اطاعت: تفاوت میان نسخه‌ها

اطاعت (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۹ ژوئن ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۴۸

۳۵٬۰۵۰ بایت حذف‌شده ، ‏۱۹ ژوئن ۲۰۱۸

←‏اقسام اطاعت

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۲۲۷

ویرایش

@@ خط ۱۸: / خط ۱۸: @@
 *اطاعت بر دو گونه تکوینی و تشریعی است<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>:
 ===اطاعت تکوینی===
-*این اطاعت خود در دو‌ بخش قابل بررسی است<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>:
-*۱. '''اطاعت تکوینی از فرمان الهی:''' موجودات عالم دو نحوه وجود دارند: یکی وجود علمی که جایگاه آن صُقع ربوبی است و دیگری وجود عینی که ظرف آن مرتبه فعل خداوند و عالَم خارج است. وجود علمی اشیا سایه‌ها و مرتبه نازله اسما و صفات در مرتبه واحدیت است و از لوازم ذات، بلکه به اعتباری عین ذات حق است<ref>شرح فصوص الحکم، ص‌۶۲.</ref>، ازاین‌رو اطاعت در آن قابل تصور نیست؛ امّا وجود عینی اشیا مسبوق به اراده خداست:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ }}﴾}}<ref>فرمان او جز این نیست که چون چیزی را بخواهد بدو می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود؛ سوره یس، آیه:۸۲.</ref> خطاب {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|كُنْ}}﴾}} به مرتبه شیئیت اشیا که همان وجود علمی آنهاست، تعلق دارد و بر اثر آن اشیا با طوع و رغبت "بدون تجافی" از مرحله علم به مرحله عین درآمده و به‌صورت وجود خارجی ظاهر‌می‌شوند. این همان چیزی است که از آن به "اطاعت تکوینی" اشیا تعبیر شده و همه موجودات، اعم از جاندار و بی‌جان و عاقل و غیر‌عاقل را در برمی‌گیرد.
-*بدیهی است که امتثال و فرمانبرداری یاد شده از روی میل و رغبت است؛ نه کره و اضطرار، ازاین‌رو می‌توان آن را اطاعت نامید؛ ولی باید خاطرنشان کرد که موجودات عالم ماده را دو وجهه است: ملکوتی و مُلْکی. با توجه به وجهه ملکوتی آنها که سراسر علم و شعور و حیات و اراده و قدرت و حضور است، فرمانبرداری از روی میل و رغبت به وضوح قابل تصور است؛ ولی با توجه به وجهه مُلْکی اشیا و مراعات خصوصیات عالم ماده که عالم احتجاب و تزاحم و تضاد است، فرمانبرداری موجودات به نحو کره و اجبار رخ می‌نماید و چنانچه هر دو وجهه پیشگفته مورد نظر قرار گیرد از اطاعت به "اسلام" تعبیر می‌شود که اعم از طوع و کره است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا }}﴾}}<ref> با آنکه آنان که در آسمان‌ها و زمینند خواه‌ناخواه گردن نهاده فرمان اویند؛ سوره آل عمران، آیه:۸۳.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-*افزون بر اطاعت تکوینی، اشیا در اصل تحقق وجود آنها، در پذیرش هرگونه تغییر و تحولی در اوصاف و کمالات وجود "ذاتی و عرضی" نیز مطیع فرمان پروردگارند و آیاتی که از عبودیّت{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ إِلاَّ آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا }}﴾}}<ref> جز این نیست که هر که در آسمان‌ها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده می‌آید؛ سوره مریم، آیه:۹۳.</ref>، سجده{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَظِلالُهُم بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ }}﴾}}<ref> و هر که در آسمان‌ها و زمین است و سایه‌هایشان خواه و ناخواه سپیده‌دمان و دیرگاه عصرها خدای را سجده می‌برند؛ سوره رعد، آیه:۱۵.</ref>، تسبیح{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ }}﴾}}<ref> آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، خداوند را به پاکی می‌ستاید، همان که فرمانفرمای بسیار پاک پیروزمند فرزانه است؛ سوره جمعه، آیه:۱.