ۶۵.</ref>، {{متن قرآن|إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ أَلَا تَتَّقُونَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که برادرشان نوح بدیشان گفت: آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید؟» سوره شعراء، آیه ۱۰۶.</ref>. در شماری آیات نیز به معنای [[مصاحبت]] و [[همیاری]] و [[همراهی]] و [[همگرایی]] به کار رفته است مانند آیاتی که از [[برادری]] و همگرایی [[کافران]] و [[منافقان]] [[سخن]] به میان آمده است: {{متن قرآن|لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ كَفَرُوا وَقَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ}}<ref>«ای مؤمنان! مانند کسانی مباشید که کفر پیشه کردند و در مورد همگنان خویش- هنگامی که سفر رفتند یا جهادگر شدند- گفتند: اینان اگر نزد ما می‌ماندند نمی‌مردند یا کشته نمی‌شدند» سوره آل عمران، آیه ۱۵۶.</ref> و {{متن قرآن|يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا}}<ref>«آیا به کسانی ننگریسته‌ای که دورویی می‌کنند، به برادران کافر خود از اهل کتاب می‌گویند «سوره حشر، آیه ۱۱.</ref> زیرا آنان در [[مبارزه]] با [[اسلام]] و [[کفرورزی]] با یکدیگر همراه و همسو بوده‌اند<ref>جامع البیان.</ref>.

#در [[قرآن]] از مبذّران یعنی ریخت و پاش‌کنندگان [[اموال عمومی]] به عنوان [[برادران]] [[شیطان]] نام برده شده است {{متن قرآن|إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا}}<ref> «که فراخ رفتاران یاران شیطانند و شیطان به پروردگارش ناسپاس است» سوره اسراء، آیه ۲۷.</ref> و همین‌گونه است برادری [[اهل]] [[ضلالت]] و [[گمراهی]] {{متن قرآن|وَإِخْوَانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي الْغَيِّ ثُمَّ لَا يُقْصِرُونَ}}<ref> «و برادران آنها آنان را به گمراهی می‌کشانند سپس هیچ کوتاهی نمی‌کنند» سوره اعراف، آیه ۲۰۲.</ref> و نیز از همگرایی [[احزاب]] [[باطل]] به عنوان برادر نام برده است {{متن قرآن|قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ وَالْقَائِلِينَ لِإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا وَلَا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا}}<ref> «بی‌گمان خداوند از میان شما کارشکنان (جنگ) را خوب می‌شناسد و (نیز) کسانی را که به برادران خویش می‌گویند: به ما بپیوندید و جز اندکی در جنگ شرکت نمی‌کنند» سوره احزاب، آیه ۱۸.</ref>.

== آیه اخوت ==

[[برادری]] [[دینی]]، یکی از کارآمدترین راه‌ها برای [[گریز]] از زیان‌های [[تفرقه]] و [[حفظ]] کیان [[جامعه دینی]] از سوی [[قرآن]] معرّفی شده است؛ زیرا در سایه [[برادری]] [[دینی]] [[اتّحاد]] و [[محبّت]] و هم‌کاری در [[کارهای نیک]] پدید می‌آید و [[جامعه]] از بسیاری از [[انحرافات]] [[روحی]]، [[اجتماعی]] و [[دینی]] مصون می‌ماند و توازن [[اجتماعی]] بین افراد [[جامعه]] به‌وجود می‌آید؛ چنان‌که [[روایت]] شده: [[مسلمانان]] در برابر هم‌دیگر مانند ساختمانی هستند که تمام اجزای آن هم‌دیگر را نگه می‌دارند<ref>بحارالانوار، ج‌۵۸، ص‌۱۵۰.</ref> و از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[نقل]] شده است: "[[مؤمنان]] برادرند و [[خون]] (بهای) آنان یک‌سان و برابر و دستی واحد، در برابر [[دشمن]] هستند"<ref>الکافی، ج‌۱، ص‌۴۰۳.</ref>؛ به‌طوری که محور اصلی [[ارتباط]] با افراد را [[هم‌گرایی]] ایمانی قرار‌داده و از [[ارتباط]] با افراد [[بی‌ایمان]]، حتّی [[پدر]] و برادر نسبی جلوگیری کرده است: {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ}} <ref>«بگو اگر پدرانتان و فرزندانتان و برادرانتان و همسرانتان و دودمانتان و دارایی‌هایی که به دست آورده‌اید و تجارتی که از کساد آن بیم دارید و خانه‌هایی که می‌پسندید از خداوند و پیامبرش و جهاد در راه او نزد شما دوست‌داشتنی‌تر است پس چشم به راه باشید تا خداوند امر (عذاب) خود را (در میان) آورد و خداوند گروه نافرمانان را راهنمایی نمی‌کند» سوره توبه، آیه ۲۴.</ref>.

