نصیرالدین طوسی (پدیدآورنده)
ابوجعفر محمد بن محمد طوسی (۴۴۹ ق، لبنان) مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی، وی در بسیاری از علوم و فنون، همچون هندسه، نجوم، طبیعیات، فلسفه، کلام، اخلاق و منطق، صاحب‌نظر و دارای کتاب بوده، او تحصیلات دینی خود را نزد اساتیدی همچون: سراج‌الدین قمری، قطب‌الدین سرخسی، فرید الدین داماد ابوالسعادات اصفهانی به اتمام رساند. و ازاین‌رو ملقب به القابی چون سلطان‌المحققین، سلطان‌الحکماء، سلطان‌المتکلمین، خاتم‌العلماء، استاد بشر و عقل حادی‌عَشَر شده است. دستور ساخت رصدخانه مراغه در پی پیشنهاد خواجه‌نصیر و موافقت هلاکوخان در سال ۶۵۷ق بود. گفتنی است خواجه خود به هنگام ساخت رصدخانه مراغه، در این شهر حضور، و بر کار ساخت رصدخانه نظارت جدی داشته است. او برای رونق بیشتر فضای علمی شهر مراغه، مسافرت‌هایی به شهرهای مختلف داشت و دانشمندانی را که از بیم مغولان در گوشه‌ای پنهان شده بودند، به مراغه دعوت می‌کرد. در این راستا، حوزه علمیه مراغه نیز رونق یافت و خواجه برای تشویق و حمایت همه‌جانبه خود، ماهیانه برای کسانی که در مکتب علمی مراغه فعالیت می‌کردند، مقرری تعیین کرده بود.
| خواجه نصیرالدین طوسی (ابوجعفر محمد بن محمد طوسی) | |
|---|---|
 | |
| لقب | خواجه نصیرالدین طوسی، سلطان‌المحققین، سلطان‌الحکماء، سلطان‌المتکلمین، خاتم‌العلماء و استاد البشر |
| تاریخ درگذشت | ۶۷۲ ق |
| آرامگاه | کاظمین (عراق) |
| ملیت | ایرانی |
| پیشه | مرجع تقلید |
| منصب | محدث، فقیه، متکلم |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه اثناعشری |
| اطلاعات علمی | |
| تحصیلات | اجتهاد |
| استادان | سراج‌الدین قمری، قطب‌الدین سرخسی، فرید الدین داماد، ابوالسعادات اصفهانی |
| شاگردان | علامه حلی، ابن میثم بحرانی، قطب الدین شیرازی کمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی سید رکن الدین استرآبادی |
| آثار | «تجرید الاعتقاد» «شرح اشارات بوعلی سینا» «قواعد العقاید» «اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی» «تجریدالمنطق» «تلخیص المحصل» «تصورات یا روضةالتسلیم» «آغاز و انجام» «آداب المتعلمین» «اختیارات نجوم» «روضةالقلوب» |
او از سال ۶۶۲ق وزیر اوقاف دولت مغول شد. بی‌گمان مهم‌ترین اثر کلامی خواجه، کتاب تجرید الاعتقاد است که سالیانی دراز از متون درسی حوزه‌های علمیه بود و بزرگان شیعه و سنی به شرح و تدریس این کتاب می‌پرداختند که مهم‌ترین شرح این کتاب، کشف المراد نوشته علامه حلی است. خواجه در این کتاب، سبکی جدید از نگارش آثار کلامی (میان شیعه) را بنیان می‌نهد که تا قرن‌ها از سوی متکلمان بِدان عمل می‌شد. او که فیلسوفی چیره‌دست و شارح اندیشه‌های فلسفی ابن‌سینا به‌شمار می‌رفت، در بخش نخست کتاب خود، به بیان مسائل فلسفیِ مورد نیاز در علم کلام پرداخت و در بخش دوم، به اثبات عقاید دینی همت گمارد.
استادان
او تحصیلات مقدمات و سطح را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: سراج‌الدین قمری، قطب‌الدین سرخسی، فرید الدین داماد، ابوالسعادات اصفهانی فرا گرفت.
کتاب‌های منتشر شده
به زبان فارسی
- آغاز و انجام؛
- شرح اشارات بوعلی سینا؛
- اخلاق ناصری یا اخلاق طوسی؛
- تحریر مجسطی؛
- استخراج تقویم؛
- رساله در کلیات طب؛
- اختیارات نجوم؛
- اثبات عقل؛
- جام گیتی نما.
به زبان عربی
- تجرید الاعتقاد؛
- قواعد العقاید؛
- روضةالقلوب؛
- آداب المتعلمین؛
- تجریدالمنطق؛
- تلخیص المحصل؛
- تصورات یا روضةالتسلیم.