احمد بن حسن قطان: تفاوت میان نسخه‌ها

[[احمد بن الحسن القطان]]<ref>ر. ک: رجال الطوسی، ص۴۱۱، ش۵۹۵۷؛ منتهی المقال، ج۱، ص۲۴۷، ش۱۳۲؛ طرائف المقال، ج۱، ص۱۵۵، ش۷۶۶؛ تنقیح المقال، ج۶، ص۸، ش۹۰۳؛ اعیان الشیعة، ج۳، ص۹۵، ش۳۳۰؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۸۷، ش۸۴۵؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۹۳، ش۵۱۱؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۴۳۰، ش۳۳۶.</ref> در سند چهار [[روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]]<ref>ر. ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۷۹، ص۲۷۳؛ ج۱۱، ص۱۵۸؛ ص۱۷۱، ج۱۳، ص۲۹۸.</ref>، به نقل از کتب [[علل الشرائع]]، [[عیون أخبار الرضا]]{{ع}}، [[خصال]] و [[توحید]] [[شیخ صدوق]] نقل شده است؛ از جمله:

نام راوی در [[کتب رجالی]] قدما ذکر نشده است و در [[اسناد روایات]] [[کتب اربعه]] نیز قرار نگرفته است، ولی [[شیخ صدوق]] [[روایات]] بسیار فراوانی از وی با همین عنوان، و با عنوان {{عربی|"احمد بن الحسن القطان المعروف بأبي علي بن عبدربه (عبدويه) العدل"}}<ref>الأمالی (صدوق)، ص۵۶۶، ح۵.</ref> نقل کرده است؛ چنان که در بعضی اسناد با [[وصف]] «الرازی» آمده است، از آن جهت که [[اهل]] [[ری]] بوده است<ref>ر. ک: کمال الدین، ج۱، ص۶۷؛ ج۲، ص۵۳۲، ح۱؛ و....</ref>.

یادآوری می‌گردد که نام راوی در بعضی اسناد «احمد بن الحسین»<ref>ر. ک: الأمالی (صدوق)، ص۱۳۶، ح۵.</ref> و «ابوعلی احمد بن ابی الحسن»<ref>ر. ک: عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۴۸، ح۱۰.</ref> و نیز با [[کنیه]] «أبوسعید»<ref>ر. ک: دلائل الإمامة، ص۴.</ref> ثبت شده است که [[مصحف]] است، چنان که بعضی بزرگان به آن اشاره کردند<ref>ر. ک: معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۹۲، ش۵۰۹؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۸۸، ش۸۴۵.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۸۱.</ref>

از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] راوی گزارشی نرسیده است، ولی از بعضی اسناد استفاده می‌شود که وی در سال ۳۰۲ ق<ref>{{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيٍّ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو زَيْدٍ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ خَلَفِ بْنِ يَزِيدَ الْمَرْوَزِيُّ بِالرَّيِّ فِي شَهْرِ رَبِيعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ اثْنَتَيْنِ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ قَالَ:...}}؛ کمال الدین، ص۲۷۰، ح۱۶.</ref> زنده بوده است و از جهت طبقه، از [[راویان]] طبقه نهم محسوب می‌گردد که از ملاحظه استادان و شاگردانش معلوم می‌شود؛ زیرا از جمله اساتید وی [[احمد بن محمد بن سعید کوفی]]، معروف به [[ابن عقده]] است که از طبقه هشتم به شمار می‌رود <ref>ر. ک: الموسوعة الرجالیة، ج۴، ص۵۵.</ref>، و در سال ۳۳۳ ق وفات یافته است<ref>ر. ک: رجال النجاشی، ص۹۴، ش۲۳۳.</ref>؛ و از جمله شاگردانش، شیخ صدوق است که روایات فراوانی از ایشان نقل کرده است و در سال ۳۸۱ ق وفات کرده و از طبقه دهم شمرده می‌شود<ref>ر. ک: الموسوعة الرجالیة، ج۷، ص۹۴۶.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۸۲.</ref>

# عبارت [[شیخ صدوق]] که از ایشان به {{عربی|"شیخ لأهل الحدیث"}} تعبیر کرده است.

# [[وصف]] ایشان به [[العدل]] در عبارت شیخ صدوق: {{عربی|"أحمد بن الحسن القطان المعروف بأبي علي بن عبد ربه (عبدويه) العدل"}}<ref>الأمالی (صدوق)، ص۵۶۶، ح۵.</ref>.