[[قرآن]] بر نقش [[ایمان]] در نابود کردن [[کینه‌ها]] و [[منازعات]] و ایجاد [[روح]] [[دوستی]] و [[هم‌دلی]] تأکید: {{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید و نعمت‌های خداوند را بر خود فرا یاد آورید که دشمنان (همدیگر) بودید و خداوند دل‌های شما را الفت داد و به نعمت او با هم برادر شدید و در لبه پرتگاهی از آتش بودید که شما را از آن رهانید؛ بدین‌گونه خداوند آیات خود را برای شما روشن می‌گوید باشد که شما راهیاب گردید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref> و [[مؤمنان]] را برادر یکدیگر معرّفی کرده: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref> و پیوند میانشان را نه پیوند نسبی یا اعتباری، بلکه پیوندی [[قلبی]] خوانده است: {{متن قرآن|وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ}}<ref>«و دل‌های آنان را با هم پیوستگی داد» سوره انفال، آیه ۶۳.</ref> که با صرف تمام سرمایه‌های [[زمین]]، دست‌یافتنی نیست: {{متن قرآن|لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ}}<ref>«اگر همه آنچه را در زمین است می‌بخشیدی میان دل‌های آنها پیوستگی نمی‌دادی» سوره انفال، آیه ۶۳.</ref> و ضمن یاد کرد [[اختلاف]] دیرینه میان [[اوس]] و [[خزرج]] در یک [[آیه]]، دو بار از [[برادری]] ایجاد شده میانشان به‌صورت [[نعمت الهی]] یاد‌کرده است: {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا}}<ref>«و نعمت‌های خداوند را بر خود فرا یاد آورید که دشمنان (همدیگر) بودید و خداوند دل‌های شما را الفت داد و به نعمت او با هم برادر شدید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref>؛ چنان‌که [[یوسف]]، [[ستم]] برادرانش به خود را ناشی از کوشش [[شیطان]] برای ایجاد شکاف میانشان دانسته است: {{متن قرآن|مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي...}}<ref>«پس از آنکه شیطان میان من و برادرانم را خراب کرده بود.».. سوره یوسف، آیه ۱۰۰.</ref> و به‌سبب اهمّیّت و نقش [[برادری]] [[دینی]] در [[استحکام]] [[جامعه دینی]]، [[پیامبر]] ‌اکرم{{صل}} پس از [[هجرت به مدینه]] در آغازین گام‌های خود میان [[مسلمانان]] [[عقد اخوّت]] برقرار ساخت<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۵۰۴‌-‌۵۰۵؛ البدایة والنهایه، ج۳، ص۱۷۸.</ref> و [[علی]]{{ع}} را برادر خود خواند و فرمود: تو در [[دنیا]] و [[آخرت]] برادر [[منی]]<ref>ینابیع الموده، ج۱، ص۱۷۸؛ الصحیح من سیره، ج‌۳، ص‌۳۴۵.</ref>.

واقعیت آن است که حقیقی‌ترین مراتب [[برادری]]<ref>رحمة من الرحمن، ج‌۴، ص‌۱۶۲.</ref> و از راه‌های [[تقرّب به خداوند]]، [[برادری]] [[دینی]] است<ref>احیاء علوم الدین، مج‌۲، ج‌۵، ص‌۱۴۰.</ref> و حتّی [[برادری]] [[دینی]] استوارتر از [[برادری]] نسبی است<ref>کشف الاسرار، ج‌۹، ص‌۲۵۸.</ref>؛ زیرا در [[قیامت]] [[برادری]] نسبی از بین می‌رود: {{متن قرآن|فَلَا أَنْسَابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ}}<ref>«در آن روز میان آنان نه پیوندی است» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۱.</ref> و حتّی [[برادران]] نسبی از یکدیگر گریزانند {{متن قرآن|يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ}}<ref>«روزی که آدمی از برادر خود بگریزد» سوره عبس، آیه ۳۴.</ref>؛ امّا [[برادری]] ایمانی است که در [[آخرت]] نیز تداوم دارد: {{متن قرآن|إِخْوَانًا عَلَى سُرُرٍ مُتَقَابِلِينَ}}<ref>«برادروار بر اورنگ‌هایی روبه‌رو می‌نشینند» سوره حجر، آیه ۴۷.</ref>.

== آثار اخوت در اجتماع ==

غزالی درباره [[حقوق]] [[اخوت]] گوید: اخوت رابطه [[برادری]] میان دو شخص است که سبب می‌شود هر یک بر دیگری [[حقوقی]] پیدا کند که [[پایبندی]] و [[الزام]] به آن [[واجب]] است. این حقوق هم در [[مال]] و هم در [[جان]] و زبان و [[قلب]] وجود دارد که برخی از آنها به وسیله [[عفو]] و [[دعا]] و همچنین [[آسان‌گیری]] و ترک هر گونه [[سخت‌گیری]] اداء می‌شود. آن‌گاه [[حدیثی]] را از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نقل می‌کند که [[مَثَل]] دو برادر همچون دو [[دوست]] است که هر یک دیگری را شستشو می‌دهد و کمترین [[وظیفه]] برادری این است که در رفع نیازهای او بکوشی و درخواست او را [[اجابت]] نمایی و حتی در مواردی او را بر خود مقدم بداری و در [[کارها]] با او [[مشورت]] نمایی و با زبان، از او [[دفاع]] کنی و قلب هم برای او دعا کنی و در عمل نیز از لغزش‌های او بگذری. همچنین حالت برادری تو با او به گونه‌ای باشد که حتی پس از مرگش نیز به او [[وفادار]] بمانی و برایش [[طلب رحمت]] و [[آمرزش]] نمایی<ref>احیاء علوم، ج۱، ص۶۰۸-۶۱۱.</ref>.

