احمد بن محمد بن عباس
احمد بن محمد بن عباس از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن محمد بن عباس در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
احمد بن محمد بن العباس در یک سند روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از کتاب تأویل الآیات الظاهرة ذکر شده است:
«عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ هَاشِمِ بْنِ الْفَضْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ كَثِيرٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِيرَةَ عَنْ أَبِي دَاوُدَ السَّبِيعِيِّ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ قَالَ: كُنْتُ جَالِساً عِنْدَ النَّبِيِّ(ص) وَ عَلِيٌّ(ع) إِلَى جَنْبِهِ إِذْ قَرَأَ النَّبِيُّ(ص) 
أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ
[۱] قَالَ فَارْتَعَدَ عَلِيٌّ(ع) فَضَرَبَ النَّبِيُّ(ص) بِيَدِهِ عَلَى كَتِفِهِ وَ قَالَ مَا لَكَ يَا عَلِيُّ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَرَأْتَ هَذِهِ الْآيَةَ فَخَشِيتُ أَنْ نُبْتَلَي بِهَا فَأَصَابَنِي مَا رَأَيْتَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) يَا عَلِيُّ لَا يُحِبُّكَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا يُبْغِضُكَ إِلَّا مُنَافِقٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ»[۲].[۳]
شرح حال راوی
عنوان یاد شده بین شماری از راویان، مانند احمد بن محمد بن عباس بن مروان، احمد بن محمد بن عباس هروی، احمد بن محمد بن عباس حمیدی و... مشترک است؛ ولی قرینه و شاهدی بر شناسایی وی به دست نیامده است، از این رو از راویان مجهول یا مهمل به شمار می‌آید.
از جهت طبقه، اتحادش با احمد بن محمد بن العباس الهروی سازگارتر است؛ زیرا مقصود از محمد بن العباس که در تأویل الآیات الظاهرة از وی روایت کرده، "محمد بن العباس بن علی بن مروان بن الماهیار ابو عبدالله البزاز المعروف بابن الحجام مفسر" است که در سال ۳۲۸ق زنده بوده است و احمد بن محمد بن عباس هروی نیز در سال ۲۸۳ ق[۴].
روایت مذکور با اسناد دیگر و در منابع دیگر نیز نقل شده است:.
- تفسیر ابن ماهیار: «حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ خُنَيْسٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْمُزَنِيِّ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِيرَةَ عَنْ أَبِي دَاوُدَ عَنْ بُرَيْدَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ عَلِيٌّ(ع) إِلَى جَنْبِهِ
أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ...
[۵]»[۶]. - امالی شیخ مفید: «قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ الْجِعَابِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ الْحَكَمِ عَنِ الْمَسْعُودِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَارِثُ بْنُ حَصِيرَةَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ قَالَ كُنْتُ أَنَا وَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ جَالِسَيْنِ عِنْدَ النَّبِيِّ(ص) وَ عَلِيٌّ(ع) جَالِسٌ إِلَى جَنْبِهِ إِذْ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ[۷] قَالَ فَانْتَفَضَ عَلِيٌّ(ع) انْتِفَاضَةَ الْعُصْفُورِ فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ(ص) مَا شَأْنُكَ تَجْزَعُ فَقَالَ مَا لِي لَا أَجْزَعُ وَ اللَّهُ يَقُولُ إِنَّهُ يَجْعَلُنَا خُلَفَاءَ الْأَرْضِ- فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ(ص) لَا تَجْزَعْ فَوَ اللَّهِ لَا يُحِبُّكَ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَ لَا يُبْغِضُكَ إِلَّا مُنَافِقٌ»[۸].
- مناقب ابن شهرآشوب: «ابْنُ بُطَّةَ فِي الْإِبَانَةِ وَ أَبُو بَكْرِ بْنُ عَيَّاشٍ فِي الْأَمَالِي عَنْ أَبِي دَاوُدَ عَنِ السُّبَعِي عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ النَّبِيِّ(ص) وَ عَلِيٌّ إِلَى جَنْبِهِ إِذْ قَرَأَ النَّبِيُّ هَذِهِ الْآيَةَ أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ...[۹]»[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند سوره نمل، آیه ۶۲.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۹، ص۵۸۱ به نقل از تأویل الآیات الظاهرة، ص۳۹۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳ ص ۹۷.
- ↑ المعجم الصغیر، ج۱، ص۴۰.
- ↑ یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند... سوره نمل، آیه ۶۲.
- ↑ تأویل الآیات الظاهره، ص۳۹۸.
- ↑ یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ اندک پند می‌پذیرید سوره نمل، آیه ۶۲.
- ↑ الأمالی (شیخ مفید)، ص۳۰۷، ح۵؛ الأمالی (شیخ طوسی)، ص۷۷، ح۱۱۲.
- ↑ یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند... سوره نمل، آیه ۶۲.
- ↑ المناقب (ابن شهر آشوب)، ج۱، ص۳۷۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳ ص ۹۷-۹۹.