# عبارت شیخ صدوق در [[کمال الدین]]: {{عربی|"نقل مخالفونا من أصحاب الحديث نقلاً مستفيضاً من حديث عبدالله بن مسعود ما حدثنا به احمد بن الحسن القطان"}}<ref>کمال الدین، ج۱، ص۶۷.</ref>.

در مقابل، بعضی [[رجالیان]] به قرینه ترحم و ترضی شیخ صدوق به امامی بودن [[راوی]] نظر دادند <ref>ر. ک: تنقیح المقال، ج۶، ص۱۴، ش۹۰۳.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۸۳-۱۸۴.</ref>

# تعبیر «العدل» و یا «شیخ الحدیث» از جمله اصطلاحاتی است که در [[کتب رجالی]] [[عامه]] رایج است که در معرفی و وصف روات به کار برده می‌شود.

# عبارت شیخ صدوق در کمال الدین {{عربی|"وقد نقل مخالفونا من أصحاب الحدیث"}} بر عامی بودن [[احمد بن الحسن القطان]] [[صراحت]] دارد؛ زیرا تمام [[راویان حدیث]] {{عربی|إثنی عشر خلیفة}} که شیخ صدوق نقل کرده، عامی هستند و شرح حال آنها در کتب رجالی [[اهل سنت]] ذکر شده است که عبارتند از:

# احمد بن الحسن القطان؛

# [[ابویزید محمد بن یحیی بن خلف بن یزید مروزی]]: {{عربی|"أبی یزید محمد بن یحیی بن خالد المهرماهانی عن إبن راهویه"}}<ref>إکمال الکمال، ج۱، ص۵۳۴.</ref>؛ {{عربی|"المیرماهانی؛... سمع من إسحاق بن راهویه تفسیره}}<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۱۴، ص۵۳۱، ش۳۰۵.</ref>.

# [[اسحاق بن ابراهیم حنظلی]]: {{عربی|"اسحاق بن إبراهیم بن مخلد بن إبراهیم بن مطر الحنظلی، أبویعقوب المروزی المعروف بابن راهویه"}}<ref>تهذیب الکمال، ج۲، ص۳۷۳، ش۳۳۲.</ref>.

# [[یحیی بن یحیی]]: {{عربی|"یحیی بن یحیی بن بکر بن عبدالرحمن... أبوزکریا التمیمی المنقری النیسابوری... و روی عن... و هشیم؟... وعنه... و إسحاق بن رهویه"}}<ref>تاریخ الإسلام، ج۱۶، ص۴۵۹ - ۴۶۰، ش۴.</ref>.

# هشام<ref>مصحف هشیم است.</ref>: {{عربی|"هشیم بن بشیر بن القاسم بن دینار السلمی؛ أبومعاویة... و قیل أبومعاویة بن بشیر... ؛ روی عن... و مجالد بن سعید... ؛ روی عنه... و یحیی بن یحیی النیشابوری"}}<ref>تهذیب الکمال، ج۳۰، ص۲۷۲ - ۲۷۷، ش۶۵۹۵.</ref>.

# مجالد: {{عربی|"مجالد بن سعید بن عمیر بن بسطام؛ روی عن... وعامر الشعبی... ؛ روی عنه... و هشیم بن بشیر"}}<ref>تهذیب الکمال، ج۲۷، ص۲۱۹ - ۲۲۱، ش۵۷۸۰.</ref>.

# الشعبی: {{عربی|"عامر بن شراحیل؛... الشعبی أبوعمرو الکوفی... روی عن... و مسروق بن الأجدع... ؛ روی عنه... و مجالد بن سعید"}}<ref>همان، ج۱۴، ص۲۸ - ۳۳، ش۳۰۴۲.</ref>.

# [[مسروق]]: {{عربی|"مسروق بن الأجدع الهمدانی الوادعی؛ أبوعائشة الکوفی... ، روی عن... و عبدالله بن مسعود.. ؛ روی عنه... وعامر الشعبی"}}<ref>همان، ج۲۷، ص۴۵۱ - ۴۵۳، ش۵۹۰۲.</ref>.