</ref> و قنوتِ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلَهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ كُلٌّ لَّهُ قَانِتُونَ }}﴾}}<ref> و هر که در آسمان‌ها و زمین است از آن اوست؛ همگان فرمانبردار اویند؛ سوره روم، آیه:۲۶.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَقَالُواْ اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَل لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ كُلٌّ لَّهُ قَانِتُونَ }}﴾}}<ref> و گفتند خداوند فرزندی گزیده است؛ پاکا که اوست، بلکه هر چه در آسمان و زمین است از اوست؛ همه فرمانبردار اویند؛ سوره بقره، آیه:۱۱۶.</ref> همه موجودات پرده برمی‌دارد، هریک حکایت از اطاعت اشیا در اوصاف وجود دارد؛ همچنین در آیاتی به اطاعت تکوینی برخی از موجودات در اوصاف وجود اشاره شده است؛ مانند زمین که در داستان [[حضرت نوح]]{{ع}} آب خود را فرو برد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ }}﴾}}<ref> ای زمین آبت را فرو خور؛ سوره هود، آیه:۴۴.</ref>، آسمان که در همان واقعه از باران باز ایستاد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا سَمَاء أَقْلِعِي }}﴾}}<ref> ای آسمان (از باریدن) باز ایست؛ سوره هود، آیه: 44.</ref>، چشم و گوش و پوست مجرمان که به زیان آنان شهادت می‌دهند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| حَتَّى إِذَا مَا جَاؤُوهَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَيْنَا قَالُوا أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ }}﴾}}<ref> تا چون بدانجا رسند گوش و چشم‌ها و پوست‌هایشان بر آنان به آنچه می‌کردند، گواهی دهند و به پوست‌های تن خود می‌گویند: چرا به زیان ما گواهی دادید؟ می‌گویند: خداوند ما را به سخن آورد همان که هر چیز را به سخن می‌آورد و او نخست بار شما را آفرید و به سوی او بازگردانده خواهید شد؛ سوره فصلت، آیه: ۲۰ - ۲۱.</ref>، اصحاب سبت که به بوزینه تبدیل شدند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِينَ }}﴾}}<ref> به آنها گفتیم بوزینگانی باشید، رانده؛ سوره بقره، آیه:۶۵.</ref>، آتش نمرود که بر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} سرد و سلامت شد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلامًا }}﴾}}<ref> ای آتش! سرد و بی‌گزند باش؛ سوره انبیاء، آیه:۶۹.</ref>، زمین که به فرمان خدا رام انسان است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ ذَلُولا }}﴾}}<ref> اوست که زمین را برای شما رام کرد؛ سوره ملک، آیه:۱۵.</ref>، بلد طیّب که به اذن خدا گیاه خود را می‌رویاند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ }}﴾}}<ref>و گیاه سرزمین پاک به اذن پروردگارش بیرون می‌آید؛ سوره اعراف، آیه:۵۸.</ref>، حجاره‌ سجّیل "سنگِ گِل" که اصحاب ابرهه را هدف قرار داد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّيلٍ }}﴾}}<ref> که بر آنان سنگریزه‌هایی از گلسنگ فرو می‌افکندند؛ سوره فیل، آیه:۴.</ref>، آسمان که به فرمان خدا شکافته می‌شود:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ }}﴾}}<ref> هنگامی که آسمان شکاف بردارد،و گوش به (فرمان) پروردگارش بسپارد و (همین) او را سزیده باد ؛ سوره انشقاق، آیه: ۱ - ۲.</ref>، زمین که به اذن حق اخبار خویش را باز می‌گوید:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا }}﴾}}<ref> در آن روز زمین رازهایش را باز می‌گوید؛ سوره زلزله، آیه:۴.</ref>، بادها که درختان را بارور‌می‌سازند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ }}﴾}}<ref> و بادها را بارورکننده فرستادیم؛ سوره حجر، آیه:۲۲.