وحدت امت اسلامی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

اتّحاد در اصطلاح [[سیاسی]]، یگانه شدن دو یا چند [[کشور]] و پذیرش [[نظام سیاسی]]، نظامی و [[اقتصادی]] واحد است که درپی آن، به همه آنها یک [[امّت]] و کشور اطلاق شود<ref>المعجم‌الوسیط، ج۱، ص۱۰۱۷ "وحد"؛ دائرة‌المعارف بستانی، ج‌۲، ص‌۴۴۰.</ref>. در [[فلسفه]] و [[کلام]] از گونه‌های مختلف اتّحاد حقیقی و مجازی، [[سخن]] به‌میان آمده و درباره امکان یا [[امتناع]] هر یک، مباحثی طرح شده است. از ‌جمله مباحث قابل توجّه در فلسفه در این زمینه، بحث اتّحاد [[عاقل]] و معقول است که وجوهی در تبیین آن گفته شده است<ref>نهایة الحکمه، ص‌۲۹۸.</ref>.<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ اتحاد - نصیری (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲؛ [[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ اتحاد - کوشا (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>

اتحاد یکی از اصطلاحات کلیدی میدان معناشناختی واژگانی مانند: اتّفاق، [[وحدت]]، اعتصام، کافّه، [[حزب]]، امّه واحده و ضدِّ آن: تفرقه، [[تنازع]] با تعبیر {{متن قرآن|لَا تَفَرَّقُوا}} و {{متن قرآن|لَا تَنَازَعُوا}} است. این حوزه معناشناختی، طیف مفهومی گسترده‌ای را به وجود میآورد که می‌تواند شامل: [[اتحاد]] [[انبیاء]]، اتحاد [[اهل کتاب]]، اتحاد [[برادران یوسف]]، اتحاد [[پیروان ادیان]]، اتحاد [[جن]] و [[انس]]، اتحاد [[جوامع]] ابتدایی، اتحاد در [[جهاد]]، اتحاد [[فرزندان]] [[ابراهیم]]، اتحاد [[کافران]]، اتحاد [[مجاهدان]]، [[اتحاد مسلمانان]]، اتحاد [[مخالفان]] [[نوح]]، اتحاد [[منافقان]]، اتحاد [[یهود]]، اهمیت اتحاد، [[دعوت]] به اتحاد، عوامل اتحاد، محورهای اتحاد، منشأ اتحاد و موانع اتحاد بشود. و برای هر یک از این موضوعات [[آیه]] یا آیاتی را به عنوان [[شاهد]] میتوان نشان داد که به ده‌ها آیه می‌رسد<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ اتحاد - کوشا (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>.

#[[امّت]] واحده: {{متن قرآن|كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً}}<ref>«مردم (در آغاز) امّتی یگانه بودند» سوره بقره، آیه ۲۱۳.</ref>؛  

#[[اعتصام]] به [[حبل‌الله]]: {{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا}}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref>؛ واژه "[[اعتصام]]" از "عصم" به معنی چنگ زدن و در اصل به معنی [[امتناع]] از تفرقه است. "اعتصام" نقطه مقابل "تفرقه" بیانگر نقش و اهمیت [[تمسک]] [[مسلمان‌ها]] به [[حبل الهی]] است. راغب اصفهانی گفته است: {{عربی|"العصم"}} به معنی خودداری کردن و [[حفظ]] نمودن است. در [[صحاح]] نیز آمده است: [[عصمت]] به معنی منع است و [[حقیقت]] اعتصام نیز امتناع است. بنابراین لازمه امتناع از [[گناه]]، تمسّک و چنگ زدن به چیزی [[استوار]] است و چه چیزی راز "حبل الهی" است؟  

#کلمه [[سواء]]: {{متن قرآن|قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ}}<ref>«بگو: ای اهل کتاب! بیایید بر کلمه‌ای که میان ما و شما برابر است هم‌داستان شویم » سوره آل عمران، آیه ۶۴.</ref>، به‌صورت [[باورهای دینی]] مشترک که [[اهل‌کتاب]] نیز باید بدان ملتزم باشند؛  

#[[صراط مستقیم]]: {{متن قرآن|وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ}}<ref>«و (دیگر) این که این راه راست من است از آن پیروی کنید و از راه‌ها (ی دیگر) پیروی نکنید که شما را از راه او پراکنده گرداند» سوره انعام، آیه ۱۵۳.</ref> که یادکرد آن به‌صورت مفرد در برابر واژه "[[سبیل]]" که گاه به‌صورت جمع می‌آید و حکایت از [[وحدت]] و [[یک‌پارچگی]] [[راه]] [[مؤمنان]] دارد؛  