۱. ترحم و ترضی شیخ صدوق:  

[[احمد بن حسن قطان]] از جمله کسانی است که در موارد بسیار، در سلسله سند [[روایات]] [[شیخ صدوق]] به عنوان شیخ و استاد، با دو عبارت مذکور، همراه گشته<ref>مانند: {{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَيْثَمِ الْعِجْلِيُّ وَ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ... وَ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا...}}؛ التوحید، ص۴۰۶، ح۵. {{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا...}}؛ الأمالی (صدوق)، ص۴۶۵، ح۴. و نیز ر. ک: الأمالی (صدوق)، ص۵۵۳، ح۸، ص۵۸۴، ح۱؛ الخصال، ص۲۴۴، ح۹۹؛ ص۴۳۰، ح۱۰.</ref>، و این از موقعیت خاص این استاد نزد شاگردش شیخ صدوق حکایت دارد، و می‌شود آن را نوعی [[مدح]] برای [[راوی]] به حساب آورد.

۲. کثرت [[روایت]]:

بر این اساس، تعبیر [[کثیر الروایة]] یا [[کثیر الحدیث]]، برای تعریف از راوی و بیان [[اشتغال]] زیاد او به فرا گرفتن و [[حفظ]] و [[نقل روایات]] و نشان دادن جایگاه بلند [[حدیثی]] شخص راوی، در [[کتب رجالی]] ما به کار گرفته شده است؛ مانند [[محمد بن یحیی عطار]]<ref>ر. ک: رجال الطوسی، ص۴۳۹، ش۶۲۷۴.</ref>، [[احمد بن ادریس اشعری]]، [[محمد بن همام اسکافی]]<ref>ر. ک: رجال النجاشی، ص۹۲، ش۲۲۸ و ۳۷۹، ش۱۰۳۲.</ref> و....

صاحب [[مسند الشیعة (کتاب)|مسند الشیعة]] درباره [[سهل بن زیاد]] که بعضی‌ها وی را [[تضعیف]] کردند، نوشته است: {{عربی|"و ضعفها (أي الرواية) بسهل (أي سهل بن زياد)... ؛ سهل، مع أن سهلاً كثیر الرواية عنهم، و قالوا: إعرفوا منازل الرجال علی قدر روايتهم عنا}}<ref>مستند الشیعة، ج۱۰، ص۴۵۴.</ref>.

و [[احمد بن حسن القطان]] را می‌‌توان از [[راویان]] [[کثیر الروایة]] به حساب آورد؛ زیرا در میان راویانی که با عنوان کثیر الروایة یا [[کثیر الحدیث]] معرفی شده‌اند، کسانی هستند که تعداد [[روایات]] موجود آنها در [[کتب حدیثی]]، کمتر از روایات [[احمد بن حسن قطان]] است؛ مانند: [[حسن بن خرزاذ]]، [[حسن بن مَتِّیل]]<ref>رجال النجاشی، ص۴۴، ش۸۷ و ۴۹، ش۱۰۳.</ref>، [[ابراهیم بن نصیر]]<ref>رجال الطوسی، ص۴۰۷، ش۵۹۳۳.</ref> و... ؛ از این رو، اتصاف حسن بن قطان به صفت کثیر الروایة یا کثیر الحدیث، صحیح و منطبق با واقع است و می‌تواند از قرائن [[مدح]] وی شمرده شود.

۳. تعبیر شیخ [[اهل حدیث]]:

# [[وحدت]] در [[کنیه]] ([[أبوعلی]]): شیخ صدوق در بعضی اسناد، احمد بن الحسن القطان را مکنی به «بوعلی» کرده و نوشته است: {{عربی|"أحمد بن الحسن القطان المعروف بأبي علي}}؛ و [[شیخ طوسی]] هم درباره «احمد بن حسن رازی» نوشته است: {{عربی|"يكنى أباعلى"}}.

