سهو
سهو از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سهو در لغت - سهو در قرآن - سهو در فقه اسلامی - پرسش مرتبط نداردمعناشناسی
«سهو» در برابر تذکر عبارت است از محو شدن صورت علمی شیء از قوه ذاکره انسان، بدون محو آن از حافظه؛ به گونهای که با اندک تأمل و تذکری به یاد میآورد. [۱].[۲]
تفاوت با نسیان
تفاوت آن با نسیان آن است که در سهو ـ چنان که گذشت ـ صورت علمی شیء تنها از قوه ذاکره محو می‌شود، نه از خزانه حافظه؛ اما در نسیان، صورت علمی شیء از خزانه حافظه نیز محو می‌شود و تنها با یادگیری مجدد و یا مراجعه، در ذهن حاضر می‌شود و نه با تذکر اجمالی و تأمل. در حقیقت، سهو حالت متوسط میان تذکر و نسیان است. [۳] البته در فقه، وقتی از سهو سخن گفته می‌شود، نسیان را هم دربر میگیرد، چه آنکه کاربرد سهو، معمولا در برابر عمد است؛ یعنی جایی که فرد متذکر است و با توجه و تذکر عملی را انجام میدهد یا ترک میکند؛ بر خلاف سهو که منشأ فعل یا ترک عمل، غفلت یا فراموشی است.[۴]
تفاوت با شک
تفاوت سهو با شک نیز روشن است. شک عبارت است از تساوی دو طرف احتمال. منشأ تردد و تساوی احتمال میتواند سهو و نسیان باشد. بنابر این، سهو از اسباب شک است؛ بدین جهت ـ از باب نامیدن مسبّب به اسم سبب ـ سهو بر شک نیز اطلاق شده است؛ [۵] به عنوان مثال، مراد از سهو در این سخن: "با غلبه ظن، حکمی برای سهو نیست" شک است؛ [۶] چنان که مراد از آن در این جمله: "در صورت کثرت سهو حکمی برای آن نیست" یا شک است و یا اعم از سهو و شک. [۷] از احکام عنوان یاد شده در باب صلات سخن گفتهاند.[۸]
منابع
پانویس
- ↑ المبسوط، ج۲، ص:۷۵؛ المهذب، ج۱، ص:۳۲۷؛ تحریر الأحکام، ج۲، ص:۱۹۸.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴، صفحه ۵۵۹-۵۶۰.
- ↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص:۱۰۴
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴، صفحه ۵۵۹-۵۶۰.
- ↑ مستند العروة (الصلاة)، ج۷، ص:۴۹
- ↑ إرشاد الأذهان، ج۱، ص:۲۶۸
- ↑ الروضة البهیة، ج۱، ص:۷۲۱ ـ ۷۲۲؛ جواهر الکلام، ج۱۲، ص:۴۱۶ ـ ۴۱۸
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴، صفحه ۵۵۹-۵۶۰.