استغاثه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

این واژه از ریشه «غ ـ ی ـ ث» به معنای [[طلب]] [[باران]]،<ref>مفردات، ص۶۱۷، «غوث».</ref> مورد بحث نیست. به گفته برخی، «[[غوث]]» در اصل [[نجات]] دادن از [[ابتلا]] و محنت و قرار دادن شخص در [[پناه]] خود است. از این دیدگاه با دو قید «نجات دادن و در پناه خود قرار دادن» فرق میان اغاثه و انقاذ، تخلیص، اعانه، نصر، انجاء و تفریج روشن می‌شود.<ref> التحقیق، ج ۷، ص۲۷۸، «غوث».</ref> [[حقیقت]] استغاثه که شرط [[بندگی]] است،<ref> کشف‌الاسرار، ج ۴، ص۲۳.</ref> استمداد از خداست؛ زیرا یگانه تأثیرگذار در عالم اوست و اگر از غیر وی ([[اولیای الهی]]) کاری ساخته است، به [[اذن]] او و به این جهت است که آنان مجاری [[فیض]] وی هستند،<ref>الغدیر، ج ۳، ص۲۹۲.</ref> بر این اساس، [[رسول‌خدا]] {{صل}}‌ فرمود: یگانه حقیقتی که بدان‌استغاثه می‌شود، [[خداوند]] است <ref>کنزالعمال، ج ۱۰، ص۳۷۳؛ سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۳۶۰.</ref> البتّه این به معنای روا نبودن استغاثه به اولیای الهی نیست؛ زیرا [[انسان‌های کامل]] با توجه به [[مقام خلافت الهی]] خویش، در [[حکم]] «مستخلفٌ عنه» بوده و می‌توانند مورد استغاثه واقع شوند، ازاین‌رو در [[منابع دینی]] دعاهایی وارد شده که در آنها از اولیای الهی، چون [[حضرت زهرا]] {{س}} <ref>بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۵۴؛ مکارم‌الاخلاق، ص۳۳۰.</ref> و [[امام‌ عصر]]<ref>بحارالانوار، ج ۹۹، ص۲۴۳ ـ ۲۴۷.</ref> [[استغاثه]] می‌شود، پس [[شرک]] پنداشتن استغاثه به [[ارواح]] [[مقدّس]]، نادرست بوده، از عدم [[فهم]] صحیح [[توحید افعالی]] ناشی می‌شود.<ref>الملل والنحل، ج ۴، ص۷۸ ـ ۸۴.</ref> نمونه آشکار استغاثه هنگامی است که [[انسان]] به [[بیماری]] [[سختی]] [[مبتلا]] می‌شود یا در امواج توفان دریا گرفتار می‌آید و دست خود را از همه جا کوتاه می‌بیند و به اقتضای [[فطرت توحیدی]]، این [[حقیقت]] را درمی‌یابد که در عالم، قدرتی هست که بتواند وی را در هر شرایطی که باشد [[نجات]] دهد. در این حالت، [[انسان]] با [[تضرّع]] و [[زاری]]، فقط به [[خدا]] [[استغاثه]] می‌کند<ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص۵۶۴.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۰-۱۳۱.</ref>

== [[استغاثه]] در [[قرآن]] ==

# استغاثه [[سپاهیان]] [[اسلام]] از [[خداوند]] در [[جنگ بدر]] {{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.</ref>.

# استغاثه [[پدر]] و [[مادر]] به درگاه خداوند برای [[هدایت]] فرزند خویش {{متن قرآن|وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.</ref>.