#تألیف میان [[دل‌ها]]: {{متن قرآن|وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ}}<ref>«و دل‌های آنان را با هم پیوستگی داد » سوره انفال، آیه ۶۳.</ref>؛  

#[[اخوّت]] و [[برادری]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان را آشتی دهید» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref>؛  

#{{متن قرآن|كَافَّةً}}: {{متن قرآن|قَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً}}<ref>«همگی با مشرکان جنگ کنید چنان که آنان همگی با شما جنگ می‌کنند » سوره توبه، آیه ۳۶.</ref> که بر اساس برخی [[تفاسیر]] که {{متن قرآن|كَافَّةً}} را صفت مؤمنان دانسته‌اند، به‌معنای [[همدلی]] و یکپارچگی آنان در [[پذیرش اسلام]] است؛  

#[[حزب الله]]: {{متن قرآن|وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.</ref>؛  

#[[اصلاح ذات‌البین]]: {{متن قرآن|وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ}}<ref>«میانه  خود را سازش دهید» سوره انفال، آیه ۱.</ref>؛  

#[[صله ارحام]]: {{متن قرآن|الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ}}<ref>«همان کسان که پیمان با خداوند را پس از بستن آن می‌شکنند و چیزی را که خداوند فرمان به پیوند آن داده است می‌گسلند و در زمین تباهی می‌ورزند، آنانند که زیانکارند» سوره بقره، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا}}<ref>«ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید و از (سرشت) او همسرش را پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیار (در جهان) پراکند و از خداوند- که با (سوگند بر نام) او، از هم درخواست می‌کنید- و از (بریدن پیوند) خویشان پروا کنید، بی‌گمان خداوند چشم بر شما دارد» سوره نساء، آیه ۱.</ref>؛  

#[[یار]] بودن [[مؤمنان]] با یکدیگر: {{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ}}<ref>«و مردان و زنان مؤمن، دوستان یکدیگرند» سوره توبه، آیه ۷۱.</ref>؛  

اگر به آیاتی که به نقطه مقابل [[اتّحاد]]، یعنی [[اختلاف]] و [[تفرقه]] پرداخته نگریسته شود، تصویری کاملاً شفّاف از نگاه [[قرآن]] به این مسأله به‌دست می‌آید<ref>[[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[ اتحاد - نصیری (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲؛ [[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ اتحاد - کوشا (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>.

[[قرآن کریم]] [[پیش‌بینی]] نموده که [[امت‌ها]] و [[مردم]] [[جهان]] پیوسته در امر [[دیانت]] در [[اختلاف]] خواهند بود مگر کسانی که مشمول [[رحمت الهی]] شوند و از اختلاف در امانند. بنابراین تصریح نموده که "[[رحمت خدا]]" را در "[[وحدت]]" باید جستجو کرد نه در اختلاف؛ {{متن قرآن|وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ * إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ}}<ref>"و اگر پروردگارت می‌خواست مردم را امّتی یگانه می‌کرد؛ و آنان هماره اختلاف می‌ورزند * جز کسانی که پروردگارت (بر آنان) بخشایش آورد" سوره هود، آیه ۱۱۸-۱۱۹.</ref>.<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[ اتحاد - کوشا (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>

از اینکه قرآن، [[اختلاف]] و تفرقه در [[دین]] را به [[بغی]] و [[ستم]] نسبت داده {{متن قرآن|كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«مردم (در آغاز) امّتی یگانه بودند، (آنگاه به اختلاف پرداختند) پس خداوند پیامبران را مژده‌آور و بیم‌دهنده برانگیخت و با آنان کتاب (آسمانی) را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه اختلاف داشتند داوری کند و در آن جز کسانی که به آنها کتاب داده بودند، اختلاف نورزیدند (آن هم) پس از آنکه برهان‌های روشن به آنان رسید (و) از سر افزونجویی که در میانشان بود؛ آنگاه خداوند به اراده خویش مؤمنان را در حقیقتی که در آن اختلاف داشتند رهنمون شد و خداوند هر که را بخواهد به راه راست رهنمایی می‌کند» سوره بقره، آیه ۲۱۳.</ref> و عامل [[دشمنی]] و کینه‌ورزی را [[شیطان]] معرّفی می‌کند: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ}}<ref>«شیطان، تنها بر آن است تا با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه افکند » سوره مائده، آیه ۹۱.</ref>، می‌توان برداشت کرد که اتّحاد و [[یگانگی]] [[انسان‌ها]] در دین، [[فطری]] است و این اختلاف است که به عامل برونی نیاز دارد. در این صورت، اتّحاد را باید با [[آفرینش انسان]] و پاگذاشتن او به این کره خاکی هم‌زاد دانست.

