عصمت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

مسئله عصمت با توجه به نقش محوری آن در [[اختلاف]] دیرینه [[شیعه]] و [[اهل سنت]] درباره مسئله [[امامت]] و شرایط [[جانشینی پیامبر اکرم]]{{صل}} توجه [[مسلمانان]] به ویژه [[اندیشمندان]] [[شیعی]] را برانگیخته؛ به گونه‌ای که [[لزوم عصمت امام]]{{عم}} یکی از [[اصول اعتقادی]] و مهم‌ترین ویژگی [[تفکر]] شیعه در باب امامت شمرده می‌شود<ref>حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، ص۱۷۲؛ خواجه نصیر طوسی، تجرید الاعتقاد، ص۲۲۲؛ فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ص۳۳۲.</ref>. این مسئله تأثیر گسترده‌ای بر نظریات اصولی و [[استنباط]] [[فقهی]] داشته است؛ بلکه کمتر مسئله فقهی می‌توان یافت که مبتنی بر [[عصمت پیامبر]]{{صل}} نباشد<ref>بهایی عاملی، محمد بن حسین، زبدة الاصول، ص۱۶۱؛ آملی، میرزا هاشم، الاجتهاد و التقلید، ص۷۳؛ حکیم طباطبایی، سیدمحمدتقی، الاصول العامة للفقه المقارن، ص۱۱۶؛ ضیایی‌فر، سعید، جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد، ص۳۸۹.</ref> و بررسی آن از این نظر ضروری است که از یک‌سو ملاک [[حجیت قرآن]] و [[سنت نبوی]]{{صل}}، دو منبع مهم [[استنباط احکام]] فقهی است و از سوی دیگر، [[عصمت امام]]{{عم}} که مبنای بسیاری از مسایل [[فقه]] [[امامیه]] است، بر پایه عصمت پیامبر{{صل}} و [[حجیت]] [[کلام]] ایشان در [[حق]] [[امامان معصوم]]{{عم}} [[استوار]] است و از جهت دیگر اختلاف نظرهایی که در [[تفسیر]] و [[قلمرو عصمت]] وجود دارد باعث تمایزهایی در استنباط فقهی می‌گردد<ref>ضیایی‌فر، سعید، جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد، ص۳۸۵.</ref>. [[امام خمینی]] در آثار خود به بحث از [[حقیقت]]، منشأ و [[اقسام عصمت]] پرداخته است<ref>امام خمینی، جهاد اکبر، ۴۹؛ شرح چهل حدیث، ص۵۵۲؛ آداب الصلاة، ص۵۹ - ۶۰.</ref>.<ref>[[قنبر علی صمدی|صمدی]] و [[باقر صاحبی|صاحبی]]، [[عصمت (مقاله)|مقاله «عصمت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص ۳۲۱.</ref>

درباره [[حقیقت عصمت]] آرای گوناگونی وجود دارد. هریک از [[اندیشمندان اسلامی]] با توجه به ریشه‌ها و مبادی شکل‌گیری آن به تعریف آن پرداخته‌اند<ref>شیخ مفید، تصحیح اعتقادات، ص۱۲۸؛ سید مرتضی، رسائل، ج۳، ص۳۲۶؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۸۰.</ref>. برخی [[متکلمان]] [[منشأ عصمت]] را [[لطف الهی]] دانسته‌اند<ref>ابن نوبخت، ابراهیم، الیاقوت فی علم الکلام، ص۷۳؛ شیخ مفید، النکت الاعتقادیه، ص۳۷؛ خواجه نصیر طوسی، تلخیص المحصل، ص۳۶۹.</ref>. [[اشاعره]] از آنجا که هر نوع فاعلیت [[انسان]] در [[اعمال]] خود را به [[خداوند]] نسبت می‌دهند، [[عصمت]] را به [[انبیا]]{{عم}} نسبت نداده، آن را فعل و در نهایت فضل و [[توفیق الهی]] قلمداد می‌کنند<ref>فخر رازی، المحصل، ص۵۲۱؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ج۴، ص۳۱۲؛ جرجانی، شرح المواقف، ج۸، ص۲۸۰ - ۲۸۱؛ تهانوی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۲، ص۱۱۸۳.</ref>. برخی از متکلمان و بیشتر [[فلاسفه]] عصمت را [[ملکه نفسانی]] می‌دانند که دارنده آن از [[ارتکاب گناهان]] مصونیت پیدا می‌کند<ref>خواجه نصیر طوسی، تلخیص المحصل، ص۳۶۹؛ جرجانی، التعریفات، ص۶۵؛ تهانوی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۲، ص۱۱۸۳.</ref>. البته در عصمت، تکیه اصلی بر مصونیت دایم شخص [[معصوم]] از هر نوع [[گناه]] است؛ زیرا آنچه با [[مقام عصمت]] تنافی دارد، [[ارتکاب معصیت]] یعنی ترک [[واجب]] یا فعل [[حرام]] است؛ چنان که برخی [[روایات]] عصمت [[پیشوایان الهی]]{{عم}} را به معنای خودداری مستمر شخص معصوم{{عم}} از هر نوع حرام [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص۱۳۲.</ref>.