بحث:دعوت پیامبر

Page contents not supported in other languages.
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

قاموس قرآن

دعاء به معنی خواندن و حاجت خواستن و استمداد است و گاهی مطلق خواندن از آن منظور است مثل ﴿﴿ فَلَمْ يَزِدْهُمْ دُعَائِي إِلاَّ فِرَارًا [۱] و گاهی مراد همان درخواست و استمداد است مثل ﴿﴿ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي عَلَى الْكِبَرِ إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعَاء [۲] دعوه نیز به معنی خواندن می‌‏باشد﴿﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ[۳]، ﴿﴿ وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ [۴]. از این دو آیه روشن می‌‏شود که هر که خدا را بخواند خدا حتماً اجابت خواهد کرد و اینکه بیشتر دعاها به اجابت نمی‌‏رسد یا از آن است که اجابت آن صلاح بنده نیست، خدا می‏‌داند و بنده نمی‌‏داند در این صورت دعا، دعا نیست که قبول شود بلکه نفرین است. و یا آن است که اخلاص در دعا نیست چون خدا فرموده " اذا دعاني ادعوني ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" تا انسان قطع از علائق مادّی نکند و خدا را با اخلاص نخواند خدا را نخوانده است بلکه در حین دعوت به جاهای دیگر نیز تکیه نموده است وقتی که انسان خود را مضطرّ دید و از هر دری نا امید گردید و فقط به خدا روی آورد حتماً اجابت خواهد شد﴿﴿ أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِيلا مَّا تَذَكَّرُونَ [۵] مراد از اضطرار آن است که راه علاج را از هر سو بسته بیند. کلمه مضطرّ روشنگر اخلاص در دعاست و آن در مقام یاء متکلّم، در دو آیه فوق است مطلبی که نباید از نظر دور داشت تلاش بعد از دعا و در وقت دعا بیشتر مردم فکر می‌‏کنند که اثر دعا باید من حیث لا یحتسب باشد و ما کاری نکنیم و دعا به طور خرق عادت و یا نزدیک به آن مستجاب باشد نه بلکه باید پس از دعا و در حین آن تلاش کرد و در پی وسیله بود تا خدا مقصود را بر آورد﴿﴿وَابْتَغُواْ إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ [۶] گذشته از اینها اثر دعا نسبت به بنده ضروری و غیر قابل انفکاک است زیرا یاد آوری خدا و توجه به درگاهش و استمداد از کبریائیش سبب قرب است و این اثر پیوسته هست. درباره شرائط و اوقات و فضیلت دعا مطالبی است که باید در کتب اخبار از جمله کافی و وسائل دیده شود. ﴿﴿ أَن دَعَوْا لِلرَّحْمَنِ وَلَدًا [۷] بیضاوی و زمخشری گفته‌‏اند "دعوا" ممکن است از "دعا" به معنی نام نهاد باشد و ممکن ایت از "دعا" به معنی نسبت داد باشد. راغب گفته است دعا گاهی در جای تسمیه می‌‏آید مثل " دعوت ابنی هذا زیداً‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" یعنی او را زید نامیدم. فکر می‏کنم که "دعوا" در آیه فوق به معنی نسبت باشد یعنی: این که به خدا نسبت فرزند دادند و این به معنی دعاء نزدیک است طبرسی بطور تردید: خواندن و نامیدن گفته است.﴿﴿ فَلا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ وَاللَّهُ مَعَكُمْ وَلَن يَتِرَكُمْ أَعْمَالَكُمْ [۸] سست نباشید و کفار را به مسالمت نخوانید شما پیروز هستید، خدا با شماست. به نظر می‏آید مراد آن است که در اثر سستی آنهارا به صلح نخوانید و گرنه اسلام دین صلح و مسالمت است [نساء:128]. * [ملک:27]. تدعّون از باب افتعال به معنی خواستن است به احتمال قوی مراد از آن مبالغه است یعنی به شدّت می‏خواستید و لذا تمنّی و آرزو گفته‏اند معنی دو آیه چنین می‏شود: برای شما در بهشت هست آنچه دلتان می‏خواهد و آنچه آرزو می‏کنید و گفته می‏شود: این همان عذاب است که به شدّت می‏خواستید و می‏گفتید: «مَتی هذَا الْوَعْدُ اِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ». [بقره:171]. از مجمع البیان به‌دست می‏آید که دعا مطلق خواندن و نداء خواندن با صدای بلند است علی هذا نداء از دعا اخصّ است. راغب