سیاست در لغت: تفاوت میان نسخه‌ها

# [[سرشت]] و [[طبیعت]]: «سُوس» به ضم سین به معنای خُلُق و طبیعت و سرشت است. گفته می‌شود [[فصاحت]] در سرشت او قرار دارد<ref>{{عربی|و السُّوسُ: الطبْع و الخُلُق و السَجِيَّة. يقال: الفصاحة من سُوسِه}}؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۰۸؛ محمد بن یعقوب فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۲، ص۳۲۳.</ref>. [[بدیهی]] است که این معنا در اینجا مورد نظر نیست؛ گرچه [[سیاست]] خوب آن است که [[فطریات]] اصلی [[مردم]] را تقویت کند.

# [[ریاست]]: سیاست از ماده «سوس» است. ابن‌منظور می‌نویسد: کلمه «سَوْس» به معنای ریاست است و گفته می‌شود «بر آنان ریاست کرد ریاستی» و زمانی که بر کسی ریاست شود، گفته می‌شود ریاست او را بر عهده گرفت. و {{عربی|سَاسَ الأَمْرَ}}<ref>{{عربی|و السَّوْسُ: الرِّياسَةُ، يقال ساسوهم سَوْساً، و إِذا رَأَّسُوه قيل: سَوَّسُوه و أَساسوه. و سَاس الأَمرَ سِياسةً: قام به}}؛ ا‌بن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۰۸.</ref> یعنی به کار [[حکومتی]] پرداخت. فیروزآبادی گوید: [[رعیت]] را سیاست کردم، یعنی به آنها [[امر و نهی]] کردم<ref>{{عربی|سُسْتُ الرعية سِيَاسَةً: أمرتها و نهيتها}}؛ محمد بن یعقوب فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۲، ص۳۲۳ (چ دار احیاء).</ref>. بدیهی است این امر و نهی وقتی است که شخص [[قدرت]] داشته باشد و مردم هم به آن [[دستورها]] عمل کنند. مصداق کامل این معنا از سیاست، [[حکومت‌داری]] و ریاست بر [[امور سیاسی]] - [[اجتماعی]] مردم است؛ اما گاهی ممکن است افراد [[مدیریت]] جمعی را بر عهده داشته باشند و به‌خوبی آنان را مدیریت کنند و جلو رسیدن [[آسیب‌های اجتماعی]] به آنان را بگیرند. [[حکومت و دولت]] دارای فعالیت‌های مختلف [[سیاسی]] است. گفته‌اند واژه سیاست در [[امور حکومتی]]، اجتماعی و [[امنیت جامعه]] به کار می‌رود و به دو قسم [[سیاست داخلی]] و [[سیاست خارجی]] تقسیم می‌شود<ref>علی‌آقا آقابخشی و مینو افشاری راد، فرهنگ علوم سیاسی، ص۵۱۵.</ref>.