افزون بر این، از برخی موارد که در آن واژه‌هایی مانند: «صرخ» {{متن قرآن|وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ}}<ref>«و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.</ref>، «ندا» {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref>، {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>، {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref>، {{متن قرآن|كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ}}<ref>«چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا}}<ref>«و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.</ref>، «[[دعا]]» {{متن قرآن|قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«بگو: چه کس شما را از تاریکناهای خشکی و دریا می‌رهاند؟ در حالی که او را به لابه و در نهان می‌خوانید که اگر از این (ورطه) رهایی‌مان دهد از سپاسگزاران خواهیم بود» سوره انعام، آیه ۶۳.</ref>، {{متن قرآن|قُلِ اللَّهُ يُنَجِّيكُمْ مِنْهَا وَمِنْ كُلِّ كَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِكُونَ}}<ref>«بگو: خداوند شما را از آن (ورطه) و از هر بلا رهایی می‌بخشد باز هم شما شرک می‌ورزید» سوره انعام، آیه ۶۴.</ref>،{{متن قرآن|وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَسَّهُ كَذَلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و چون گزند به آدمی رسد ما را به پهلو خسبیده یا نشسته یا ایستاده فرا می‌خواند و چون از او آن گزند را بگردانیم به راه خود می‌رود گویی ما را برای (زدودن) گزندی که بدو رسیده بود فرا نخوانده است؛ بدین گونه در نظر گزافکاران کارهایی را که می‌کردند آراسته‌اند» سوره یونس، آیه ۱۲.</ref> به کار رفته و همچنین از [[سیاق]] برخی [[آیات]]، مانند {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ}}<ref>«آیا گمان می‌کنید به بهشت در خواهید آمد با آنکه هنوز داستان کسانی که پیش از شما (در) گذشتند بر سر شما نیامده است؟ به آنان سختی و رنج رسید و لرزانده شدند تا جایی که پیامبر و مؤمنان همراه وی می‌گفتند: یاری خداوند کی در می‌رسد؟ آگاه باشید که یاری خداوند نز» سوره بقره، آیه ۲۱۴.</ref>، مفهوم استغاثه استفاده می‌شود. «جؤار» نیز که مشتقات آن در آیات {{متن قرآن|حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ}}<ref>«تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.</ref>، {{متن قرآن|لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ}}<ref>«امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ثُمَّ إِذَا مَسَّكُمُ الضُّرُّ فَإِلَيْهِ تَجْأَرُونَ}}<ref>«و هر نعمتی دارید از خداوند است سپس هنگامی که گزندی به شما می‌رسد به (درگاه) او لابه می‌کنید» سوره نحل، آیه ۵۳.</ref> آمده، به معنای بلند کردن صدا به استغاثه و در محدوده بحث داخل است<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۱.</ref>.

