تنزیه و تشبیه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قرآن کریم]] درباره خداوند از دو واژه [[تشبیه و تنزیه]] استفاده نکرده است؛ ولی این اصطلاح برگرفته از قرآن‌اند؛ زیرا دسته‌ای از [[آیات]] با تعابیری چون: {{متن قرآن|سُبْحَانَ}}؛ {{متن قرآن|تَعَالَى}}؛ {{متن قرآن|قُدُّوسُ}}؛ {{متن قرآن|سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا}}<ref>«پاکا و فرا برترا به برتری بزرگ که اوست از آنچه (آنان) می‌گویند» سوره اسراء، آیه ۴۳.</ref>؛ {{متن قرآن|سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ}}<ref>«پاکا که خداوند است از آنچه وصف می‌کنند» سوره مؤمنون، آیه ۹۱.</ref>؛ {{متن قرآن|هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ}}<ref>«اوست خداوندی که هیچ خدایی جز او نیست، فرمانفرمای بسیار پاک بی‌عیب» سوره حشر، آیه ۲۳.</ref>؛ {{متن قرآن|يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ}}<ref>«آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، خداوند را به پاکی می‌ستاید ، همان که فرمانفرمای بسیار پاک پیروزمند فرزانه است» سوره جمعه، آیه ۱.</ref>؛ {{متن قرآن|سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَصِفُونَ}}<ref> سوره انعام، آیه ۱۰۰.</ref> و... [[خدا]] را از هر گونه [[نقص]]، کمال محدود و اوصافی که [[مشرکان]] و دیگر انسان‌های محجوب و محدود برای او قائل‌اند دور دانسته‌اند و در عین حال دسته ای دیگر از [[آیات]] اوصافی را که برای [[انسان‌ها]] نیز به کار برده، برای وی [[اثبات]] کرده است؛ مانند [[قدرت]]: {{متن قرآن|وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«و او بر هر کاری تواناست» سوره مائده، آیه ۱۲۰.</ref>، [[علم]]: {{متن قرآن|وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>« و او به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۹.</ref>، [[اراده]]: {{متن قرآن|فَعَّالٌ لِمَا يُرِيدُ}}<ref>« هر کاری بخواهد می‌کند» سوره هود، آیه ۱۰۷.</ref>، [[سمع]]: {{متن قرآن|لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ}}<ref> سوره آل عمران، آیه ۱۸۱.</ref>، [[بصر]]: {{متن قرآن|وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ}}<ref>« خداوند به آنچه می‌کنند بیناست» سوره بقره، آیه ۹۶.</ref>، تکلّم: {{متن قرآن|وَكَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَكْلِيمًا}}<ref>« موسی با خداوند بی‌میانجی سخن گفت» سوره نساء، آیه ۱۶۴.</ref> و [[حیات]]: {{متن قرآن|اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ}}<ref>«خداوند است که هیچ خدایی جز آن زنده پایدار نیست» سوره بقره، آیه ۲۵۵.</ref>

[[اهل معرفت]] به اقتضای [[ادله عقلی]] و [[نقلی]] که [[تشبیه]] را [[نفی]] و [[تنزیه]] را ثابت می‌‌کنند بر این باورند که نه [[خداوند]] شبیه چیزی است و نه چیزی [[شبیه]] خداوند؛ ولی علم به خداوند مقتضی جمع بین تنزیه و تشبیه است و تنزیه صِرف و تشبیه صِرف خداوند، تحدید اوست،<ref>الفتوحات المکیه، ج ۳، ص۲۲۲؛ شرح فصوص الحکم، ص۴۹۸؛ علم الیقین، ج ۱، ص۷۴.</ref> زیرا تنزیه یا تنها از نقایص امکانی است یا از نقایصِ امکانی و [[کمالات انسانی]] هر دو و هر یک از این دو مستلزم تحدید و تقیید خداست، چون شخص تنزیه کننده، [[حق]] را از جمیع موجودات به طور مطلق ممتاز دانسته، [[ظهور]] وی را در بعضی از مراتب که مقتضی تنزیه‌اند، مانند [[عقول]] و مجردات، پذیرفته و در بعضی دیگر که مقتضی تشبیه‌اند، مانند حیات، علم، قدرت، سمع و بصر، [[انکار]] می‌‌کند، در حالی که همه موجودات، در ذات و وجود و [[کمالات]]، مظاهر حق‌اند و او در آنها ظاهر شده و برایشان تجلّی کرده است. او با همه است هرجا که باشند: {{متن قرآن|وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ}}<ref>« و هر جا باشید او با شماست » سوره حدید، آیه ۴.</ref>، بنابراین منزِّه صِرف، نسبت به واقع یا [[جاهل]] است یا عالم. در صورت نخست، [[جاهلانه]] [[حق]] را در بعضی از مراتب [[مقید]] ساخته و در صورت علمْ آنچه را که [[خدا]] و [[رسولان]] وی برحسب [[مقام]] جمع و تفصیل ثابت کرده‌اند [[نفی]] کرده است.