رابطه علم معصوم با عصمت چیست؟ (پرسش)
قسمتی از علامه طباطبایی و قسمتی از مقاله آقای غلامی
(یافت شود)
خداوند متعال خطاب به رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید: «وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَ كانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ عَظيماً»[سوره نساء (4)،آیه113.]؛ «و خدا کتاب و حکمت بر تو نازل کرد، و آنچه را نمی‌دانستی به تو آموخت، و تفضل خدا بر تو همواره بزرگ بوده است.»
از این آیه شریفه استفاده می‌شد که خداوند دو نوع علم به پیغمبر اکرم تعلیم نموده است: یکی، تعلیم از راه وحی و نزول روح الامین بر ایشان، که « أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ» بیانگر آن است. و دیگری،«وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ» که نوعی القا بر قلب پیغمبر و الهام الهی بدون واسطه ملک و انزال آن است. این موهبت الهی همان عصمت و نوعی علم است که بر تمام قوای طبیعی و غرایز و امیال نفسانی غالب و صاحبش را از گمراهی و گناه به طور کلی باز می‌دارد و به واسطه آن نسبت به گناه تنفر و انزجار قلبی پیدا می‌کند.
عصمت نوعی علم است که صاحبش را به طور دائم و برای همیشه در راه بندگی قرار می‌دهد، و مانع از صدور معصیت از او می‌شود نه از قبیل علم متعارف به حسن و قبح فعل یا علم به مصلحت و مفسده آن؛ زیرا این گونه علم گاهی با گمراهی و ارتکاب عصیان و گناه جمع می‌شود. و انسان با اینکه قبح و مفسده فعل را می‌داند، در عین حال، قوه شهویه یا غضبیه بر او غالب می‌گردد و مرتکب آن فعل می‌شود.
عصمت در لغت به معنای منع و حفظ است و همه انواع حفظ را دربرمی‌گیرد.[ابن منظور، لسان العرب، ج12، ص404-403.] اما از نظر احادیث، معصوم کسی است که از محارم الهی امتناع و اجتناب کند.[شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص132.] امتناع و اجتناب، فعل شخص معصوم است؛ اما توفیق و تسدید الاهی نیز در عصمت نقش دارد. و از طریق افاضه علم حاصل می‌شود. امام رضا(علیه السلام) می‌فرماید: هنگامی که خداوند بنده‌ای را برای سرپرستی امور بندگانش برمی‌گزیند، سینه‌اش را برای این امر گشاده می‌گرداند و چشمه‌های حکمت را در قلبش به ودیعه می‌گذارد و به او علم الهام می‌کند... پس او معصوم و مؤید است.[ الکافی، ج1، ص202.] البته وجود علم ضرورتاً موجب فعل یا ترک نیست و از انسان سلب اختیار نمی‌کند، اما مسلم است که عصمت بدون علم ممکن نیست، در نتیجه وجود عصمت، از وجود علم الاهی در معصوم حکایت می‌کند.
(اصغر غلامی، نمایه احادیث علم امام در کتاب الحجه اصول کافی)