== برادر در [[تاریخ]] و [[ملل]] گذشته ==

#در آیات {{متن قرآن|وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«و برای آنان داستان دو پسر آدم (هابیل و قابیل) را به درستی بخوان! که قربانی‌یی پیش آوردند اما از یکی از آن دو پذیرفته شد و از دیگری پذیرفته نشد، (قابیل) گفت: بی‌گمان تو را خواهم کشت! (هابیل) گفت: خداوند تنها از پرهیزگاران می‌پذیرد» سوره مائده، آیه ۲۷.</ref> به بعد به [[پیامبراکرم]]{{صل}} خطاب شده که سرگذشت دو فرزند آدم را برای مؤمنان بازگو کند که هر یک از این دو برادر برای [[تقرب به خدا]] کاری کردند؛ ولی تنها عمل یکی از آنان پذیرفته شد. در [[روایات]] و [[منابع اسلامی]] نام این دو برادر [[هابیل و قابیل]]<ref>جامع البیان، مج ۴، ج ۶، ص ۲۵۵، ۲۵۷؛ التبیان، ج ۳، ص ۴۹۲.</ref> و در [[تورات]] [[هابیل]] و قاین آمده است.<ref> کتاب مقدس، پیدایش، ۴: ۱ ـ ۲۶.</ref> از میان [[قربانی]] آنان، قربانی هابیل ـ که از [[بهترین]] گوسفندانش [[برگزیده]] بود برخلاف قربانی [[قابیل]] که از [[پست‌ترین]] محصولات کشاورزی‌اش برای [[تقرب]] به [[درگاه الهی]] [[انتخاب]] کرده بود ـ پذیرفته شد،<ref>مجمع البیان، ج ۳، ص ۲۸۲؛ المیزان، ج ۵، ص ۳۱۹.</ref> در نتیجه قابیل به برادرش [[حسادت]] ورزید و او را به [[قتل]] [[تهدید]] کرد. و در نهایت برادرش را کشت: {{متن قرآن|فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِينَ}}<ref>«نفس (امّاره) او کشتن برادرش را بر وی آسان گردانید  پس او را کشت و از زیانکاران شد» سوره مائده، آیه ۳۰.</ref> در برخی منابع علت قربانی و [[اختلاف]] آنان [[ازدواج]] هر یک با [[خواهر]] دیگری دانسته شده<ref>مجمع‌البیان، ج ۳، ص ۲۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۶، ص ۸۸.</ref>؛ ولی در منابعی دیگر علت این امر [[جانشینی]] [[هابیل]] پس از [[آدم]] دانسته شده است<ref>بحار الانوار، ج ۱۱، ص ۲۴۰؛ قصص الانبیاء، ص ۶۵.</ref>. پس از کشته شدن هابیل، [[خداوند]] با فرستادن کلاغی چگونگی [[دفن]] [[مردگان]] را به [[قابیل]] آموخت و وی جنازه برادرش را دفن کرد و در نهایت از کار خود پشیمان شد: {{متن قرآن|فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الْأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءَةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءَةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ}}<ref>«خداوند کلاغی را برانگیخت که زمین را می‌کاوید تا بدو نشان دهد چگونه کالبد برادرش را در خاک کند؛ گفت: وای بر من! آیا ناتوان بودم که چون این کلاغ باشم تا کالبد برادرم را در خاک کنم؟ و از پشیمانان شد» سوره مائده، آیه ۳۱.</ref> مراد از ندامت به نظر برخی [[پشیمانی]] قابیل از دفن نکردن هابیل<ref>المیزان، ج ۵، ص ۳۰۷.</ref> و به نظر برخی دیگر، [[پشیمانی]] از کشتن برادر بوده است<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱۱، ص ۲۱۰؛ التحریر و التنویر، ج ۶، ص ۱۷۴.</ref>. برخی نیز گفته‌اند: وی بدان جهت پشیمان گردید که به [[هدف]] خود از کشتن برادر[[دست]] نیافت<ref>التبیان، ج ۳، ص ۵۰۱؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۱، ص ۲۱۰.</ref>.