</ref> و زنبور عسل که از کوهها خانه اختیار می‌کند و از شهد همه میوه‌ها عسل می‌سازد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلاً يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاء لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ }}﴾}}<ref> و پروردگارت به زنبور عسل الهام کرد که بر کوه‌ها و بر درخت و بر داربست‌هایی که (مردم) می‌سازند لانه گزین!سپس از (گل) همه میوه‌ها بخور و راه‌های هموار پروردگارت را بپوی! (آنگاه) از شکمش شهدی با رنگ‌های گوناگون برمی‌آید که در آن برای مردم درمانی است، بی‌گمان در این، نشانه‌ای است برای گروهی که می‌اندیشند؛ سوره نحل، آیه: ۶۸ - ۶۹.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-*۲. '''اطاعت تکوینی از غیر خداوند:''' اطاعت تکوینی موجودات ـ‌ در اصلِ وجود و کمالات و اوصاف‌ ـ بالاصاله در برابر فرمان الهی است؛ ولی با مشیّت الهی، ممکن است موجودات از فرمان انسانهایی همچون پیامبران نیز در هر دو بعد یاد شده اطاعت تکوینی داشته باشند، چنان که کوهها و پرندگان در تسخیر [[حضرت داود]]{{ع}} بوده و از او اطاعت می‌کردند و به هر جا که اراده وی بود، بازمی‌گشتند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ وَالإِشْرَاقِ وَالطَّيْرَ مَحْشُورَةً كُلٌّ لَّهُ أَوَّابٌ }}﴾}}<ref> ما کوه‌ها را رام گرداندیم که با وی در پایان روز و بامدادان نیایش می‌کردند.و (نیز) پرندگان را در حالی که (بر او) گرد آورده  بودیم به سوی او باز می‌گشتند ؛ سوره ص، آیه: ۱۸ - ۱۹.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج‌۸، ص‌۷۳۱.</ref> و جریان باد و شیطانهای بنّا و غوّاص و شیطانهای در غل و زنجیر که مطیع و فرمانبر [[حضرت سلیمان]]{{ع}} بودند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخَاءً حَيْثُ أَصَابَ وَالشَّيَاطِينَ كُلَّ بَنَّاء وَغَوَّاصٍ }}﴾}}<ref> پس ما باد را رام او کردیم که به فرمان او هر جا می‌خواست به نرمی روان می‌شد.و هم دیوساران را از بنّا و غوّاص؛ سوره ص، آیه: ۳۶ - ۳۷.</ref><ref>مجمع‌البیان، ج‌۸، ص‌۷۴۳‌ـ‌۷۴۴.</ref> و آفریدن پرنده از گل و زنده ساختن مردگان و شفادادن کور مادرزاد که به اذن خداوند، به دست [[حضرت عیسی]]{{ع}} صورت گرفت:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي }}﴾}}<ref> هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی؛ سوره مائده، آیه:۱۱۰.</ref> و افتادن خرما از درخت خشکیده که برای مریم واقع شد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا }}﴾}}<ref> خرمایی چیده بر تو فرو ریزد؛ سوره مریم، آیه:۲۵.</ref> و اطاعت اجزای به هم آمیخته ۴ مرغ در پی فراخواندن [[حضرت ابراهیم]]{{ع}}:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَخُذْ أَرْبَعَةً مِّنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا }}﴾}}<ref> چهار پرنده برگزین و نزد خود پاره پاره گردان سپس هر پاره‌ای از آنها را بر کوهی نه! آنگاه آنان را فرا خوان تا شتابان نزد تو آیند؛ سوره بقره، آیه:۲۶۰.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
 ===اطاعت تشریعی===
-*اطاعت تشریعی فرمانبری ارادی از حکم و قانونی است که از ناحیه شخصِ برخوردار از حق تشریع و آمریت، اعتبار شده باشد. بدیهی است که این اطاعت در حوزه رفتار ارادی موجوداتی مختار، مانند انسان معنا می‌یابد و پذیرش آن در گرو نفی مسلک جبر و بر مبنای ارادی بودن اطاعت است که اطاعت و عصیان، ارزش یا ضد ارزش محسوب می‌شود. موارد اطاعت تشریعی به شرح زیر است<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>:
-#'''اطاعت از خداوند:''' بر اساس نگرش توحیدی در ربوبیت تشریعی، حق اطاعت بالاصاله، ویژه ذات ربوبی است و اطاعت از حکم و فرمان غیر خداوند اگر به فرمان و اذن الهی نباشد، به شرک در اطاعت منتهی می‌شود. شماری از آیات قرآن به اطاعت از خدا اشاره کرده و آن را لازم شمرده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ أَطِيعُواْ اللَّهَ }}﴾}}<ref> بگو از خداوند فرمان برید؛ سوره آل عمران، آیه:۳۲.</ref> امر به اطاعت از خداوند، در آیات یاد شده ارشادی است؛ نه مولوی و گرنه موجب تسلسل می‌شود، چون این عقل انسان است که او را به اطاعت از پروردگار وا می‌دارد و آیات {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَطِيعُواْ اللَّهَ }}﴾}} وی را به آن حکم عقلی ارشاد می‌کند<ref>دراسات فی ولایة الفقیه، ج‌۱، ص‌۶۴.</ref> یا می‌تواند تأکید حکم عقل‌ باشد<ref>التبیان، ج‌۲، ص‌۵۸۹.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-#'''اطاعت از [[پیامبر اسلام]]{{صل}}:''' در آیات فراوانی، اطاعت از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} در ردیف اطاعت از خدا، مطرح شده است؛ مانند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ أَطِيعُواْ اللَّهَ }}﴾}}<ref> بگو از خداوند فرمان برید؛ سوره آل عمران، آیه:۳۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید؛ سوره نساء، آیه:۵۹.</ref> با توجه به اینکه اطاعت از [[پیامبر]]{{صل}} به دستور خدا لازم شده است، اطاعت از وی اطاعت از خدا محسوب می‌شود<ref>جامع‌البیان، مج، ۴، ج‌۵، ص‌۲۴۲.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| مَّنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ }}﴾}}<ref> هر که از پیامبر فرمانبرداری کند بی‌گمان از خداوند فرمان برده است؛ سوره نساء، آیه:۸۰.</ref> نه تنها در زمین که در آسمانها نیز پیامبر واجب الاطاعه است و فرمانش را فرشتگان اطاعت می‌کنند، ازاین‌رو در شب معراج، فرشتگان به فرمان [[پیامبر]] درهای بهشت را گشودند<ref>کشف الاسرار، ج‌۱۰، ص‌۳۹۸.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ }}﴾}}<ref> آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه:۲۱.</ref> و چون شریعت محمدی{{صل}} تا قیامت پابرجاست، اطاعت از فرمانهای آن حضرت پس از وفات ایشان نیز واجب است<ref>مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۱۰۰.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-*آیات مربوط به اطاعت از [[رسول اکرم]]{{صل}}دو دسته است: در برخی از آنها کلمه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَطِيعُواْ}}﴾}} تکرار نشده {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}﴾}}<ref> خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد؛ سوره آل عمران، آیه:۳۳.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ غَرَّ هَؤُلاء دِينُهُمْ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ }}﴾}}<ref> و (یاد کن) آنگاه را که منافقان و بیماردلان می‌گفتند: اینان را دینشان فریفته است در حالی که هر کس بر خداوند توکّل کند بی‌گمان خداوند پیروزمندی فرزانه است؛ سوره انفال، آیه: ۴۹.</ref> و در برخی دیگر تکرار شده است؛ مانند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید؛ سوره نساء، آیه:۵۹.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ }}﴾}}<ref> بگو: از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید؛ سوره نور، آیه:۵۴.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ }}﴾}}<ref> و از خداوند فرمان برید و از پیامبر فرمانبرداری کنید؛ سوره تغابن، آیه:۱۲.</ref> در دسته نخست که {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَطِيعُواْ}}﴾}} تکرار نشده، می‌توان گفت معنای اطاعت از [[رسول]]، همان اطاعت از خداست؛ ولی در دسته دوم در باره وجه تکرار {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَطِيعُواْ}}﴾}} با آنکه به نصّ سوره نساء آیه ۸ اطاعت از [[رسول]]، همان اطاعت از خداست، مفسّران نظراتی متفاوت ارائه داده‌اند<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>:
-*الف. برای مبالغه است<ref>مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۹۹.</ref> و اطاعت [[پیامبر]]، مانند اطاعت از خداست<ref>التبیان، ج‌۲، ص‌۵۹۰.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-*ب. برای دفع توّهم کسی است که قائل به {{عربی|اندازه=150%|" حَسْبُنَا كِتَابُ‏ اللَّهِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} بوده و می‌پندارد پیروی از احکام [[پیامبر]] که در قرآن نیامده، واجب نیست<ref>مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۹۹.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-*ج. {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَطِيعُوا اللَّهَ}}﴾}} یعنی وجوب پیروی از کتاب الهی و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ}}﴾}} یعنی وجوب پیروی از سنّت نبوی<ref>جامع‌البیان، مج۴، ج۵، ص۲۰۳‌ـ‌۲۰۴؛ مجمع‌البیان، ج۳، ص‌۹۹‌ـ‌۱۰۰؛ التفسیر الکبیر، ج‌۱۰، ص۱۴۳.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-*د. مقصود آن است که اطاعت [[رسول]] هم باید به قصد اطاعت‌اللّه باشد<ref>التبیان، ج‌۲، ص‌۵۹۰.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-*هـ‌. شخصیت [[پیامبر اسلام]]{{صل}} دو حیثیت دارد: حیثیت تبلیغ وحی الهی و آگاه کردن مردم از معارف و احکام شریعت و تفصیل کلیات قرآن، و حیثیت زمامداری و ولایت او بر جامعه. زمامدار به اقتضای رهبری لازم است برای اداره جامعه و حفظ اساس نظام اسلامی، فرمان بدهد و مردم نیز به اطاعت از احکام حکومتی وی موظّف‌اند. اطاعت از این اوامر در حقیقت اطاعت خداست؛ ولی برای بیان لزوم اطاعت در این احکام، واژه اطاعت تکرار شده‌است<ref>المیزان، ج۴، ص‌۳۸۸؛ ج۹، ص‌۹۵، ۳۳۸؛ ج‌۱۸، ص‌۲۴۷.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-#'''اطاعت از اولی الامر:''' گروهی دیگر که در قرآن به اطاعت از آنان امر شده، اولی‌الامر هستند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید؛ سوره نساء، آیه:۵۹.</ref> مفسّران عامه اولی‌الامر را بر مصادیق گوناگونی مانند اصحاب‌ [[پیامبر]]، خلفای راشدین، اهل علم و فقه، فرماندهان جنگی، والیان و حاکمان و اهل حل‌و‌عقد تطبیق کرده‌اند<ref>جامع‌البیان، مج۴، ج۵، ص۲۰۴ـ۲۰۸؛ التفسیرالکبیر، ج‌۱۰، ص‌۱۴۴‌ـ‌۱۴۵.</ref>؛ امّا بیشتر مفسران شیعه، بر‌اساس مطلق و بی‌قید و شرط بودن امر به اطاعت از اولی‌الامر، لزوم عصمت اولی‌الامر را استفاده کرده و آن را بر [[امامان دوازده‌گانه]]{{عم}} تطبیق داده‌اند. این مطلب در روایات فراوان منقول از [[اهل بیت]]{{عم}} نیز تأکید شده است، چون وجوب اطاعت مطلق مانند اطاعت از خدا و رسول در صورتی پذیرفتنی است که فرد از خطا مصون باشد و هرگز به‌کار خطا و زشت فرمان ندهد و چنین ویژگی را در امیران یا عالمان نمی‌توان یافت، بنابراین، اولی‌الامر به امامان دوازده‌گانه اختصاص خواهد داشت <ref> مجمع‌البیان، ج‌۳، ص‌۱۰۰؛ نورالثقلین، ج‌۱، ص‌۴۹۷‌ـ‌۵۰۵؛ المیزان، ج‌۴، ص‌۳۸۸‌ـ‌۳۹۸، ۴۰۸‌ـ‌۴۱۲.</ref>. البته کسانی هم که اولی‌الامر را خصوص معصوم نمی‌دانند، بر این معنا تأکید می‌ورزند که اطاعت از امیران و رهبران سیاسی جامعه اطاعت مطلق نیست، بلکه تا زمانی است که فرمانروایی آنها بر اساس مصالح عمومی اجتماعی بوده و عصیان و تخطّی از اوامر الهی نباشد<ref>جامع البیان، مج‌۴، ج‌۵، ص‌۲۰۸.