# [[تربیت]] و [[اصلاح]]: سیاست در لغت به معنای [[تأدیب]] و تربیت<ref>{{عربی|فُلانٌ مُجَرَّبٌ، قد ساسَ و سِيسَ عَلَيْه، أَي: أَدَّبَ، و أَدِّبَ}}؛ محمد بن یعقوب فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۲، ص۳۲۳.</ref> هم آمده است. درواقع سیاست [[تدبیر]] اجتماعی و [[برنامه‌ریزی]] برای [[رشد]] و تربیت صحیح افراد [[جامعه]] است. آن را [[اقدام]] به کاری برای اصلاح آن دانسته‌اند<ref>{{عربی|وَ السِّيَاسَةُ: القِيامُ على الشيْ‏ءِ بما يُصْلِحُه}}؛ ابن‌اثیر جزری (مبارک)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج۲، ص۴۲۱؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۰۸؛ محمدمرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۸، ص۳۲۲؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۴، ص۷۸.</ref>. [[سیاست]] کاری است که [[سیاستمدار]] انجام می‌دهد و [[والی]] به سیاست امور [[رعیت]] می‌پردازد<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۰۸.</ref>. در تفاوت سیاست [[با تدبیر]] گفته شده که سیاست دقت در امور است که اصل آن از کلمه «سُوس، ساس» اشتقاق یافته که حشره‌ای در [[بدن]] حیوانات است و باعث [[آزار]] آنها می‌شود<ref>{{عربی|أن السياسة هي النظر في الدقيق من أمور السوس مشتقة من السوس هذا الحيوان المعروف}}؛ ابوهلال عسکری، الفروق فی اللغه، ص۱۸.</ref>. درواقع شخص با سیاستِ درست مانع آسیب‌دیدن [[جامعه]] می‌شود، همان‌گونه که با دقت ساس (حشره موذی) را دور می‌کند. سیاست [[تدبیر]] مستمر است و به تدبیر در یک کار سیاست گفته نمی‌شود؛ در نتیجه هر سیاستی تدبیر است، ولی هر تدبیری سیاست نیست و سیاست به جهت تداوم آن، به دقت نیاز دارد<ref>{{عربی|أن السياسة في التدبير المستمر و لا يقال للتدبير الواحد سياسة فكل سياسة تدبير و ليس كل تدبير سياسة، و السياسة أيضا في الدقيق من أمور المسوس}}؛ ابوهلال عسکری، الفروق فی اللغه، ص۱۸۶.</ref>. درواقع [[حاکم]] [[مردم]] را در جهت [[اسلام]] یا اهداف و برنامه‌های خاص و روش و [[عقیده]] خود [[حفظ]] و [[هدایت]] می‌کند و اگر فرمانی داد، [[تخلف]] از آن را نمی‌پذیرد. در [[فارسی]] سیاست به [[تنبیه]] هم معنا شده است. می‌گویند «او را سیاست و تنبیه کرد»<ref>محمد معین، فرهنگ فارسی، ج۲، ص۱۹۶۷.</ref>؛ چون از [[راه راست]] [[منحرف]] شده و به کار خلاف پرداخته، تنبیه شده است.  

# [[فیروزآبادی]] در کتاب القاموس المحیط در [[تبیین]] معنای [[سیاست]] می‌گوید: [[سیاست]] نمودم [[رعیت]] را [[سیاست]]ی یعنی [[رعیت]] را [[امر و نهی]] کردم و فلانی باتجربه است و [[سیاست]] کرده و [[سیاست]] شده است، یعنی: [[تربیت]] کرده یا [[تربیت]] شده است<ref>{{عربی|سُست الرعية سياسة أمرتها و نهيتها، و فلان مجرّب قد ساس، و سيس عليه اَدَّبَ و اُدِّب}}؛ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ذیل واژۀ «[[سیاست]]».</ref>.

# [[جوهری]] در [[صحاح]] در شرح واژۀ [[سیاست]] می‌گوید: [[سیاست]] نمودم [[رعیت]] را [[سیاست]]ی یا کسی به [[سیاست]] امور [[مردم]] واداشته شد، زمانی است که [[اختیار]] آنان را به دست بگیرد<ref>{{عربی|سُست الرعية سياسة، وسوِّس الرّجل أمور النّاس - علی ما لم يسمّ فاعله - إذا ملك أمرهم...}}</ref> ـ تا آنجا که می‌گوید: ـ و فلانی باتجربه است و [[سیاست]] کرده یا [[سیاست]] شده است، یعنی: [[فرمانروایی]] کرده یا بر او [[فرمانروایی]] شده است<ref>{{عربی| و فلان مجرّب قد ساس و سيس عليه، أي: أُمِّر و أُمِّر عليه}}؛ اسماعیل بن حماد الجوهری، صحاح اللغه، ذیل واژۀ «[[سیاست]]».</ref>.