#در آیاتی دیگر [[قرآن]] از سرگذشت [[حضرت یوسف]]{{ع}} و برادرانش یاد کرده و آن را نشانه و عبرتی برای جست‌وجوکنندگان [[حق]]<ref> المیزان، ج ۸، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲؛ نمونه، ج ۶، ص ۳۷۸.</ref> یا نشانه‌ای بر [[قدرت]] و [[تدبیر]] خداوند یا [[حقانیت]] [[پیامبر اسلام]]<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۹۱.</ref> ـ که بدون خواندن کتابی از سرگذشت آنان خبر داده ـ دانسته است: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِلسَّائِلِينَ}}<ref>«به راستی در (داستان) یوسف و برادران وی برای پرسشگران نشانه‌هاست» سوره یوسف، آیه ۷.</ref> سپس قرآن سرگذشت یوسف و برادرانش را از آنجا آغاز می‌کند که وی در [[خواب]] [[مشاهده]] کرد که [[خورشید و ماه]] و ۱۱ [[ستاره]] بر او [[سجده]] می‌کنند: {{متن قرآن|إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که یوسف به پدرش گفت: ای پدر!  من (در خواب) یازده ستاره و خورشید و ماه را دیدم که برای من فروتن بودند» سوره یوسف، آیه ۴.</ref>. به نظر [[مفسران]] مقصود از۱۱ ستاره ۱۱ برادر حضرت یوسف‌اند که با یکی از آنان ([[بنیامین]]) از یک [[مادر]] بود و بقیه [[برادران]] از [[مادری]] دیگر بودند.<ref>جامع البیان، مج ۹، ج ۱۶، ص ۹۷؛ المیزان، ج ۱۴، ص ۴۵.</ref> [[محبوبیت]] بیشتر [[یوسف]] و بنیامین در نزد [[پدر]] باعث [[حسادت]] برادران و [[تصمیم]] آنان بر [[قتل]] یا دور کردن یوسف از پدر گردید {{متن قرآن|إِذْ قَالُواْ لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ أَحَبُّ إِلَى أَبِينَا مِنَّا وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبَانَا لَفِي ضَلالٍ مُّبِينٍ اقْتُلُواْ يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضًا يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَتَكُونُواْ مِن بَعْدِهِ قَوْمًا صَالِحِينَ }}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که گفتند: یوسف و برادر (تنی) اش (بنیامین) برای پدرمان از ما دوست‌داشتنی‌ترند با آنکه ما گروهی توانمندیم؛ بی‌گمان پدر ما، در گمراهی آشکاری است یوسف را بکشید یا به سرزمینی (دور) بیفکنید تا پدرتان تنها به شما روی آورد و پس از آن (خطا) گروهی شایسته باشید» سوره یوسف، آیه ۸-۹.</ref>؛ ولی برخی از آنان با کشتن وی [[مخالفت]] کردند<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۹۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۸.</ref>: {{متن قرآن|قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ لَا تَقْتُلُوا يُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِي غَيَابَتِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِنْ كُنْتُمْ فَاعِلِينَ}}<ref>«گوینده‌ای از آنان گفت: اگر می‌خواهید کاری بکنید  یوسف را نکشید، او را در ژرفگاه  چاه بیندازید تا کاروانی وی را بردارد» سوره یوسف، آیه ۱۰.</ref>، ازاین‌رو به ناچار آن حضرت را با بهانه‌ای از پدر جدا کرده، او را در [[چاه]] افکندند. {{متن قرآن| قَالُواْ يَا أَبَانَا مَا لَكَ لاَ تَأْمَنَّا عَلَى يُوسُفَ وَإِنَّا لَهُ لَنَاصِحُونَ أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدًا يَرْتَعْ وَيَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ}}<ref>«گفتند: ای پدر!  چرا ما را بر یوسف امین نمی‌داری با آنکه ما خیرخواه او هستیم؟ فردا او را با ما بفرست تا (در دشت) بگردد و بازی کند و ما نیک نگهدار او خواهیم بود» سوره یوسف، آیه ۱۱-۱۲.</ref> پس از گذشت سال‌ها یوسف خزانه‌دار [[مصر]] گردید و برادران بر اثر [[خشکسالی]] و نیاز به آذوقه نزد او رفتند؛ ولی یوسف را نشناختند: {{متن قرآن|وَجَاءَ إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُوا عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ}}<ref>«و برادران یوسف (به مصر) آمدند و بر او وارد شدند و او آنان را شناخت در حالی که آنها او را نشناختند» سوره یوسف، آیه ۵۸.</ref> در پی این [[دیدار]]، یوسف از آنان خواست برادرش بنیامین را نزد او آورند. {{متن قرآن|وَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ قَالَ ائْتُونِي بِأَخٍ لَّكُم مِّنْ أَبِيكُمْ أَلاَ تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَأَنَاْ خَيْرُ الْمُنزِلِينَ فَإِن لَّمْ تَأْتُونِي بِهِ فَلاَ كَيْلَ لَكُمْ عِندِي وَلاَ تَقْرَبُونِ}}<ref>«و چون ساز و برگ آنان را آماده کرد گفت: برادر پدری  خود را نزد من آورید آیا نمی‌بینید که من پیمانه  را تمام می‌پیمایم و بهترین میزبانم؟ و اگر او را نزد من نیاورید پیمانه  ای نزد من نخواهید داشت و نزدیک من نیایید» سوره یوسف، آیه ۵۹-۶۰.</ref> سپس آن حضرت با طرح نقشه‌ای از بازگشت بنیامین جلوگیری کرد: {{متن قرآن|فَلَمَّا جَهَّزَهُم بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ قَالُواْ وَأَقْبَلُواْ عَلَيْهِم مَّاذَا تَفْقِدُونَ قَالُواْ نَفْقِدُ صُوَاعَ الْمَلِكِ وَلِمَن جَاءَ بِهِ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَاْ بِهِ زَعِيمٌ قَالُواْ تَاللَّهِ لَقَدْ عَلِمْتُم مَّا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِي الأَرْضِ وَمَا كُنَّا سَارِقِينَ قَالُواْ فَمَا جَزَاؤُهُ إِن كُنتُمْ كَاذِبِينَ الُواْ جَزَاؤُهُ مَن وُجِدَ فِي رَحْلِهِ فَهُوَ جَزَاؤُهُ كَذَلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ فَبَدَأَ بِأَوْعِيَتِهِمْ قَبْلَ وِعَاء أَخِيهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِن وِعَاء أَخِيهِ كَذَلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِي دِينِ الْمَلِكِ إِلاَّ أَن يَشَاء اللَّهُ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مِّن نَّشَاء وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ}}<ref>«آنگاه، چون ساز و برگ آنان را آماده می‌کرد جام (زرّین شاه)  را در باربند شتر برادرش (بنیامین)  نهاد سپس بانگ بردارنده‌ای بانگ برداشت: که ای کاروانیان بی‌گمان شما دزدید! (برادران یوسف) رو به آنان آوردند و گفتند: مگر چه گم کرده‌اید؟ گفتند: پیمانه (زرّین) شاه را گم کرده‌ایم و (یوسف گفت) هر که آن را بیاورد یک بار شتر (جایزه) خواهد داشت و من بدین (وعده) ضامنم. گفتند: سوگند به خداوند که شما می‌دانید ما نیامده‌ایم تا در این سرزمین تبهکاری کنیم و ما دزد نیستیم. گفتند اگر دروغ گفته باشید کیفر آن چیست؟ گفتند: کیفر آن، (برده شدن) همان کسی است که (جام) در باربند وی یافته شود او خود کیفر آن است؛ ما ستمگران را بدین‌گونه کیفر می‌دهیم. آنگاه (جست و جو را) از باربندهای آنان پیش از باربند برادر (تنی‌اش) آغازید سپس آن را از باربند برادرش بیرون آورد! بدین‌گونه برای یوسف چاره‌گری کردیم (زیرا) او برادرش را بر آیین آن پادشاه نمی‌توانست بازداشت کند- مگر آنکه خداوند می‌خواست- هر کس را که بخواهیم به پایه‌هایی فرا می‌بریم و ز هر داننده‌ای داناتری هست» سوره یوسف، آیه ۷۰-۷۶.</ref>؛ لکن آنان در پی این ماجرا هم بنیامین و هم [[حضرت یوسف]] را به [[سرقت]] متهم کردند: {{متن قرآن|قَالُوا إِنْ يَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَهُ مِنْ قَبْلُ فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِي نَفْسِهِ وَلَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ قَالَ أَنْتُمْ شَرٌّ مَكَانًا وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا تَصِفُونَ}}<ref>«گفتند: اگر (بنیامین) دزدی می‌کند (شگفت نیست) برادری دارد که (او نیز) پیش از این دزدی کرده است؛ یوسف آن (سرزنش) را در درون خود پنهان داشت و برای آنان آشکار نکرد (و در دل) گفت: جایگاه شما از او بدتر است و خداوند به آنچه وصف می‌کنید آگاه‌تر است» سوره یوسف، آیه ۷۷.</ref> این سخن برادران حکایت از آن دارد که آنان هنوز حسادت یوسف و برادرش را در [[دل]] داشتند<ref>جامع البیان، مج ۹، ج ۱۶، ص ۹۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۸؛ المیزان، ج ۱۴، ص ۴۵.</ref>، ولی آن حضرت این [[تهمت]] برادران را نادیده گرفت و [[خداوند]] را عالم‌تر به حقایق امور دانست<ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۷۹۱؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۱، ص ۲۰۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۸.</ref> آنان پس از بازگشت مجدد نزد [[حضرت یوسف]] آن حضرت را شناخته، به خطاهای پیشین خویش اعتراف کردند: {{متن قرآن|قَالُواْ أَإِنَّكَ لَأَنتَ يُوسُفُ قَالَ أَنَاْ يُوسُفُ وَهَذَا أَخِي قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا إِنَّهُ مَنَّ يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ قَالُواْ تَاللَّهِ لَقَدْ آثَرَكَ اللَّهُ عَلَيْنَا وَإِن كُنَّا لَخَاطِئِينَ }}<ref>«گفتند: آیا تو همان یوسفی؟ گفت: من یوسفم و این، برادر من (بنیامین) است؛ خداوند بر ما منّت نهاد، چنین است که هر کس پرهیزگاری ورزد و شکیبایی کند بی‌گمان خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌گرداند گفتند: سوگند به خداوند که خداوند تو را بر ما برتری داده است و بی‌گمان ما گنهکار بودیم» سوره یوسف، آیه ۹۰-۹۱.</ref> در اینجا نیز یوسف{{ع}} با [[بزرگواری]] و گذشت تمام خطاهای آنان را بخشید و [[دعا]] کرد تا [[خداوند]] نیز آنان را ببخشاید: {{متن قرآن|قَالَ لَا تَثْرِيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللَّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«(یوسف) گفت: امروز (دیگر) بر شما سرزنشی نیست، خداوند شما را ببخشاید و او مهربان‌ترین مهربانان است» سوره یوسف، آیه ۹۲.</ref>.  