</ref> در روایات‌ نیز نقل شده که اطاعت، در معروف است و در فرمان به‌ معصیت روا نیست<ref>صحیح البخاری، ج‌۸، ص‌۱۳۴؛ صحیح مسلم، ج‌۶، ص‌۵۲۵‌ـ‌۵۲۶.</ref> از [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نقل شده است که [[امام]] حق باید بر اساس عدل حکمرانی کند و امانتدار باشد و در این صورت است که مردم باید از او فرمانبرداری کنند<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۱۰، ص‌۱۴۳؛ التحریر والتنویر، ج‌۵، ص‌۹۶.</ref>، پس نظام سیاسی حاکم بر جامعه در صورتی مشروعیت دارد و می‌تواند الزام سیاسی کند که در مقام اجرا و تنفیذ حکمِ نازل شده از سوی خداوند باشد و طبق قوانین شرعی حکم کند و چنانچه التزام سیاسی جامعه از نظام، موجب معصیت الهی باشد باید ترک گردد<ref>تفسیرالمنار، ج۵، ص۲۷۶‌ـ‌۲۷۷؛ ج‌۸، ص‌۳۰۸.</ref>"کسی که از مخلوق در معصیت الهی پیروی کند، دین ندارد"<ref>{{عربی|اندازه=120%|" لَا دِينَ‏ لِمَنْ‏ دَانَ‏ بِطَاعَةِ الْمَخْلُوقِ‏ فِي‏ مَعْصِيَةِ الْخَالِق‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ بحارالانوار، ج‌۷۰، ص‌۳۹۲.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-#'''اطاعت از [[پیامبران]]:''' خداوند به اطاعت از همه پیامبران فرمان داده است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ }}﴾}}<ref> و ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای آنکه به اذن خداوند از او فرمانبرداری کنند؛ سوره نساء، آیه:۶۴.</ref> و قرآن از پیامبرانی چون [[حضرت عیسی]]، [[حضرت نوح]]، [[حضرت هود]]، [[حضرت صالح]]، [[حضرت لوط]] و [[حضرت شعیب]]{{عم}} نقل می‌کند که پیام مشترک آنان برای قوم خود، امر به تقوای الهی و اطاعت از خویش بوده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُونِ }}﴾}}<ref> از خداوند پروا و از من فرمانبرداری کنید!؛ سوره آل عمران، آیه:۵۰.</ref> در پاره‌ای از موارد، پیش از بیان پیام بالا، جمله {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ }}﴾}}<ref> من برای شما پیامبری امینم؛ سوره شعراء، آیه: ۱۰۷.</ref> ذکر شده و نشان می‌دهد که پیامبران، چون رسول‌ الهی بوده و برای بر دوش‌گرفتن بار سنگین رسالت، امین هستند، همین امانتداری علّت لزوم اطاعت از ایشان است<ref>المیزان، ج‌۱۵، ص‌۲۹۶.</ref> و تکرار این پیام از سوی پیامبران اولواالعزم و غیر اولواالعزم گویای جوهره و فلسفه بعثت است؛ یعنی دعوت به اطاعت از کارهایی که مقرّب ثواب و مبعّد عقاب می‌شود و سعادت بشریّت را تأمین می‌کند. پیامبران، هرچند در برخی فروع جزئی شریعت، بر اثر مقتضیات زمانی گوناگون‌اند؛ ولی در پیام اطاعت هم آوا بودند<ref>المیزان، ج‌۱۵، ص‌۳۰۰.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
-#'''اطاعت از شوهر:''' فرمانبری زن از همسر خود در مسائل زناشویی، از مواردی است که خداوند بدان فرمان داده است. از [[رسول‌ خدا]]{{صل}} نقل است که "بهترین زنان، کسی است که وقتی به او فرمان دادی، از تو اطاعت کند". زنی که مخالفت کند و ناشزه شود، از پاره‌ای حقوق از جمله حق همخوابی محروم می‌گردد<ref>جامع البیان، مج‌۴، ج‌۵، ص‌۸۲‌ـ‌۹۹.</ref> و چنانچه از سرپیچی دست برداشت و مطیع گردید، شوهر حق ستم و آزار وی را ندارد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً }}﴾}}<ref> اگر فرمانبردار شما شدند دیگر به زیان آنان راهی مجویید؛ سوره نساء، آیه:۳۴.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/3/57.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص: ۵۲۷ - ۵۳۵]</ref>.
 ==آثار اطاعت از خدا و [[رسول]]==