درباره اینکه مقصود از [[امّت]] واحده و یگانگی آنها چیست، میان مفسّران اختلاف چشم‌گیری وجود دارد. بسیاری آن را یگانگی بر دین واحد که [[ایمان حقیقی]] برگرفته از [[دین الهی]] است دانسته‌اند<ref> التفسیر الکبیر، ج‌۶، ص‌۱۳؛ کشف الاسرار، ج‌۱، ص۵۵۵‌ـ‌۵۵۶؛ جامع‌البیان، مج‌۲، ج‌۲، ص‌۴۵۵.</ref> و برخی دیگر، آنان را در تمسّک به [[شرایع]] [[عقلانی]] که اعتراف به وجود صانع و [[پرهیز]] از قبائح [[عقلی]] است یگانه شمرده‌اند<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۶، ص‌۱۴؛ تفسیر مراغی، ج‌۱، ص‌۱۲۲.</ref> و‌ گروهی از [[مفسّران]] نیز معتقدند آنان در [[اعتقاد]] و عمل به [[دین]] [[کفر]]، [[یگانگی]] و [[اتّحاد]] داشته‌اند<ref>کشف‌الاسرار، ج‌۱، ص‌۵۶۵؛ التفسیرالکبیر، ج‌۶، ص‌۱۳؛ تفسیر قرطبی، ج‌۳، ص‌۲۲.</ref>. برخی نیز یگانگی را به‌معنای فطرت‌های سالم و دست نخورده، هم‌زمان با [[زندگی ساده]] و نخستین [[انسان‌ها]] دانسته‌اند<ref> نمونه، ج‌۲، ص‌۹۵.</ref>. در‌میان این دیدگاه‌ها، یگانه دانستن انسان‌ها در‌ پذیرش کفر، درست نیست؛ زیرا افزون بر آنکه سِرشته شدن [[فطرت آدمی]] با کفر در آغازین روزهای [[حیات]] را درپی دارد و آن خلاف آموزه‌های [[قرآن]] است که [[توحید]] و [[خداشناسی]] را فطرت آدمی می‌شناسد: {{متن قرآن| فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا}}<ref>«بر همان سرشتی که خداوند مردم را بر آن آفریده است » سوره روم، آیه ۳۰.</ref>، [[مخالف]] ظاهر [[آیه]] است؛ زیرا آیه‌ {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ}}<ref>«و ما این کتاب را به سوی تو به درستی فرو فرستاده‌ایم که کتاب پیش از خود را راست می‌شمارد و نگاهبان بر آن است؛ پس میان آنان بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری کن و به جای آنچه از حق به تو رسیده است از خواسته‌های آنان پیروی مکن، ما به هر یک از شما شریعت و راهی داده‌ایم و اگر خداوند می‌خواست شما را امّتی یگانه می‌گردانید لیک (نگردانید) تا شما را در آنچه‌تان داده است بیازماید؛ پس در کارهای خیر بر یکدیگر پیشی گیرید، بازگشت همه شما به سوی خداوند است بنابراین شما را از آنچه در آن اختلاف می‌ورزیدید آگاه می‌گرداند» سوره مائده، آیه ۴۸.</ref> (مطابق با [[اراده تکوینی]] [[الهی]] در یک دست کردن [[مردم]]: {{متن قرآن|وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً}}<ref>«و اگر خداوند می‌خواست شما را امّتی یگانه می‌کرد » سوره نحل، آیه ۹۳.</ref> در [[مقام]] [[تمجید]] و [[ستایش]] این اتّحاد و یگانگی است. دیگر آنکه لازم می‌آید [[خداوند]] انسان‌ها را در این دوره به نسبت طولانی، در حالت کفر و بدون [[هدایت]] [[پیامبران]]{{ع}} رها کرده باشد که با آیه {{متن قرآن|وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ}}<ref>« هیچ امتی نیست مگر میان آنان بیم‌دهنده‌ای بوده است» سوره فاطر، آیه ۲۴.</ref> ناسازگار است و اگر قرار بود پیامبران{{ع}} برانگیخته شوند، باید در این دوره که بر [[باطل]] اتّفاق است، انجام می‌پذیرفت<ref>التفسیر الکبیر، ج‌۶، ص‌۱۲.</ref>.  

#[[پرونده:000053.jpg|22px]] [[علی نصیری|نصیری]] و [[عبدالصمد مجدی|مجدی]]، [[اذیت - نصیری و مجدی (مقاله)|مقاله «اتحاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۲''']]