حجت

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

حجت در قرآن | حجت در حدیث | حجت در کلام اسلامی | حجت در فلسفه اسلامی | حجت در عرفان اسلامی | حجت در فقه اسلامی | حجت الهی | مقام حجت الهی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حجت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

حجت دلیل و برهانی که با آن مدّعا اثبات می‌شود و آورنده آن بر شخص دیگر احتجاج می‌کند.

واژه‌شناسی لغوی

• حجّت در لغت به‌معنای دلیل و برهان است و علّت نام‌گذاری آن به حجّت، این است که از ریشه "حجّ" به‌معنای قصد گرفته شده و دلیلی که با آن مدّعا اثبات می‌شود، مقصود شخص احتجاج‌کننده است. یا به واسطه دلیل، اثبات مدّعا قصد می‌شود. یا آن‌که دلیل، خود قصد اثبات مدّعا را دارد. به گفته برخی، حجّت، دلالت روشن برای اثبات مقصد حق و درست است. و براساس نقل برخی دیگر، حجّت، چیزی است که بر صحّت ادّعا دلالت می‌کند. این کلمه در قرآن مجید در موارد مختلفی به کار رفته است؛ از جمله: ﴿﴿لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾﴾ و نیز: ﴿﴿قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ ﴾﴾.

حجت الهی

حجت آشکار و حجت پنهان

حقیقت احتجاج

اقسام احتجاج

نخست: احتجاج قولی

دوم: احتجاج عملی

اهداف احتجاج

نخست: اثبات ربوبیت خداوند

دوم: اثبات جهان آخرت و نفی استبعاد منکران معاد

سوم: اثبات رسالت پیامبران

حجت در موعودنامه

• در لغت به‌معنای دلیل، برهان و راهنماست. از القاب مشهور حضرت است که در بسیاری از ادعیه و روایات آمده است. با آن‌که در این لقب، سائر ائمه (ع) شریکند و همه از جانب خداوند بر خلق حجّت‌اند، لکن این لقب چنان اختصاص به آن حضرت دارد که در روایات، هرجا بی‌قرینه ذکر شود، مراد حضرت مهدی (ع) است.
• از امام علی النقی (ع) پرسیده شد که چگونه جانشین بعد از جانشین شما را یاد کنیم‌؟ حضرت فرمود "بگویید حجة آل محمد (ع)". در آیات متعددی از قرآن کریم کلمه "حجّت" به کار رفته است مانند: ﴿﴿رُّسُلاً مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾﴾ و یا آیه ﴿﴿قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ﴾﴾.
• در روایات نیز، "حجّت" جایگاه خاصی دارد، تا آن‌جا که مرحوم کلینی در الکافی، بخشی با عنوان "کتاب الحجّة" آورده که در آن با بیان ده‌ها روایت، ابعاد مختلف این موضوع روشن گردیده است.
• حضرت علی (ع) در بیان ضرورت وجود حجّت‌های الهی می‌فرماید: "لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ..."؛ زمین، از کسی که حجّت خداست خالی نمی‌ماند. امام هادی (ع) نیز می‌فرماید: "إِنَّ الْأَرْضَ لَاتَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ، وَ أَنَا وَ اللَّهِ ذلِكَ الْحُجَّةُ"؛ زمین هرگز از حجت خالی نمی‌ماند و به خدا قسم من آن حجّت هستم. در دعاهایی که از ائمه علیهم السلام وارد شده نیز به دفعات به واژه حجّت بر می‌خوریم: "اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي‏". حال که با جایگاه حجّت در معارف شیعی آشنا شدیم، باید به وظایف خود در قبال حضرت مهدی (ع)، به‌عنوان "حجّت حی‌ خداوند" بیشتر بیندیشیم.

پرسش‌های وابسته

• چرا به امام مهدی حجت گفته می‌شود؟ (پرسش)

منابع

• آقازاده، فتاح، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲؛
• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر.
• سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت.
• مجتبی تونه‌ای، موعودنامه.

پانویس