می‏گوید: دعا مثل نداء است مگر آنکه نداء گاهی فقط خواندن است بدون ذکر اسم ولی دعا بیشتر باذکر اسم میشود مثل: ای زید و در باب نون گفته: نداء بلند کردن صدا و اظهار آن است و گاهی به مجرد صدا اطلاق می‏شود. به نظر می‏آید فرقیکه از مجمع نقل شد بهتر و قانع کننده‏تر باشد نعیق و نعق صدای چوپان است که برای راندن گوسفندان بلند می‏کند. معنی آیه شریفه چنین به نظر می‏آید: مثل کفّار با پیامبران (که سخن آنها را می‏شنوند و اعتنا نمی‏کنند) مانند چوپانی است که آنچه را جز خواندن و آواز نمی‏شنود صدا کند کر و لال و کوراند و در نتیجه نمی‏فهمند. درباره این آیه توجیهات مختلف گفته‏اند در تفسیر جلالین جمله‏ای تقدیر کرده و گفته‏اند: «مثل الذین کفروا مع من یدعوهم الی الهدی» یعنی حکایت و مثل کفّار با پیامبرانشان مانند چوپانی است که... این توجیه از نظر نگارنده کاملا مقبول و به جا است . * [نور:63]. جمله«یُخالِفُونَ عَنْ اَمْرِهِ» قرینه است که مراد از «دعاء الرَّسُولِ» دعوت آن حضرت و فرمان دادنش به چیزی است و فاعل «دعاء»«الرسول»است یعنی دعوت و فرمان دادن آن حضرت را مانند خواندن بعضی بعضی را نشمارید، خدا از کسانیکه در پناه یکدیگر به طور مخفی خارج می‏شوند آگاه است آنانکه از دستور حضرتش مخالفت می‏کنند بر حذر باشند. بعضی گفته‏اند: مراد آن است که آن حضرت را در وقت خطاب مثل افراد دیگر نخوانید بلکه با احترام و ادب بگوئید: یا رسول اللّه، یا نبی اللّه. در این صورت الرسول مفعول «دعاء» است. بعضی گفته‏اند دعاء و نفرین آن حضرت را مثل دعای خود مپندارید بلکه دعای او مستجاب است اگر او را به غضب آورید و برای شما نفرین کند کار شما ضایع خواهد بود. ولی آنچه ما گفتیم از این دو وجه بهتر است. ملاحظه آیه ما قبل که درباره‏اجازه خواستن از رسول خدا در تخلّف از امر اجتماعی است مؤیّد ما است. * [غافر:43]. در المیزان آیه را چنین معنی می‏کند: آنچه مرا به سوی آن می‏خوانید دعوتی در دنیا و آخرت ندارد نه در دنیا پیامبری از جانب بتها مبعوث شده و نه در آخرت کسی به آنهارجوع خواهد کرد. * [اعراف:5] دعوی چنانکه در مفردات و اقرب گفته به معنی دعا و ادّعاء است و آن در قرآن مجید چهار بار آمده و ظاهراً مراد همان خواندن و ندا است. یعنی آن گاه که عذاب ما آمد دعوی و گفتارشان این بود که: ما ستمکاران بودیم. از قرآن کریم به‌دست می‏آید که آن در ندای شادی و اندوه هر دو آمده است. * [فرقان:77] عب‏ء به معنی قدر و منزلت است در مجمع و المیزان اختیار کرده که ضمیر «کم» مفعول «دعاء» است یعنی بگو پروردگارم برای شما اعتنا نمی‏کند و قدری نمی‏نهد، وجود و عدم شما برای او یکسان است شما حق را تکذیب کردید آن تکذیب همیشه ملازم شما است ولی شما را می‏خواند تا از تکذیب برگردید و یا حجّت بر شما تمام شود. ولی به احتمال قوی «کم» فاعل «دعاء» است یعنی خدایم بر شما قدری نمی‏نهد اگر دعا و عبادتتان نباشد ولی شما تکذیب کردید و این تکذیب و یا عدم اعتنای خدا بر شما همیشگی خواهد بود. همان عدم قدر باشد ولی هیچ یک از دو احتمال مرا قانع نکرد.

  1. و فراخوان من جز به گریز آنان نیفزود؛ سوره نوح، آیه:۶.
  2. سپاس خداوند را که با پیری، اسماعیل و اسحاق را به من بخشید به راستی پروردگارم شنوای دعاست؛ سوره ابراهیم، آیه:۳۹.
  3. و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند؛ سوره بقره، آیه:۱۸۶.
  4. و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند؛ سوره غافر، آیه:۶۰.
  5. یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ اندک پند می‌پذیرید؛ سوره نمل، آیه:۶۲.
  6. به سوی او راه جویید؛ سوره مائده، آیه:۳۵.
  7. که برای (خداوند) بخشنده فرزندی خواندند؛ سوره مریم، آیه:۹۱.
  8. پس، سستی نکنید و (دشمنان را) به سازش فرا مخوانید در حالی که شما برترید و خداوند با شماست و هرگز از (پاداش) کردارهایتان نمی‌کاهد؛ سوره محمد، آیه:۳۵.