استغاثه سپاهیان اسلام در [[نبرد بدر]]، به اجابت خداوند مقرون شد و [[مؤمنان]] به وسیله خیل عظیمی از [[فرشتگان]]، [[امداد]] شدند: {{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ}}<ref>«(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.</ref> استغاثه [[حضرت نوح]] {{ع}} نیز از دیگر مواردی است که با اجابت همراه شده و خداوند او و اهلش را از [[سختی]] بزرگ رهانید: {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref> [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ}}<ref>«پس، او را پاسخ گفتیم و گزندی که با وی بود از او زدودیم و خانواده‌اش را و با آنها همگون آنان را بدو باز بخشیدیم که بخشایشی از نزد ما و یادکردی برای پرستندگان بود» سوره انبیاء، آیه ۸۴.</ref> به اجابت استغاثه [[ایّوب]] و برطرف شدن [[گرفتاری]] وی اشاره دارد. چنان‌که [[آیه]] {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref> به [[اجابت]] [[استغاثه]] [[ذوالنون]] ([[یونس]] {{ع}}) و [[نجات]] وی از [[غم]] تصریح می‌کند. و به‌طور کلّی، آیه{{متن قرآن|أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ}}<ref>«یا آن کسی که به درمانده، چون وی را بخواند، پاسخ می‌دهد و بلا را (از او) می‌گرداند؟ و شما را جانشینان زمین می‌گرداند؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ اندک پند می‌پذیرید» سوره نمل، آیه ۶۲.</ref>، نیز آیه {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref> متضمّن این [[وعده]] است که [[خداوند]] استغاثه افراد [[مضطر]] و [[درمانده]] را اجابت می‌کند و [[مؤمنان]] را از غم و [[اندوه]] می‌رهاند.<ref>مجمع‌البیان، ج۷، ص۹۷؛ روض‌الجنان، ج ۱۳، ص۲۷۶؛ المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۵.</ref> مضمون برخی از [[احادیث]] نیز که تکرار [[دعا]] را سبب برآمدن [[حاجت]] می‌داند، [[مؤیّد]] مطلب یاد شده است.<ref> الکافی، ج ۲، ص۴۷۵.</ref> اجابت استغاثه، شرایطی دارد، از این‌رو استغاثه امّت‌هایی که [[پیامبران]] خویش را [[تکذیب]] کرده‌اند، به جز [[قوم یونس]] {{متن قرآن|فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَهَا إِيمَانُهَا إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّا آمَنُوا كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ}}<ref>«پس چرا (مردم) هیچ شهری بر آن نبودند که (به هنگام) ایمان آورند تا ایمانشان آنان را سودمند افتد جز قوم یونس که چون (به هنگام) ایمان آوردند عذاب خواری را در زندگانی این جهان از آنان برداشتیم و تا روزگاری آنان را (از زندگی) بهره‌مند ساختیم» سوره یونس، آیه ۹۸.</ref> هنگام ظاهر شدن [[عذاب الهی]] سودی به آنان نبخشیده است: {{متن قرآن|كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ}}<ref>«چه بسیار نسل‌های پیش از ایشان را نابود کردیم که بانگ (به رهایی) برداشتند اما دیگر زمان فرار (و رهایی) نبود» سوره ص، آیه ۳.</ref> و استغاثه دوزخیانی که خروج از [[جهنّم]] را با ناله از [[پروردگار]] خویش خواستار می‌شوند بی‌پاسخ می‌ماند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نَارُ جَهَنَّمَ لَا يُقْضَى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا وَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذَابِهَا كَذَلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُورٍ}}<ref>«و برای کافران آتش دوزخ (آماده) است که (در آن) نه کارشان تمام می‌شود که بمیرند و نه از عذاب آنان می‌کاهند؛ بدین‌گونه هر ناسپاسی را کیفر می‌دهیم» سوره فاطر، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ}}<ref>«و آنان در آن فریاد سر می‌دهند که پروردگارا! ما را بیرون آور تا کاری شایسته جز آنچه (پیش‌تر) می‌کردیم در پیش گیریم؛ آیا ما به شما عمر (دراز) ندادیم که در آن آن کس که اهل پند است، پند می‌گیرد، و (آیا) هشداردهنده‌ای نزدتان نیامد؟ پس (عذاب را) بچشید که ستمک» سوره فاطر، آیه ۳۷.</ref> یا با خطاب مخصوص به راندن سگ، رانده می‌شوند: {{متن قرآن|قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ}}<ref>«می‌فرماید: در آن (دوزخ) گم شوید و با من سخن مگویید» سوره مؤمنون، آیه ۱۰۸.</ref> یا از استغاثه آنان به «جؤار» (صدایی که حیوانات [[وحشی]] هنگام [[گرفتاری]]، برای نجات بلند می‌کنند)<ref> مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۷۸؛ المیزان، ج ۱۵، ص۴۴.</ref> تعبیر کرده و به [[صراحت]] به آنها می‌گویند: شما از ناحیه ما [[یاری]] نمی‌شوید: {{متن قرآن|حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ}}<ref>«تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند» سوره مؤمنون، آیه ۶۴.</ref>، {{متن قرآن|لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُمْ مِنَّا لَا تُنْصَرُونَ}}<ref>«امروز زاری نکنید که از سوی ما یاری نخواهید دید» سوره مؤمنون، آیه ۶۵.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۱-۱۳۲.</ref>

== [[استغاثه]] کنندگان ==

=== [[استغاثه]] نوح {{ع}} ===

[[حضرت نوح]]، هنگام گرفتار شدن به [[طوفان]] و در برابر قومش که منکر [[رسالت الهی]] او بودند، به درگاه [[خدا]] [[استغاثه]] و [[تقاضای کمک]] و [[پیروزی]] کرد: {{متن قرآن|وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و (نیز) نوح را (یاد کن) هنگامی که پیش از آن (ما را) خواند و ما به او پاسخ دادیم پس، او و خانواده‌اش را از بلای سترگ رهاندیم» سوره انبیاء، آیه ۷۶.</ref> از جمله {{متن قرآن|الْكَرْبِ الْعَظِيمِ}} استفاده می‌شود که ندای نوح {{ع}} ندای عادی و عاری از استغاثه نبوده است: {{متن قرآن|فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ}}<ref>«آنگاه پروردگارش را بخواند که: من مغلوب شده‌ام پس داد (مرا) بستان!» سوره قمر، آیه ۱۰.</ref>.<ref>التبیان، ج ۷، ص۲۶۷.</ref> در این [[آیه]] نیز از جمله {{متن قرآن|أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ}} آمیخته بودن دعای نوح {{ع}} با استغاثه استفاده می‌شود.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۳، ج ۲۷، ص۱۲۲.</ref> استغاثه‌های حضرت نوح {{ع}} سرانجام نتیجه بخشید و [[خداوند]] وی را بر قومی که منکر رسالتش بودند، با [[غرق]] کردن آنها [[پیروز]] کرد. {{متن قرآن|فَفَتَحْنَا أَبْوَابَ السَّمَاءِ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ}}<ref>«آنگاه درهای آسمان را با آبی ریزان گشودیم» سوره قمر، آیه ۱۱.</ref>

