ثار الله در معارف و سیره حسینی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

یکی از [[القاب]] [[سیدالشهداء]]{{ع}} که در [[زیارت‌نامه]] خطاب به آن حضرت گفته می‌شود "ثارالله است، یعنی [[خون خدا]]. در [[زیارت عاشورا]] آمده است: {{متن حدیث|السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ثَارَ اللَّهِ وَ ابْنَ ثَارِهِ}}؛ این تعبیر، در زیارت‌های دیگر نیز، از جمله [[زیارت]] مخصوص [[امام حسین]]{{ع}} در اوّل [[رجب]] و نیمه [[رجب]] و [[شعبان]] و [[زیارت]] [[امام حسین]]{{ع}} در روز [[عرفه]] آمده است<ref>مفاتیح الجنان.</ref>. در زیاراتی هم که [[امام صادق]]{{ع}} به عطیّه آموخت، آمده است: {{متن حدیث|وَ أَنَّكَ ثَارُ الله فِي الْأَرْضِ مِنَ الدَّمِ الَّذِي لاَ يُدْرَكُ ثَارُهُ مِنَ الْأَرْضِ إِلاَّ بِأَوْلِيَائِكَ}}<ref>بحار الأنوار، ج۹۸، ص۱۴۸، ۱۶۸، و ۱۸۰.</ref>. شدّت [[هم‌بستگی]] و پیوند [[سید الشهدا]] با [[خدا]] به نحوی است که شهادتش همچون ریخته شدن خونی از [[قبیله]] [[خدا]] می‌ماند که جز با [[انتقام‌گیری]] و [[خون‌خواهی]] [[اولیاء]] [[خدا]]، تقاصّ نخواهد شد. [[القاب]] دیگری نیز مانند "قتیل الله" و "وتر الله" در [[زیارتنامه]] است که گویای همین نکته است.

عنوان [[مقدس]] "[[ثار الله]]"، در [[ادبیات]] شعری و مرثیه، همچنین در زمینه کارهای خطاطی، نقاشی، طراحی و پوستر هم جای خاصّی داشته و منبع [[الهام]] بخش برای هنرمندان مکتبی بوده است. حتّی هنرمندان قالی باف هم از آن بهره و [[فیض]] برده‌اند. قالی "[[ثار الله]]"، اثر برجسته استاد "سید جعفر رشتیان، نمونه‌ای از آن است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۱۳۴.</ref>.

== معنای [[اجتماعی]] [[خون]] ==

خون در [[زندگی]] قبیله‌ای [[عرب]]، اندکی پیش از اسلام، مسئله‌ای اجتماعی بود و با [[کرامت]] تمامی [[قبیله]]، بر [[ضد]] تمام قبیله‌ای که [[دشمنی]] و [[خصومت]] ورزیده بود، پیوند داشت. هرگاه فردی از یک قبیله، بر فردی از قبیله دیگر [[ستم]] روا می‌داشت، این خونی که در میان بود، تنها به اولیای مقتول و [[قاتل]] اختصاص نداشت، بلکه قبیله‌ای که بر او ستم رفته بود، صاحب خون به شمار می‌آمد و قبیله‌ای که [[ستمکار]] به آن تعلق داشت، [[مسئولیت]] خون را بر عهده می‌گرفت، نه فقط شخص ستمکار. همچنین هر فرد قبیله، نخست این [[حق]] را به خویش می‌داد که از یکایک افراد قبیله دوم [[انتقام]] بگیرد، اگر چه انتقام گیرنده با مقتول رابطه دوری داشت و فردی هم که از او انتقام گرفته می‌شد، با قاتل رابطه دوری داشت.

راز این اهتمام و تعمیم در مسئله خون، آن بود که قبیله [[عربی]]، خون را حقی همگانی به شمار می‌آورد و بر همگان بایسته می‌ساخت تا برای [[حمایت]] از خون‌های خویش و انتقام ستاندن از قاتل یا قبیله‌ای که قاتل را [[پناه]] داده، از او [[پشتیبانی]] می‌کند، دست به کار شوند؛ زیرا خون از آن قبیله بود نه فرد و [[دفاع]] از خون نیز بر گردن قبیله بود و مسئله‌ای فردی به حساب نمی‌آمد.

تصوری این چنین از مسئله خون، تا حدی مورد پذیرش [[اسلام]] است، اگرچه [[آیین اسلام]] در مسئله دفاع و حمایت از خون و انتقام گرفتن از قاتل، [[اختلاف]] بسیاری با [[قوانین]] انتقام‌گیری در [[جاهلیت]] دارد. از نگاه اسلام، خون مسئله‌ای همگانی است و تنها به مقتول اختصاص ندارد. [[قرآن کریم]] درباره نخستین ستم [[تاریخ]] [[بشر]] بر روی [[زمین]] که [[قابیل]] بر ضد برادرش [[هابیل]] روا داشت می‌فرماید: {{متن قرآن|مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ}}<ref>«به همین روی بر بنی اسرائیل مقرر داشتیم که هرکس تنی را -جز به قصاص یا به کیفر تبهکاری در روی زمین- بکشد چنان است که تمام مردم را کشته است و هر که آن را زنده بدارد چنان است که همه مردم را زنده داشته است؛ و بی‌گمان پیامبران ما برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردند آنگاه بسیاری از ایشان از آن پس، در زمین گزافکارند» سوره مائده، آیه ۳۲.</ref>.