#در آیاتی نیز از [[روابط]] موسی با برادرش [[هارون]] و برخی ماجراهای میان آنان سخن به میان آمده است؛ از جمله وقتی موسی به [[مقام نبوت]] رسید و به [[فرمان الهی]] [[مأمور]] شد که به سوی [[فرعون]] حرکت کند، از خداوند خواست تا برادرش هارون را همراه او سازد تا در این [[مأموریت]] [[پشتیبان]] او باشد: {{متن قرآن|وَأَخِي هَارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِسَانًا فَأَرْسِلْهُ مَعِيَ رِدْءًا يُصَدِّقُنِي إِنِّي أَخَافُ أَنْ يُكَذِّبُونِ}}<ref>«و برادرم هارون زبان‌آورتر از من است پس، او را با من بفرست تا به راستی من، گواهی دهد که می‌ترسم مرا دروغگو شمارند» سوره قصص، آیه ۳۴.</ref>، {{متن قرآن|هَارُونَ أَخِي}}<ref>«هارون برادرم را» سوره طه، آیه ۳۰.</ref>، {{متن قرآن|وَيَضِيقُ صَدْرِي وَلَا يَنْطَلِقُ لِسَانِي فَأَرْسِلْ إِلَى هَارُونَ}}<ref>«و سینه‌ام تنگ می‌شود و زبانم روان نمی‌گردد پس به سوی هارون بفرست!» سوره شعراء، آیه ۱۳.</ref> و خداوند این درخواست را [[اجابت]] فرمود. {{متن قرآن|قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَنَجْعَلُ لَكُمَا سُلْطَانًا فَلَا يَصِلُونَ إِلَيْكُمَا بِآيَاتِنَا أَنْتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغَالِبُونَ}}<ref>«فرمود: به زودی بازوی تو را با (فرستادن) برادرت توانمند می‌گردانیم و به هر دوتان چیرگی‌یی می‌بخشیم که با نشانه‌های ما دستشان به شما نرسد. پیروز شمایید و هر کس که از شما پیروی کند» سوره قصص، آیه ۳۵.</ref> سپس آن حضرت را مأمور کرد تا همراه با برادرش به سوی [[فرعون]] رود: {{متن قرآن|اذْهَبْ أَنْتَ وَأَخُوكَ بِآيَاتِي وَلَا تَنِيَا فِي ذِكْرِي}}<ref>«تو و برادرت، نشانه‌های مرا ببرید  و در یادکرد من سستی مکنید» سوره طه، آیه ۴۲.</ref>؛ همچنین آنگاه که [[موسی]] [[قوم]] خود را برای رفتن به [[میقات]] ترک کرد برادرش [[هارون]] را به [[جانشینی]] خود در میان [[بنی اسرائیل]] باقی گذارد: {{متن قرآن|وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَقَالَ مُوسَى لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«و ما با موسی سی شب وعده نهادیم و با ده شب دیگر آن را کامل کردیم و میقات پروردگارش در چهل شب کمال یافت و موسی به برادر خویش هارون گفت: در میان قوم من جانشین من شو و به سامان دادن (امور) بپرداز و از راه و روش تبهکاران پیروی مکن!» سوره اعراف، آیه ۱۴۲.</ref>؛ ولی در [[غیبت موسی]]، به رغم تلاش‌های هارون، [[سامری]] [[بنی‌اسرائیل]] را [[گمراه]] کرد، ازاین‌رو موسی در بازگشت از میقات، به شدت بر برادر [[خشم]] گرفت: {{متن قرآن|وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِي مِنْ بَعْدِي أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُوا يَقْتُلُونَنِي فَلَا تُشْمِتْ بِيَ الْأَعْدَاءَ وَلَا تَجْعَلْنِي مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و چون موسی به نزد قومش خشمگین اندوهناک بازگشت گفت: در نبودن من از من بد جانشینی کردید؛ آیا از فرمان پروردگارتان پیش افتادید؟! (این بگفت) و الواح را فرو افکند و سر برادرش را گرفت، به سوی خود می‌کشید. (برادرش) گفت: ای فرزند مادرم! این قوم مرا ناتوان شمردن» سوره اعراف، آیه ۱۵۰.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلَا بِرَأْسِي إِنِّي خَشِيتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِ}}<ref>«(هارون) گفت: ای پسر مادرم! موی ریش و سرم را مگیر، من ترسیدم که بگویی میان بنی اسرائیل جدایی افکندی و گفته مرا پاس نداشتی» سوره طه، آیه ۹۴.</ref>؛ ولی هارون در مقابل، عذر خود را جلوگیری از [[تفرقه]] بنی‌اسرائیل و کشته شدن خویش عنوان کرد. {{متن قرآن|وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِي مِنْ بَعْدِي أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُوا يَقْتُلُونَنِي فَلَا تُشْمِتْ بِيَ الْأَعْدَاءَ وَلَا تَجْعَلْنِي مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و چون موسی به نزد قومش خشمگین اندوهناک بازگشت گفت: در نبودن من از من بد جانشینی کردید؛ آیا از فرمان پروردگارتان پیش افتادید؟! (این بگفت) و الواح را فرو افکند و سر برادرش را گرفت، به سوی خود می‌کشید. (برادرش) گفت: ای فرزند مادرم! این قوم مرا ناتوان شمردن» سوره اعراف، آیه ۱۵۰.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لَا تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَلَا بِرَأْسِي إِنِّي خَشِيتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِ}}<ref>«(هارون) گفت: ای پسر مادرم! موی ریش و سرم را مگیر، من ترسیدم که بگویی میان بنی اسرائیل جدایی افکندی و گفته مرا پاس نداشتی» سوره طه، آیه ۹۴.</ref> به نظر برخی [[هدف]] از خشم گرفتن موسی بر برادرش هارون، نشان دادن [[عظمت]] گناهِ واقع شده و متوجه کردن بنی اسرائیل به آن بوده است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۲۶؛ زاد المسیر، ج ۵، ص ۱۸۱؛ بحار الانوار، ج ۱۳، ص ۲۸۵.</ref>، ازاین‌رو در پی این ماجرا آن حضرت دست به [[دعا]] برداشت و برای خود و برادر از [[خداوند]] رحمت ‌طلبید: {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِأَخِي وَأَدْخِلْنَا فِي رَحْمَتِكَ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«(موسی) گفت: پروردگارا! من و برادرم را ببخشای و ما را در (کنف) بخشایش خود درآور و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره اعراف، آیه ۱۵۱.</ref> در آیاتی دیگر نیز از [[رسالت]] موسی و برادرش هارون [[سخن]] رفته است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى وَهَارُونَ الْفُرْقَانَ وَضِيَاءً وَذِكْرًا لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«و به راستی به موسی و هارون فرقان و روشنایی و یادکردی  برای پرهیزگاران دادیم؛» سوره انبیاء، آیه ۴۸.</ref>، {{متن قرآن|ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُبِينٍ}}<ref>«سپس موسی و برادرش هارون را با نشانه‌های خویش و برهانی آشکار فرستادیم؛» سوره مؤمنون، آیه ۴۵.</ref>،{{متن قرآن|إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا عَالِينَ}}<ref>«به سوی فرعون و سرکردگانش ولی گردنفرازی کردند و قومی برتری جوی بودند» سوره مؤمنون، آیه ۴۶.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِيرًا}}<ref>«و به راستی ما به موسی کتاب دادیم و برادرش هارون را وزیری همراه او گرداندیم» سوره فرقان، آیه ۳۵.</ref>.

