اسحاق بن هیثم کوفی
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
اسحاق بن الهیثم[۱] در شش سند روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از تفسیر القمی آمده است؛ برای نمونه:
«و فی تفسیر علی بن إبراهیم: حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ الْهَيْثَمِ عَنْ سَعْدِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ عَلِیٍّ(ع) أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ الشَّجَرَ لَمْ يَزَلْ حَصِيداً كُلَّهُ- حَتَّى دُعِيَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ أَعَزَّ الرَّحْمَنُ- وَ جَلَّ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ، فَكَادَتِ ﴿تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا﴾[۲] فَعِنْدَ ذَلِكَ اقْشَعَرَّ الشَّجَرُ- وَ صَارَ لَهُ شَوْكٌ حِذَارَ أَنْ يَنْزِلَ بِهِ الْعَذَابُ»[۳].[۴]
شرح حال راوی
إسحاق بن الهیثم[۵] از راویان کوفی[۶] و از صحابه امام صادق(ع) است. از قدما تنها برقی[۷] و شیخ طوسی[۸] در کتاب رجال خودشان از وی، و تنها به ذکر نام او بسنده کردند و در کتب روایی نیز تنها در تفسیر القمی در دو سند نام او ذکر شده که در کتب روایی دیگر نقل شده است و از مضمون روایتش برداشت می‌شود که از راویان امامی است.[۹]
طبقه راوی
از تاریخ ولادت و وفات اسحاق بن الهیثم گزارشی نرسیده؛ لکن برقی و شیخ طوسی از او در اصحاب امام صادق(ع) نام برده‌اند[۱۰].
آیت‌الله بروجردی عنوان اسحاق بن الهیثم را ذکر نکرده؛ اما چون وی از صحابه امام صادق(ع) است، می‌‌توان او را از راویان طبقه چهارم یا پنجم دانست.[۱۱]
استادان و شاگردان راوی
در اسناد روایات، اسحاق بن الهیثم از کسانی همچون سعد بن طریف، علی بن الحسین العبدی[۱۲] روایت کرده که از اساتید حدیثی وی شمرده می‌شوند و در میان شاگردان او عنوان ابراهیم بن هاشم[۱۳] دیده می‌شود که احتمال افتادگی در سند هست[۱۴].[۱۵]
مذهب راوی
درباره مذهب راوی، گزارش صریح و روشنی نرسیده؛ اما از متن روایت مذکور که روایتی نسبتاً طولانی است و فراز فوق، قسمتی از آن است، می‌‌توان امامی بودن او را استظهار کرد؛ زیرا در ادامه حدیث آمده است:
«فَمَا بَالُ قَوْمٍ غَيَّرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ عَدَلُوا عَنْ وَصِيَّتِهِ فِي حَقِّ عَلِيٍّ وَ الْأَئِمَّةِ(ع) وَ لَا يَخَافُونَ أَنْ يَنْزِلَ بِهِمُ الْعَذَابُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ ﴿الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ﴾[۱۶] ثُمَّ قَالَ نَحْنُ وَ اللَّهِ نِعْمَةُ اللَّهِ الَّتِي أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ وَ بِنَا فَازَ مَنْ فَازَ»[۱۷].
استظهار امامی بودن راوی، به جهت آنکه نامش در رجال الطوسی ذکر شده است. چنان که علامه مامقانی به آن استناد کرده و نوشته است: "و ظاهره[۱۸] كونه إمامياً"[۱۹] - پذیرفته نیست؛ زیرا موضوع رجال الطوسی، اعم از راویان امامی و غیر امامی، است.[۲۰]
جایگاه حدیثی راوی
اسحاق بن الهیثم در کتب رجالی، توثیق یا تضعیف نشده است، از این رو از راویان مجهول یا مهمل قلمداد می‌گردد؛ ولی بعضی از بزرگان به جهت قرار گرفتن نامش در سند روایت تسیر القمی وثاقت او را تأیید کردند[۲۱].
ابن حجر ذیل عنوان اسحاق بن الهیثم می‌نویسد: "إسحاق بن الهيثم الكوفي، ذكره الكشي في رجال جعفر الصادق من الشيعة"[۲۲] و چنان‌که گذشت، نام راوی در رجال کشی ذکر نشده است، بلکه در رجال برقی و شیخ طوسی آمده است.[۲۳]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال البرقی، ص۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱؛ منهج المقال، ج۲، ص۲۸۸، ش۴۷۸؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۹۹، ش۴۴۰؛ جامع الرواه، ج۱، ص۸۸، ش۵۷۶؛ طرائف المقال، ج۱، ص۴۰۵، ش۳۲۳۳؛ خاتمة المستدرک، ج۷، ص۱۵۲، ش۱۵۷؛ تنقیح المقال، ج۹، ص۲۲۰، ش۲۰۴۳؛ أعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۰؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۳۴، ش۱۱۹۳ و ۱۱۹۴؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۸۸، ش۲۰۲۱؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۷۸۵، ش۷۴۳. ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۱، ص۳۷۷، ش۱۱۷۹.
- ↑ نزدیک است که از آن، آسمان‌ها پاره‌پاره گردد و زمین شکافته شود و کوه‌ها در هم شکسته، فرو ریزند سوره مریم، آیه ۹۰.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۴۳۹ به نقل از تفسیر القمی، ج۱، ص۸۵.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۶.
- ↑ الهیثَم: بفتح الهاء، و سکون الیاء المثناة من تحت، و فتح الثاء المثلثة، من الأسماء المتداولة بین العرب؛ (تنقیح المقال، ج۹، ص۲۲۰، ش۲۰۴۳).
- ↑ ر.ک: رجال البرقی، ص۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.
- ↑ ر.ک: رجال البرقی، ص۲۸.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۷.
- ↑ رجال البرقی، ص۲۸؛ رجال الطوسی، ص۱۶۷، ش۱۹۴۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۷.
- ↑ ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۴۰۲؛ تفسیر القمی، ج۲، ص۳۸۱.
- ↑ ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۴۰۲.
- ↑ گذشت که اسحاق بن الهیثم از اصحاب امام صادق(ع) شمرده شده و در اسناد روایات موردی یافت نشده که ابراهیم بن هاشم از اصحاب امام صادق(ع) روایت کرده باشد، پس احتمال سقط در سند قوی است.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۷-۵۶۸.
- ↑ آیا در (کار) کسانی که ناسپاسی را جایگزین نعمت خداوند کردند و قوم خود را به سرای نابودی درآوردند ننگریسته‌ای؟ سوره ابراهیم، آیه ۲۸.
- ↑ ر.ک: تفسیر القمی، ج۱، ص۸۵ - ۸۶.
- ↑ أی: ظاهر الشیخ.
- ↑ تنقیح المقال، ج۹، ص۲۲۱، ش۲۰۴۳.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۸-۵۶۹.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۲۳۴، ش۱۱۹۴.
- ↑ لسان المیزان، ج۱، ص۳۷۷، ش۱۱۷۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۵۶۹.