 

بنابراین، [[خداوند متعال]] به اولیای خونی که به ناحق ریخته شده است این [[اختیار]] را بخشیده است که از [[ستمگر]] انتقام بگیرند و او را قصاص نمایند به شرطی که آنان در [[قتل]] [[زیاده‌روی]] نکنند و پای را از حدود [[خدای تعالی]] فراتر ننهند. [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَى بِالْأُنْثَى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! قصاص کشتگان بر شما مقرّر شده است: آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده و زن در برابر زن، و اگر به کسی از جانب برادر (دینی)‌اش (یعنی ولیّ دم) گذشتی شود، (بر ولیّ دم است) که شایسته پیگیری کند و (بر قاتل است که) خون‌بها را به نیکی به او بپردازد، این آسانگیری و بخشایشی از سوی پروردگار شماست و هر که پس از آن از اندازه درگذرد عذابی دردناک خواهد داشت» سوره بقره، آیه ۱۷۸.</ref>.

 

بنابراین، هر خونی که به ناحق بر روی [[زمین]] ریخته شود، انتقامی دارد و ولی دم [[حق]] دارد [[مجازات]] [[ستمکار]] را در برابر جنایتی که مرتکب شده است مطالبه کند. [[اسلام]] کار را بر عهده ولی دم قرار داده است تا او [[انتقام]] [[خون]] مقتول را بگیرد و اگر مقتول ولی نداشت، [[ولی امر]] این کار را به انجام می‌رساند<ref>[[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[بر آستان عاشورا ج۱ (کتاب)|بر آستان عاشورا]]، ج۱، ص ۲۸۹.</ref>.

 

در [[زیارت امام حسین]]{{ع}} جمله‌ای شگفت می‌خوانیم که دربردارنده فهمی والا از [[مبارزه]]، [[تاریخ]] و [[جامعه]] است و [[آدمی]] را به درنگی دراز برای [[تفکر]] وامی‌دارد: {{متن حدیث|لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْكَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً ظَلَمَتْكَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذَلِكَ فَرَضِيَتْ بِهِ‌}}<ref>«خدا لعنت کند مردمی را که تو را کشتند و خدا لعنت کند مردمی را که برتو ستم روا داشتند و خدا لعنت کند مردمی را که این را شنیدند و بدان راضی شدند».</ref>.

 

بنابراین، [[انتقام]] به دست‌هایی اختصاص نخواهد داشت که مستقیماً [[جنایت]] را مرتکب شده‌اند؛ بلکه تمامی کسانی را که به این کار راضی بوده‌اند، شامل می‌شود. [[مردم]] را در اموری از این دست ـ که به [[عقیده]] و [[جهاد]] مربوط می‌شود ـ [[حب]] و [[بغض]]، [[دوستی]] و [[بیزاری]] و [[خشنودی]] و [[خشم]]، در کنار هم گرد می‌آورد یا از همدیگر پراکنده می‌سازد.

 

== [[ثارالله]] ==

 

== جایگاه انتقام در [[جدال]] [[فرهنگی]] توحید و [[شرک]] ==

اینک اندکی در عبارت «ثأر» درنگ می‌کنیم تا ببینیم چرا این خون، و نه خون‌های دیگر، «[[ثارالله]]» است. مراد از «ثأر» در اینجا [[قصاص]] نیست؛ زیرا قصاص قانونی عمومی برای تمام کسانی است که به ناحق کشته می‌شوند، اگر اولیای دم آن را بخواهند و این اختصاص به شهید ندارد. مراد از آن، پیگرد [[قاتل]] و [[ستمگر]] در [[آخرت]] هم نیست؛ زیرا این نیز حکمی عمومی است و خاص گونه‌ای ویژه از دشمنی و ستم نیست؛ پس ناگزیر باید «ثأر» در اینجا معنایی دیگر غیر معنای آشنا برای [[مردم]] داشته باشد؛ چراکه انتقام گیرنده «[[ثائر]]» در اینجا خداست و اوست که این کار را بر عهده می‌گیرد، پس اگر چنین باشد، معنای «ثأر» چه می‌تواند باشد؟ و [[خدای تعالی]] چگونه مطالبه [[خون]] این دو [[شهید]]، یعنی {{متن حدیث|ثَارَ اللَّهِ وَ ابْنَ ثَارِهِ}} را بر عهده می‌گیرد؟ و مراد از عبارت {{متن حدیث|ثَارَ اللَّهِ‌}} که در این [[زیارت]] آمده است، چیست؟

 

[[جدال]] در اینجا، جدالی شخصی نیست که [[انتقام]] از شخص ـ همان‌گونه که در [[خون‌ها]] و انتقام‌ها معمولاً چنین است ـ گرفته شود؛ بلکه جدال، جدالی [[فرهنگی]] است و بر این اساس، انتقام، انتقامی فرهنگی و مکتبی است و از خطی گرفته می‌شود که می‌خواهد خط [[رسالت]] و [[مکتب]] را زیان رساند.

 

 

بر این اساس، همان‌گونه که با اجرای [[کیفر]] متناسب با [[جرم]]، از شخص [[مجرم]] انتقام گرفته می‌شود، براندازی ستمگر و [[جنایتکار]] و بی‌اثرساختن نقش او بر روی زمین و طرفداری از رسالت و [[یاری رساندن]] و کمک کردن و [[پشتیبانی]] از آن، نیز انتقام از ستمگر و [[خون‌خواهی]] برای شهید به شمار می‌آید و کسی که برای [[شهیدان]] [[خانواده]] [[توحید]] ابراهیمی خون‌خواهی می‌کند و انتقام از [[ستمگران]] و [[جنایتکاران]] را بر عهده می‌گیرد و شهیدان را به [[پیروزی]] می‌رساند، همان خدای تعالی است و اوست که ولی دم و [[انتقام]] گیرنده است<ref>[[محمد مهدی آصفی|آصفی، محمد مهدی]]، [[بر آستان عاشورا ج۱ (کتاب)|بر آستان عاشورا]]، ج۱، ص ۲۹۵.</ref>.