=== استغاثه ایوب {{ع}} ===

[[حضرت ایوب]] در طول [[زندگی]] خویش به [[بیماری]] شدید و طولانی دچار شد و به از دست دادن [[فرزندان]] و [[اموال]] [[مبتلا]] گردید. وی در این حال به درگاه خدا استغاثه کرد و خداوند، استغاثه و دعای او را [[اجابت]] فرمود و [[سلامتی]]، [[عافیت]]، فرزندان و اموالش را به وی بازگردانید: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ}}<ref>«و از بنده ما ایّوب یاد کن آنگاه که پروردگارش را ندا کرد» سوره ص، آیه ۴۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref>«و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی» سوره انبیاء، آیه ۸۳.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۴، ص۳۱۴.</ref> در این [[آیات]]، ندای حضرت ایّوب با استغاثه همراه بوده است.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۲، ج ۲۳، ص۱۹۶.</ref>

=== استغاثه [[یونس]] {{ع}} ===

[[حضرت یونس]] هنگامی که در برابر [[مقاومت]] قوم متکبّرش به ستوه آمد و از آنها فاصله گرفت، نشانه‌های [[عذاب الهی]] بر آن قوم نمایان شد. آنان در این حال به [[راستی]] [[توبه]] کردند و عذاب الهی برطرف شد. حضرت یونس در قعر دریا در [[دل]] ماهی به [[وحدانیّت]] خداوند ندا داد و [[رفع گرفتاری]] خویش را از [[خدا]] خواستار شد {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«آنگاه او را پاسخ گفتیم و او را از اندوه رهاندیم و بدین‌گونه مؤمنان را می‌رهانیم» سوره انبیاء، آیه ۸۸.</ref>، {{متن قرآن|فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى وَهُوَ مَكْظُومٌ}}<ref>«پس برای (رسیدن) فرمان پروردگارت شکیبایی پیشه کن و چون «همراه ماهی» (یونس) مباش آنگاه که بانگ برداشت در حالی که اندوهگین بود» سوره قلم، آیه ۴۸.</ref> همان‌گونه که [[خداوند]] در پی [[استغاثه]] یونس در شکم ماهی او را [[نجات]] داد، [[مؤمنان]] را نیز هنگامی که به درگاه خدا استغاثه کنند و او را بخوانند از [[رنج]] و [[بلا]] می‌رهاند.<ref>جامع‌البیان، مج ۱۰، ج ۱۷، ص۱۰۷.</ref> از دیگر مواردی که در [[قرآن]] به استغاثه تصریح شده، [[استغاثه]] [[پدر]] و [[مادر]] [[مؤمن]] به [[درگاه الهی]]، برای [[هدایت]] فرزند خود به [[راه راست]] و دوری وی از [[انحراف]] و [[بی‌ایمانی]] است: {{متن قرآن|وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ}}<ref>«و آن (دیگری) که به پدر و مادرش می‌گوید: اف بر شما! آیا به من وعده می‌دهید که (از گور) بیرون آورده می‌شوم در حالی که نسل‌ها (ی بسیار) پیش از من گذشته‌اند ؟» سوره احقاف، آیه ۱۷.</ref>.<ref>[[ابوطالب ربیع‌نیا|ربیع‌نیا، ابوطالب]]، [[استغاثه - ربیع‌نیا (مقاله)|مقاله «استغاثه»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۳، ص ۱۳۲-۱۳۳.</ref>