# [[فیومی]] در المصباح المنیر در معنای واژۀ [[سیاست]] می‌گوید: [[زید]] به [[سیاست]] [[امر]] پرداخت یا و آن را [[سیاست]] کرد [[سیاست]]ی؛ یعنی: آن را [[تدبیر]] کرد و به امر آن [[قیام]] نمود<ref>{{عربی|سَاسَ زَيدٌ الْأَمْرَ: يسُوسُهُ سِياسَة دَبَّرَهُ و قَامَ بِأَمْرِهِ}}؛ احمد بن محمد بن علی فیومی، المصباح المنیر، ذیل واژۀ «[[سیاست]]».</ref>.

# [[ابن منظور]] در لسان العرب در این زمینه می‌گوید: سوس یعنی [[ریاست]]<ref>{{عربی|السَّوْس: الرياسة...}}</ref> ـ سپس می‌گوید: ـ امر را [[سیاست]] کرد [[سیاست]]ی؛ یعنی [[قیام]] به آن نمود و [[سیاست]] یعنی: کمر به [[سرپرستی]] چیزی بستن به وسیلۀ انجام آنچه موجب [[اصلاح]] آن می‌شود<ref>{{عربی|ساس الأمر سياسة: قام به؛ والسياسة: القيام علی الشيء بما يصلحه}}؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۶، ص۱۰۷؛ شبیه این مفاهیم در بسیاری از کتب لغت آمده است؛ از جمله: خلیل بن احمد الفراهیدی، کتاب العین، ج۷، ص۳۳۵.</ref>. «سیاست یعنی [[قیام]] بر چیزی بر آنچه [[صلاح]] آن چیز است، بنابراین اگر قیام بر [[اصلاح]] و [[اجرای عدالت]] و [[احقاق حق]] و ابطال [[باطل]] نباشد آن سیاست نیست بلکه [[نیرنگ]] است. بعد نتیجه می‌گیرد هر کس به کار [[مردم]] و [[اداره جامعه]] به روش خوب قیام کند بحق سیاست‌مدار است، و الا [[جبار]] و [[متکبر]] است»<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۲، ص۲۳۹.</ref>

# [[طریحی]] در مجمع البحرین در [[تبیین]] معنای [[سیاست]] ـ با توجه به کاربرد آن در زبان [[روایات]] ـ چنین می‌گوید: [[زید]] [[سیاست]] کرد [[سیاست]]ی؛ یعنی [[دستور]] داد و [[قیام]] به امر آن نمود<ref>{{عربی|ساس زيد سياسة أمر و قام بأمره}}.</ref>. همچنین می‌گوید: [[رعیت]] را [[سیاست]] کرد، از ریشۀ [[سیاست]] است به معنای پرداختن به آنچه موجب [[اصلاح]] چیزی می‌شود<ref>{{عربی|ساس بالرّعية من السياسة و هو القيام علی الشيء بما يصلحه}}.</ref> سپس به کاربری این واژه در [[روایات]] صادر شده از [[معصومین]]{{عم}} اشاره کرده می‌گوید: در [[وصف]] [[ائمه]] آمده است: شما [[سیاست]]‌کنندگان [[بندگان]] خدایید و یا در [[روایت]] آمده است: [[امام]] دانای به [[سیاست]] است؛ همچنین آمده است: سپس [[خدا]] واگذار نمود به [[پیامبر]] [[امر]] [[دین]] و [[امت]] را تا [[سیاست]] کند بندگانش را<ref>{{عربی|و في وصف الأئمة: أنتم ساسة العباد و فيه: الإمام عارف بالسياسة و فيه: ثم فوّض إلی النبي{{صل}} أمر الدّين و الأمّة ليسوس عباده كل ذلك من: سست الرعية سياسة: أمرتها و نهيتها. و في الخبر: كان بنو إسرائيل تسوسهم أنبياؤهم أي: تتولي أمرهم كالأمراء والولاة}}؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۴، ص۷.</ref>.<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱، ص۳۱-۴۲.</ref>

# [[فرهنگ]] [[انگلیسی]] [[آکسفورد]] در [[تبیین]] معنای واژۀ politics که معادل واژۀ [[سیاست]] است، چنین گفته است(ترجمه): [[سیاست]]: یعنی فعالیت‌های مربوط به به‌دست آوردن یا به‌کار گرفتن [[قدرت]] در [[زندگی اجتماعی]] و برخورداری از [[قدرت]] تصمیم‌گیری نافذ و مؤثر دربارۀ [[کشور]] یا جامعه.

