استرجاع: تفاوت میان نسخه‌ها

'''استرجاع''' به معنی طلب بازگشت کردن و باز پس گرفتن چیزی است و در اصطلاح به گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> گفته می‌شود. کسی که با مصیبتی یا خبر مرگی مواجه شود، آن را بر زبان جاری می‌کند و با حکایت از اینکه بازگشت همه به سوی خداست، بر داغ خویش یا دیگری تسکینی می‌دهد.

استرجاع در لغت از ریشه رجع، مصدر باب استفعال و به معنی طلب بازگشت کردن و باز پس گرفتن چیزی است و در اصطلاح به گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> گفته می‌شود و به‌معنای این است که "ما برای [[خدا]] و از سوی او هستیم و به سوی او باز می‌گردیم" و کسی که با مصیبتی یا خبر مرگی مواجه شود، آن را بر زبان جاری می‌کند و با حکایت از اینکه بازگشت همه به سوی خداست، بر داغ خویش یا دیگری تسکینی می‌دهد<ref>ر. ک. [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص۵۱؛ [[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه استرجاع (مقاله)|مقاله «آیه استرجاع»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۶۷-۶۸.</ref>.

در [[شأن نزول]] [[آیه]] از قول [[ابن عباس]] گزارش شده است که از آیه {{متن قرآن|وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ}}<ref>«و کسانی را که در راه خداوند کشته می‌شوند مرده نخوانید که زنده‌اند امّا شما درنمی‌یابید» سوره بقره، آیه ۱۵۴.</ref> تا آیه {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم)» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> در [[جنگ بدر]] نازل گردید؛ هنگامی که ۱۴ نفر از [[مسلمانان]] به [[قتل]] رسیدند و [[اصحاب پیامبر]] گفتند: فلانی و فلانی مردند. گرچه [[آیه استرجاع]] همان آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> به شمار می‌رود، اما به لحاظ آنکه آیه با موصول {{متن قرآن|الَّذِينَ}} آغاز گردیده و بر طبق قاعده، توصیف افراد یاد شده در [[آیه]] پیشین است (که مورد امتحانات و [[ابتلائات]] [[الهی]] قرار گرفته‌اند) می‌توان گفت آیه {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> نیز مقدمه [[آیه استرجاع]] است؛ چرا که [[خداوند]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref>، [[مؤمنان]] صابری را [[بشارت]] می‌دهد که در مقابل [[بلاها]] و مصیبت‌های گوناگون، [[شکیبایی]] پیشه کرده و شکایتی ندارند و سپس در آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم)» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref> آنان را به گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ}} و داشتن ویژگی استرجاع می‌ستاید.

[[خداوند متعال]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> مواردی از قبیل مواجهه با [[ترس]]، [[گرسنگی]]، ضررهای [[مالی]] و فقدان [[خویشاوندان]] و نیز از دست دادن محصولات زراعی را [[آزمون الهی]] و [[مصیبت]] و محل استرجاع دانسته و به شکیبایانی که هنگام بروز هر یک از موارد مذکور {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}} می‌گویند، [[بشارت]] داده است<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه استرجاع (مقاله)|مقاله «آیه استرجاع»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]، ص۶۷-۶۸.</ref>.

گفتن {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}} از یک سو [[اقرار]] به [[مبدأ و معاد]] و اظهار [[تسلیم]] در برابر [[قضا و قدر]] بوده و مایه [[آرامش]] [[قلب]] و [[امید]] به [[پاداش الهی]] می‌گردد و از سوی دیگر، یادآور این نکته است که [[بلاها]] و مصیبت‌های زودگذر [[دنیایی]] از [[ناحیه]] [[خداوند]] بوده و [[تصرف]] مالک در مملوک و [[ملک]] [[حقیقی]] خویش است: {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ}}. ما از آن [[خدا]] و مملوک او هستیم و مملوک [[حق]] [[اعتراض]] ندارد: {{متن قرآن|عَبْدًا مَمْلُوكًا لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ}}<ref>«خداوند بنده‌ای زرخرید را مثل می‌زند که توان هیچ کاری ندارد» سوره نحل، آیه ۷۵.</ref>.