# [[وحدت]] در [[وصف]] (الرازی): شیخ طوسی نوشته است: أحمد بن الحسن الرازی<ref>رجال الطوسی، ص۴۱۱، ش۵۹۵۷.</ref>؛ و [[شیخ صدوق]] نوشته است: أحمد بن الحسن القطان المعروف بأبی علی... الرازی<ref>کمال الدین، ج۱، ص۶۷.</ref>؛ و در جای دیگر گفته است: {{عربی|"کان شیخاً لأصحاب الحدیث ببلد الری"}}<ref>کمال الدین، ج۲، ص۵۳۲، ح۱.</ref>.

# وحدت در طبقه (طبقه نهم): [[هارون بن موسی تلعکبری]] که در سال ۳۸۵ ق [[وفات]] کرده است، از احمد بن الحسن الرازی [[روایت]] می‌کند و از وی اجازه [[نقل حدیث]] دارد؛ چنان که شیخ [[صدوق]] که در سال ۳۸۱ ق وفات کرده، از [[احمد بن الحسن القطان]] روایت می‌کند.

علاوه بر آن‌که شیخ طوسی واژه خاصی را درباره‌اش به کار برده است و [[علامه مجلسی]]، این ویژگی را [[مدح]] تلقی کرده و راوی را به سبب آن [[ممدوح]] شمرده است<ref>ر. ک: الفوائد الحائریة (بهبهانی)، ص۲۲۶.</ref>؛ گرچه [[وحید بهبهانی]] [[معتقد]] است کلمه خاصی در مقابل کلمه عامی است و بر [[شیعی]] بودن راوی دلالت دارد، نه بر [[مدح راوی]]<ref>ر. ک: الفوائد الرجالیة (بهبهانی)، ص۳۶.</ref>. بزرگان دیگری مانند [[کلباسی]]<ref>ر. ک: الرسائل الرجالیة (کلباسی)، ج۱، ص۵۳ - ۵۴.</ref>، [[خاقانی]]<ref>ر. ک: رجال الخاقانی، ص۳۲۹.</ref> و [[سید امین]]<ref>ر. ک: أعیان الشیعة، ج۲، ص۴۹۴.</ref> احتمال مذکور را بجا دانسته و کلمه خاصی را در مقابل کلمه عامی قرار داده‌اند و معتقدند همان طور که لفظ عامی در مصادر رجالی [[شیعه]]، به [[راویان]] [[سنی]] گفته شده، تعبیر خاصی نیز به راویان [[شیعی]] اطلاق می‌گردد.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۱۹۱-۱۹۲.</ref>

# [[شیخ طوسی]] در ترجمه [[محمد بن مسعود عیاشی]] می‌نویسد: {{عربی|"كان له مجلس للخاص و مجلس للعام"}}<ref>رجال الطوسی، ص۴۴۰، ش۶۲۸۲.</ref> در این عبارت، [[تقابل]] دو کلمه خاص و عام، نشان دهنده تقابل معنایی بین آن دو نیز هست. با توجه به موقعیت خاص [[عیاشی]] و اعتبار او نزد شیعه و سنی، مقصود از خاص، گروه [[شیعیان]] و منظور از عام، [[اهل سنت]] خواهد بود. بنابراین، بین خاص و خاصی فرقی وجود ندارد، همان‌گونه که بین عام و عامی فرقی نخواهد بود. علاوه بر این، عبارت شیخ طوسی، به نقل از [[سید تفرشی]]<ref>نقد الرجال، ج۴، ص۳۲۲، ش۵۰۷۳.</ref> و کلباسی<ref>الرسائل الرجالیة (کلباسی)، ج۱، ص۵۴.</ref> چنین است: {{عربی|"كان له مجلس للخاصي و مجلس للعامي"}}.

# [[ابن ندیم]] در فهرست خود هنگام ترجمه [[ابن ابی الثلج]] می‌نویسد: {{عربی|"خاصي عامي و التشيع أغلب عليه}}<ref>الفهرست (إبن ندیم)، ص۲۸۹.</ref>؛ و از جمله معطوف فهمیده می‌شود که مقصود از خاصی، مطلق شیعه بودن است. و نیز در ترجمه [[فضل بن شاذان]] رازی می‌نویسد: {{عربی|"هو خاصي عامي، الشيعة تدعيه...}}<ref>الفهرست (إبن ندیم)، ص۲۸۷.</ref>.