# [[موریس دوورژه]] از [[فرهنگ]] لیتره<ref>Littre, م ۱۸۷۰انتشار:.</ref> [[نقل]] می‌کند که در تعریف [[سیاست]] چنین گفته است: علم [[فرمان]] راندن بر کشورها<ref>موریس دوورژه، اصول علم [[سیاست]]، ص۵۱.</ref> و از [[فرهنگ]] روبر<ref>Rober, م ۱۹۶۲ انتشار:.</ref> چنین [[نقل]] می‌کند: [[سیاست]]، یعنی فنّ و [[عمل]] [[فرمانروایی]] بر [[جوامع]] بشری<ref>موریس دوورژه، اصول علم [[سیاست]]، ص۵۱.</ref>. اینکه [[سیاست]] [[علم]] است یا فنّ، در اینجا مورد بحث ما نیست. آنچه مقصود ماست [[تبیین]] مفهوم [[سیاست]] است که بنا به [[نقل]] [[موریس دوورژه]] از دو [[فرهنگ]] فوق‌الذکر به معنای [[فرمانروایی]] و [[فرمان]] راندن بر کشورها و [[جوامع]] است. این معنا از [[سیاست]] موافق معنایی است که از منابع لغوی [[عربی]] و [[فارسی]] دربارۀ واژۀ [[سیاست]] [[نقل]] کردیم که [[سیاست]] را به معنای [[امر و نهی]] و [[حکمرانی]] و [[فرمانروایی]] [[تفسیر]] کرده‌اند.

# [[هارولد لاسْوِل]]<ref>Harold lasswell.</ref> ـ از [[دانشمندان]] معاصر [[علوم]] [[سیاسی]] ـ در تعریف [[علم]] [[سیاست]] چنین گفته است: علم [[سیاست]] به صورت یک [[نظام]] [[تجربی]]، عبارت از مطالعۀ چگونگی شکل‌ گرفتن [[قدرت]] و سهیم شدن در آن است و [[عمل]] [[سیاسی]]، عملی است که بر اساس [[قدرت]] انجام می‌گیرد<ref>رابرت دال، مترجم: حسین ظفریان، تجزیه و تحلیل [[سیاست]]، ص۷و۸.</ref>.

# [[رابرت أ. وال]]<ref>Robert A. Wall.</ref> می‌گوید: ارسطو و وبر و لاسول و تقریباً تمام دیگر [[دانشمندان]] [[علم]] [[سیاست]] توافق دارند [[روابط]] [[سیاسی]]، یعنی سلسله روابطی که شامل [[قدرت]]، [[حکومت]] یا [[اقتدار]] است<ref>رابرت دال، مترجم: حسین ظفریان، تجزیه و تحلیل [[سیاست]]، ص۸.</ref>. به نظر می‌رسد مقصود از [[قدرت]] و [[اقتدار]] و [[حکومت]] در این عبارت که محور مفهوم [[سیاست]] تلقّی شده و به [[دانشمندان]] [[علم]] [[سیاست]] نسبت داده شده، [[اقتدار]] و [[قدرت سیاسی]] است که همان [[امر و نهی]] و [[جایگاه]] [[برتر]] است که [[جایگاه]] [[امر و نهی]] و [[تدبیر]] و تنظیم [[شئون]] و [[روابط]] [[مردم]] است و لذا می‌توان این تلقی را از مفهوم [[سیاست]] نیز در راستای همان تفسیری از [[سیاست]] دانست که در عبارت [[اهل]] لغت آمده بود.