#در [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا}}<ref>«ای خواهر هارون! نه پدرت مردی بد و نه مادرت بدکاره بود» سوره مریم، آیه ۲۸.</ref> گروهی از بنی اسرائیل [[حضرت مریم]]{{س}} را [[خواهر]] هارون خطاب کرده و متولد شدن [[فرزندی]] بدون [[پدر]] از وی را [[قبیح]] شمرده‌اند<ref> مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۵۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۲۶ ـ ۲۷.</ref>. در اینکه مراد از هارون در این آیه چه کسی است اقوال متعددی مطرح است؛ برخی وی را مرد صالحی در میان [[بنی اسرائیل]] دانسته‌اند که هرکس کار خوب انجام می‌داد او را برادر یا [[خواهر]] وی خطاب می‌کردند.<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۸۷۹؛ زاد المسیر، ج ۱، ص ۴۹۹.</ref> برخی دیگر گفته‌اند: وی مردی [[فاسق]] بوده است که افراد [[گناهکار]] را برادر یا خواهر او می‌خواندند.<ref>روض الجنان، ج ۵، ص ۱۱۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۱۵۸.</ref> برخی نیز وی را همان [[هارون]] برادر [[موسی]] دانسته‌اند و [[مریم]] را بدان جهت که از [[فرزندان]] اوست خواهر وی نامیده‌اند <ref>تفسیر قرطبی، ج‌۱۱، ص‌۶۸‌؛ المیزان، ج‌۱۴، ص‌۴۵؛ جامع البیان، مج‌۹، ج‌۱۶، ص‌۹۸.</ref>  و شماری دیگر گفته‌اند که مریم خود [[برادری]] به نام هارون داشته است <ref>مجمع‌البیان، ج‌۶‌، ص‌۷۹۱؛ التفسیر الکبیر، ج‌۲۱، ص‌۲۰۸؛ تفسیر قرطبی، ج‌۱۱، ص‌۶۸‌.</ref>.

#در [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنْزٌ لَهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنْزَهُمَا رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ذَلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِعْ عَلَيْهِ صَبْرًا}}<ref>«و امّا آن دیوار، از آن دو نوجوان یتیم در آن شهر بود و زیر آن گنجی از آن آن دو و پدرشان مردی شایسته بود، بنابراین پروردگارت از سر بخشایش خویش  اراده فرمود که آنان به برومندی خود برسند و گنجشان را بیرون کشند و من آن کارها را از پیش خویش نکردم، این بود معن» سوره کهف، آیه ۸۲.</ref> از دو برادر [[یتیم]] یاد شده که پدرشان برای آنان گنجی پنهان کرده بود و [[حضرت خضر]] و موسی برای [[حفظ]] آن، دیوار روی گنج را بازسازی کردند تا آنان پس از بزرگ شدن، گنج پنهان شده را خارج کنند. [[مفسران]] نام این دو برادر را "أصرم" و "صریم" ذکر کرده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج‌۱۱، ص‌۲۶؛ زاد المسیر، ج‌۵‌، ص‌۱۸۱؛ بحار الانوار، ج‌۱۳، ص‌۲۸۵.</ref>  و گنج آنان را طلا یا [[مال]] فراوان یا لوحی دانسته‌اند که در آن علومی نگاشته شده بود<ref>مجمع البیان، ج‌۶‌، ص‌۷۵۳؛ تفسیر قرطبی، ج‌۱۱، ص‌۲۶‌-‌۲۷.</ref>.

== [[حقوق]] [[برادران دینی]] ==

=== کوشش برای رفع مشاجره‌ها ===

در برخی [[روایات]]، [[اصلاح]] میان دو‌ [[برادر دینی]]، از همه [[نمازها]] و روزه‌ها [[برتر]] دانسته شده <ref>ثواب الاعمال، ص‌۱۴۸؛ الامالی، ص‌۵۲۲.</ref> تا بدان‌جا که [[دروغ]] گفتن برای برقراری [[آشتی]] روا شمرده شده است<ref>الکافی، ج‌۲، ص‌۳۴۱؛ نورالثقلین، ج‌۱، ص‌۵۵۰.</ref>.

=== پرهیز از کارهای زیان‌آور به پیوند [[برادری]] ===

[[قرآن]]، [[مؤمنان]] را از انجام اموری که [[سستی]] یا [[فروپاشی]] پیوند [[برادری]] را در پی دارد به شدّت [[نهی]] کرده است:

#دوری از پی‌جویی [[اسرار]] یکدیگر: {{متن قرآن|وَلَا تَجَسَّسُوا}}<ref>«و (در کار مردم) کاوش نکنید» سوره حجرات، آیه ۱۲.</ref>، برای تحکیم پیوند [[دینی]] [[مؤمنان]] مورد توجّه قرار گرفته است<ref>[[محمد خراسانی|خراسانی، محمد]]، [[اخوت (مقاله)|اخوت]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>

=== پیوند و [[دوستی]] با برادر ===

== آیات اخوت به ترتیب مصحفی آنها ==

#{{متن قرآن|إِنَّ هَذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَكْفِلْنِيهَا وَعَزَّنِي فِي الْخِطَابِ}}<ref>«این برادر من است که نود و نه میش دارد و من یک میش دارم، و می‌گوید آن را (هم) به من واگذار و در گفتار بر من چیرگی دارد» سوره ص، آیه ۲۳.</ref>.

#{{متن قرآن|لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند» سوره مجادله، آیه ۲۲.</ref>.

== اخاء و [[تدبر]] در [[آیات]] ==

##{{متن قرآن|لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند» سوره مجادله، آیه ۲۲.</ref>.

##{{متن قرآن|قَالَ رَبِّ إِنِّي لَا أَمْلِكُ إِلَّا نَفْسِي وَأَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ}}<ref>«(موسی) گفت: پروردگارا! من جز اختیار خویش و برادرم را ندارم، میان ما و این قوم نافرمان جدایی انداز!» سوره مائده، آیه ۲۵.</ref>.

==== [[تدبر]] در [[آیات]] اخاء، به ترتیب نزول آن ====

#'''تدبر در آیات مکی''': در آیات مکی کلمه اخ در پنج [[آیه]] با لفظ مفرد: «أخی»، و در دو آیه با لفظ جمع: «إخوانهم»، آمده است، و به طور کلی در مجموعه آیات مکی اخاء می‌توان با تدبر سه نوع [[ارتباط]] [[برادری]] بین [[برادران]] را دریافت:

##ارتباط برادری که بین دو برادر هست و موضوع آن، افزایش [[مال]] یکی و بی‌چیز نمودن آن دیگری است. آنکه افزایش مال را در نظر دارد، سخنگویی و پشت هم اندازی در سخن را به کار می‌گیرد: {{متن قرآن|وَعَزَّنِي فِي الْخِطَابِ}} و آن برادری که سهم ناچیزش هم با [[اکراه]] در [[شرف]] از دست‌رفتن است، [[زبان]] به [[شکایت]] می‌گشاید: {{متن قرآن|قَالَ أَكْفِلْنِيهَا}}. پیداست که این نوع از ارتباط برادری که به [[هدف]] افزودن مال از روی اکراه طرف دیگر است، بر اثر [[اختلاف]] مالی‌ای که از [[افزون‌طلبی]] یکی از آنان پدید می‌آید و همراه با دست‌اندازی‌اش به [[مال]] آن دیگری هم است، تضعیف‌کننده رابطه [[عاطفی]] و [[فطری]] [[برادری]] است: {{متن قرآن|إِنَّ هَذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَكْفِلْنِيهَا وَعَزَّنِي فِي الْخِطَابِ}}.

####{{متن قرآن|وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و در راه خداوند هزینه کنید و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۵.</ref>.

####{{متن قرآن|الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«همان کسان که در شادی و رنج می‌بخشند و فروخورندگان خشم و در گذرندگان از مردم‌اند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۳۴.</ref>.

####{{متن قرآن|فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«آنان را ببخشای و درگذر! بی‌گمان خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره مائده، آیه ۱۳.</ref>

####{{متن قرآن|لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوْا وَآمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَآمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَأَحْسَنُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند در آنچه خورده‌اند تا هنگامی که پرهیزگاری ورزند و ایمان آورند و کارهای شایسته کنند سپس پرهیزگاری ورزند و ایمان آورند آنگاه پرهیزگار باشند و نیکی ورزند گناهی بر آنان نیست و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره مائده، آیه ۹۳.</ref>.

####{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«بی‌گمان خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد» سوره توبه، آیه ۱۲۰.</ref>

####{{متن قرآن|وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و شکیبایی ورز که خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد» سوره هود، آیه ۱۱۵.</ref>

####{{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ * إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«درود بر موسی و هارون * بدین‌گونه به نیکوکاران پاداش می‌دهیم» سوره صافات، آیه ۱۲۰-۱۲۱.</ref>.

####{{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ* إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و درود بر ال یاسین * بدین‌گونه به نیکوکاران پاداش می‌دهیم» سوره صافات، آیه ۱۳۰-۱۳۱.</ref>.

####{{متن قرآن|فَأَثَابَهُمُ اللَّهُ بِمَا قَالُوا جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«خداوند هم به پاس آنچه گفتند بوستان‌هایی که از بن آنها جویباران روان است به آنان پاداش داد که در آنها جاودانند و آن پاداش نکوکاران است» سوره مائده، آیه ۸۵.</ref>.

####{{متن قرآن|وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ * لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و آنان که راستی آورند و آن را باور دارند پرهیزگارند * نزد پروردگارشان آنچه بخواهند دارند؛ این پاداش نیکوکاران است» سوره زمر، آیه ۳۳-۳۴.</ref>.

####{{متن قرآن|وَفَوَاكِهَ مِمَّا يَشْتَهُونَ * كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ * إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و میوه‌هایی که دلخواه آنهاست * با گوارایی بخورید و بیاشامید برای آنچه انجام می‌داده‌اید * بدین‌گونه به نیکوکاران پاداش می‌دهیم» سوره مرسلات، آیه ۴۲-۴۴.</ref>.

###{{متن قرآن|وَإِخْوَانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي الْغَيِّ ثُمَّ لَا يُقْصِرُونَ}}<ref>«و برادران آنها آنان را به گمراهی می‌کشانند سپس هیچ کوتاهی نمی‌کنند» سوره اعراف، آیه ۲۰۲.</ref>.

###{{متن قرآن|قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ}}<ref>«در (کار) دین هیچ اکراهی نیست که رهیافت از گمراهی آشکار است» سوره بقره، آیه ۲۵۶.</ref>.

###آنان هم از خدای متعال راضی هستند: {{متن قرآن|وَرَضُوا عَنْهُ}}.

###آنان [[حزب خدا]] هستند. باید هشیار بود که تنها حزب خدا رستگارانند: {{متن قرآن|أُولَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}.

== اخاء در تفاسیر ==

جویباری در [[تفسیر]] بصائر در تفسیر اخ فی قوله تعالی: {{متن قرآن|إِنَّ هَذَا أَخِي...}}، فرموده: [[مفسرین]] (در این‌باره) شش قول مختلف را ذکر نموده‌اند. او بعد از نقل آن اقوال، [[نظریه]] [[عبدالله بن مسعود]] را که مراد از اخ در اینجا برادر در [[دین]] و [[طریقت]] است، از آن‌رو که [[جمهور]] محققین از مفسران هم این [[رأی]] را برگزیده‌اند، [[تأیید]] کرده است<ref>بصائر، ج۳۴، ص۹۲۰.</ref>.

=== اخاء در [[تفاسیر]] [[روایی]] ===

==== تفسیر البرهان ====

#نیز [[سید هاشم بحرانی]] در [[تفسیر برهان]] فی قوله: {{متن قرآن|أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ}}، [[حدیثی]] بدین مضمون آورده: [[محمد بن عباس]] با اسنادش تا [[ابان بن تغلب]] و او هم به [[نقل]] از [[علی]] بن [[محمد بن بشیر]] [[روایت]] کند که [[محمد بن بشیر]] گفت که [[محمد بن علی بن حنفیه]] فرموده: {{عربی| إِنَّمَا حُبُّنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ شَيْءٌ ـ يَكْتُبُهُ اَللَّهُ فِي قَلْبِ اَلْعَبْدِ، فَمَنْ كَتَبَهُ اَللَّهُ فِي قَلْبِهِ لَمْ يَسْتَطِعْ أَحَدٌ أَنْ يَمْحُوَهُ، أَ مَا سَمِعْتَ اَللَّهَ يَقُولُ: {{متن قرآن|أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ}} إِلَى آخِرِ اَلْآيَةِ، فَحُبُّنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ [مِنْ أَصْلِ] اَلْإِيمَانِ}}: البته، [[دوستی]] ما [[اهل بیت]]، چیزی است که حق‌تعالی آن را در سمت راست [[قلب]] بنده‌اش [[ثبت]] می‌کند و کسی را که [[خدای متعال]] چیزی در قلب او ثبت نموده، احدی [[قادر]] نخواهد بود آن را محو نماید؛ آیا نشنیده‌ای که [[خدای سبحان]] می‌فرماید: {{متن قرآن|أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ}} الخ، بنابراین دوستی ما، اهل بیت، [[ایمان]] است<ref>برهان، ص۱۱۰۱.</ref>.

#هم‌چنین فی قوله تعالی: {{متن قرآن|وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ}}، فرموده: [[محمد بن یعقوب]] با اسنادش تا ابان بن تغلب، و او از [[ابی عبدالله]]، [[امام صادق]]{{ع}} روایت کند که: {{متن حدیث|قَالَ: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ لِقَلْبِهِ أُذُنَانِ فِي جَوْفِهِ أُذُنٌ يَنْفُثُ فِيهَا الْوَسْوَاسُ الْخَنَّاسُ وَ أُذُنٌ‏ يَنْفُثُ‏ فِيهَا الْمَلَكُ‏ فَيُؤَيِّدُ اللَّهُ الْمُؤْمِنَ بِالْمَلَكِ فَذَلِكَ قَوْلُهُ‏: {{متن قرآن|وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ}} }}: آن بزرگوار فرمود: هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه برای [[دل]] او دو گوش در درونش است که در یک گوش او [[شیطان]] پنهان وسوسه‌گر می‌دهد و در یک گوش دیگرش، [[فرشته]] [[ایمان]] می‌دمد. پس [[خدای متعال]] آن را که مورد [[تأیید]] فرشته (ی ایمان) است، تأیید می‌کند. این همان فرموده خدای متعال است: {{متن قرآن|أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ}}<ref>برهان، ص۱۱۰۱.</ref>.

==== تفسیر نورالثقلین ====

==== تفسیر نمونه ====

== برادر در [[قیامت]] ==

== منابع ==

# [[پرونده:000056.jpg|22px]] [[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[برادر (مقاله)|مقاله «برادر»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵''']]

# [[پرونده:10524027.jpg|22px]] [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه اذن (مقاله)|مقاله «آیه اخوت»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|'''دانشنامه معاصر قرآن کریم''']]

{{پایان منابع}}